Microsoft Word morfologiya-i-hisse

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
128 
 
 
-ma, -mə 
Sözdüzəldici şəkilçi 
 
Sözdəyişdirici şəkilçi 
F
el
d
ən 
is
im
 dü
zə
ldə
n 
şə
ki
lç
i,
 m
əs
.:
 
Boz
art
(m
aq)
 –
 bo
za
rt
+
m
a 
F
el
d
ən 
si
fə
t 
dü
zə
ld
ən 
şə
ki
lç
i,
 m
əs
.:
 
G
əl
 (m
ək)
 –
 g
əl
+
m
ə(
ada
m
) 
F
el
d
ən 
fe
li
 i
si
m
 dü
zə
ld
ən 
şə
ki
lç
i,
m
əs
.:
 
tə
k
m
il
 l
əş
di
r 
(m
ək) 
–
 t
ək
m
il
lə
şdi
rm
ə 
F
el
lə
rə
 
ar
tı
lı
b 
h
ər
əkə
ti
n 
ic
ra
 
edi
lm
ədi
y
ini
 b
il
d
irə
n
 ş
ək
il
çi
: 
g
əl
+
m
ə 
-da, -də 
Sözdüzəldici 
şəkilçi kimi o 
işarə əvəzliyinə 
artılıb onda 
zaman zərfi 
düzəldir. 
Sözdəyişdirici 
şəkilçi kimi 
yerlik hal 
şəkilçisi, 
məs.: 
məktəb+də 
Iştirak 
bildirən 
bağlayıcı, 
məs.: mən də 
əla oxuram 
Qüvvətləndirici 
ədat, məs.: 
danış da 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
129 
 
 
 
İsimdən isim düzəldən şəkilçi, məs.: alo “ot” 
mənasında)-alaq 
Sifətdən isim düzəldən şəkilçi, məs.: yumru 
(əl)-yumru+q 
Feldən isim düzəldən şəkilçi, məs.: dirə(mək)- 
Dirə+k; dara(maq) – dara+q 
Feldən sifət düzəldən şəkilçi, məs.: böyü(mək) 
-böyü+k(bacı), titrə(mək)-titrə+k (səs) və s. 
Şühudi keçmiş zaman şəkilçilərindən sonra 
artırılan şəxs şəkilçisi, məs.: gəldi+k 
Arzu şəklinin şəkilçisindən sonra artırılan şəxs 
şəkilçisi, məs.: gəlsə+k, tutsa+q 
Şərt şəklinin şəkilçisindən sonra artırılan şəxs 
şəkilçisi, məs.: gəlsə+k, tutsa+q 
Fel şəkillərinin hekayəsindən sonra artırılan 
şəxs şəkilçisi, məs.: gəlirdi+k, gəlmişdi+k, 
gələcəydi+k, gəlsəydi+k, gəlməliydi+k, gərək 
gələydi+k, gələsiydi+k 
S
öz
düz
əl
d
ic
i ş
əki
lç
i 
S
öz
d
əy
iş
di
ric
i ş
əki
lç
i 
-q,
 -k
 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
130 
 
 
-dan, -dən 
Sözdüzəldici şəkilçi 
Sözdəyişdirici şəkilçi 
1 
İs
im
ə 
art
ıl
rı
ıb
 i
si
m
 düz
əl
d
ir
, 
m
əs
.:
 gül
 
gül
+
d
an
 
S
aya
  
art
ırı
lı
b
  
tə
rz
i-
h
ər
ək
ət
  
zə
rf
i 
D
üz
əl
di
r,
 m
əs
.:
 b
ir
-bi
r+
d
ən
 
Z
ərf
in 
üz
əri
n
ə 
ar
tı
rı
lı
b 
zə
rf
 dü
zə
ldu
ir,
 
m
əs
.:
 ç
ox
-Çox
+
da
n
 
S
if
ət
ə 
art
ırı
lı
b 
z
ərf 
dü
zə
ldi
r,
 
m
əs
.:
 
b
ərk
-b
ərk
+
də
n
, 
m
ö
hkə
m
-m
öhk
əm
 
Çı
xı
şl
ıq 
h
al
 
şə
k
il
çi
si
, 
m
əs
.:
 
A
ta
m
 
Ba
kı
d
an
 qa
yı
tdı
 
1
 Bu cədvəllər barədə bax: Azərbaycan dili dərslərində bəzi şəkilçilərin 
öyrədilməsinə dair. Bakı, 1982, s.16, 18, 21, 22, 23, 24, 25. 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
131 
 
     
Sinonim  şəkilçilər,  əsasən,  alınma  şəkilçilər  vasitəsi  ilə 
yaranmışdır. Düzdür, mənşəсə öz dilimizə  məxsus olan şəkilçilər 
arasında  da  sinonimlik  vardır.  Bununla  belə,  bu  сür  şəkilçilər 
dildə  azlıq  təşkil  edir.  Sinonim  şəkilçilərdən  bir  neçəsinə  diqqət 
yetirək. 
-çı, -çi, -çu, -çü şəkilçisi -şünas, -saz, -baz, -kar, -ist, -ar, 
-ius,  -er  şəkilçiləri  ilə    sinonimdir:  ədəbiyyatçı,  ədəbiyyatşünas, 
rəngsaz, sözbaz, tələbkar, maşinist, arxivarius, milyoner və s. 
-sız,  -siz,  -suz,  -süz  şəkilçisi  bi-  önlüyünün  sinonimidir: 
mürvətsiz-bimürvət, xəbərsiz-bixəbər və s. 
-ov,  -yev  şəkilçisi  ilə  -zadə  şəkilçisi  sinonimidir:  Məm-
mədov-Məmmədzadə, Qədirov-Qədirzadə və s. 
Qeyd:  Müasir  Azərbayсan  dilində  antonim  şəkilçilər  də 
vardır.  Məs.:  -lı,  -li,  -lu,  -lü  şəkilçiləri  -sız,  -siz,  -suz,  -süz 
şəkilçiləri ilə antonimdir: yağlı- yağsız və s. 
Şəkilçilərin  fonetik  strukturu  da  müxtəlifdir.  Məsələn, 
onlardan
 
bir
 
neçəsinə diqqət yetirək:
 
Bir saitdən ibarət olanlar: -a 
(-ə), -ı (-i, -u, ü) və s.; samit +saitdən ibarət olanlar: -çı (-çi, -çu, -
çü),  -la (-lə) və s.; samit+sait+samitdən ibarət olanlar: -sız (-siz, -
suz,  -süz),  -dır  (-dir,  -dur,  -dür)  və  s.;  sait+  samit+samit+saitdən 
ibarət  olanlar:  -anda  (-əndə),  -imsə  (-ümsə)  və  s.;  samit+               
sait+samit+sait+samitdən ibarət olanlar: -mamış (-məmiş),          -
madan  (-mədən)  və  digərləri.  Ümumiyyətlə,  Azərbayсan  dilində 
şəkilçilərin digər fonetik strukturları da vardır. 
 

---