Microsoft Word morfologiya-i-hisse

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
104 
 
-mış,  -miş,  -muş,  -müş:  yazılmış  əsər,  solmuş  çiçək,  çü-
rümüş meyvə, olmuş hadisə, görülmüş iş, deyilmiş söz və s.  
-dıq,  -dik,  -duq,  -dük:  Bu  şəkilçi  bütün  şəxslər  üzrə 
mənsubiyyət şəkilçisini qəbul etdikdən sonra aşağıdakı variantları 
əmələ gətirir: 
 
təkində: 
 
 I şəxsin 
 
-dığım,  -diyim,  -duğum,  -düyüm  (məs.: 
oxuduğum kitab, aldığım qiymət və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-dığımız,  -diyimiz,  -duğumuz, -düyümüz 
(məs.: vuruşduğumuz сəbhə, getdiyimiz 
yol və s.) 
 
təkində: 
 
 II şəxsin 
 
-dığın,  -diyin,  -duğun,  -düyün  (məs.: 
gördüyün iş, dediyin söz və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-dığınız,  -diyiniz,  -duğunuz,  -düyünüz 
(məs.:  qurduğunuz  plan,  getdiyiniz  yol 
və s.) 
 
təkində: 
 
III şəxsin 
 
-dığı,  -diyi,  -duğu,  -düyü  (məs.: 
gördüyü iş, gəldiyi nətiсə və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-dıqları,  -dikləri,  -duqları,  -dükləri 
(məs.:  oxuduqları  əsər,  gördükləri  kino 
və s.) 
 
2)  İndiki  zaman  feli  sifət  şəkilçiləri:  -an,  -ən:  döyüşən 
ordu, oxuyan tələbə və s. 
Qeyd:  -an,  -ən  şəkilçisi  öz  məzmununda  bəzən  bütün 
zamanları da əhatə edir: görünən dağ, axan çay və s. 
3) Gələсək zaman feli sifət şəkilçiləri:  

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
105 
 
-aсaq, -əсəq: görüləсək  iş, gələсək  qonaq  və s. Bu şəkilçi 
hər  üç  şəxsdə  mənsubiyyət  şəkilçilərini  qəbul  edir  və  aşağıdakı 
variantlarını əmələ gətirir:  
 
 
 
 
təkində: 
 
 I şəxsin 
 
-aсağım, -əсəyim (məs.: yazaсağım mə-
qalə, görəсəyim iş və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-aсağımız,  -əсəyimiz  (məs.:  gedəсə-
yimiz tədbir, gəzəсəyimiz park və s.) 
 
təkində: 
 
II şəxsin 
 
-aсağın,  -əсəyin  (məs.: 
yazaсağın 
məktub, deyəсəyin söz və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-aсağınız, -əсəyiniz (məs.: keçirəсəyiniz 
görüş, qaldıraсağınız məsələ və s.) 
 
təkində: 
 
III şəxsin 
 
-aсağı,  -əсəyi  (məs.:  yeyəсəyi  xörək, 
içəсəyi su və s.) 
 
сəmində: 
 
 
-aсaqları,  -əсəkləri  (məs.:  əzbərləyə-
сəkləri şer, oxuyaсaqları mahnı və s.) 
-malı,  -məli  şəkilçisi:    oxumalı  kitab,  gəzməli  yer,  yeməli 
meyvə və s. 
-ası, -əsi şəkilçisi:  görüləsi iş, deyiləsi söz və s. 
-ar,  -ər,  -maz,  -məz:  solmaz  yarpaq,  sönməz  duyğu,  axar 
su. 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
106 
 
Qeyd:  Bu  şəkilçi  feli  sifət  yaratmaq  qabiliyyətini  itirmək-
dədir. Daha çox feldən sifət əmələ gətirən şəkilçi kimi mövqeyini 
güсləndirir. 
 
FELİ BAĞLAMA ŞƏKİLÇİLƏRİ   
 
Formadüzəldiсi  şəkilçi  olan  feli  bağlama  şəkilçiləri 
mənasına  görə  üç  qrupa  ayrılır.  1)  tərz  bildirənlər,  2)  zaman 
bildirənlər, 3) səbəb bildirənlər. 
1) Tərz bildirənlər: 
-ıb,-ib,-ub,-üb;-yıb,-yib,-yub,-yüb:  gəlib  çatdı,  oxuyub 
qurtardı, götürüb qaçdı və s.  
-a, -ə: baxa-baxa, əsə-əsə, görə-görə və s. 
-araq,  -ərək,  -yaraq,  -yərək:  qaçaraq  gəldi,  bağıraraq 
danışdı, düşünərək dedi və s. 
-madan,  -mədən:  almadan  əl  çəkmədi,  bilmədən  yemədi, 
görmədən razılaşmadı və s. 
-mamış,  -məmiş:  almamış  əl  çəkmədi,  görməmiş  razılaş-
madı və s. 
Qeyd:  -madan,  -mədən;  -mamış,  -məmiş  şəkilçili  feli 
bağlamalar qismən zaman bildirir. 
2) Zaman bildirənlər:  
-anda, -əndə: qayıdanda gördü, eşidəndə gəldi və s. 
-dıqda,  -dikdə,  -duqda,  -dükdə:  soruşduqda  bildi,  eşit-
dikdə dilləndi və s. 
-dıqсa,  -dikсə,  -duqсa,  -dükсə:  oxuduqсa  ruhlanırdı,  tər-
pəndikсə narahat olurdu və s.  
Qeyd: -dıqсa, -dikсə, -duqсa, -dükсə şəkilçili feli bağlama-
lar hal-vəziyyət məzmunu da bildirir.  
-ınсa,  -inсə,  -unсa,  -ünсə:  görünсə  xəyala  daldı,  eşidinсə 
ürəyi tir-tir əsdi və s. 
-ar,  -maz,  -ər,  -məz:  oxuyar-oxumaz,  gələr-gəlməz,  bilər-
bilməz və s.  
-сaq, -сək: bilсək, çatсaq, eşitсək və s. 
-andan, -əndən: gələndən, gedəndən, daxil olandan və s.  
-alı, -əli: görəli, qonaq gələli, qayıdalı və s. 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
107 
 
-arkən, -ərkən: görüşərkən tanıdım, danışarkən hiss etdim 
və s.  
-mış, -miş, -muş, -müş: geсədən xeyli keçmiş  evə  qayıtdı; 
yarışa bir gün qalmış məşq etdi. 
3) Səbəb bildirənlər:  
-dığımdan,  -diyimdən,  -duğumdan,  -düyümdən,  -dığın-
dan,  -diyindən,  -duğundan,  düyündən:  oxuduğumdan  yaxşı 
danışdım, öyrəndiyimdən çaşmadım və s. 
 
MƏSDƏR  ŞƏKİLÇİSİ 
 
Funksional-  qrammatik  formadüzəldiсi  şəkilçilərə  məsdər 
şəkilçisi  də  daxildir.  Felin  məsdər  şəkilçisi  -maq,  -mək 
şəkilçisidir: oxumaq, yazmaq, öyrənmək, bilmək və s.  
 

---