Microsoft Word ocerkler son 'sas doc
Yüklə 4,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Tarixi
- Qəzənfər Rəcəbli 390 23.2. Müharibədən sonrakı illərdə siyasi rejimin
- Qəzənfər Rəcəbli
- 23.3. XX əsrin 60-cı illərinin sonu - 80-ci illərinin əvvəllərində Azərbaycan SSR-də rəhbərliyin möhkəmlən
Azərbaycan Tarixi 389 dı. Sumqayıt boru-prokat zavodu 1952-ci il dekabrın 31-də istifadəyə verildi. 1955-ci il martın 8-də isə Sumqayıtda əlvan metallurgiyanın ilkini olan alüminium zavodu işə salındı. 1954-cü il yanvarın 10-da Mingəçevir SES-in birinci növbəsi işə salındı. Həmin ilin sonunadək digər dörd aqreqatın işə düşməsindən sonra Mingəçevir SES-in gücü 356 min kilovata çatdı. 1954-cü ilin aprelində Daşkəsən filiz-mədən tikintisi başa çatdırıldı. Daşkəsəndəki filiz-saflaşdırma kombinatında 1960-cı ildə dəmir filizi çıxarmaq üçün əlavə qurğular işə salındı. Daşkəsənin filizsaflaşdırma kombinatı Quşçu körpüsü dəmiryolu stansiyası ilə iki xətdən ibarət 6 km uzunluğunda hava kanat yolu ilə birləşdirildi. Daşkəsən filizi Alabaşlı - Quşçu dəmiryolu xətti ilə Gürcüstanın Rustavi metallurgiya kombinatına daşınırdı. Buradan isə, öz növbəsində, hazır metalın bir hissəsi Sumqayıt boru-prokat zavoduna göndərildi. Müharibədən sonrakı illərdə Azərbaycanın digər bölgələrində də sənaye müəssisələri yaradıldı. Daşkəsən filiz- mədəninin işə salınması və elektrik dəmir yolunun çəkilməsi Zəylik alunit yatağının alüminium filizindən istifadə etməyə imkan yaratdı. 1955-ci ildə respublikanın ikinci sənaye mərkəzi Gəncədə əlvan metallurgiyamızın ən iri müəssisələrindən biri olan gil-torpaq kombinatının tikintisinə başlandı. Ordubad rayonunda əvvəllər yaradılmış Paraqaçay molibden mədəni və saflaşdırıcı fabriki ilə yanaşı, 1954-cü ildə indiki Şərur rayonunda gümüşlü qurğuşun yatağının sənaye miqyasında işlənməsinə başlandı. Azərbaycanın bir çox rayonlarında yeni yüngül sənaye və yeyinti sənaye müəssisələri, inşaat materialları müəssisələri - sement və kərpic zavodları işə salındı. Nəticədə, əgər 1940-cı ildə respublika sənaye məhsullarının 90 faizindən çoxu Bakı və onun rayonlarının payına düşürdüsə, 1958-ci ildə bu rəqəm 65, 1 faizə endi. Qəzənfər Rəcəbli 390 23.2. Müharibədən sonrakı illərdə siyasi rejimin mülayimləşdirilməsi şəraitində Azərbaycanın ictimai-siyasi və iqtisadi həyatında dəyişikliklər.1953-cü il martın 5-də Stalin vəfat etdikdən sonra Sovet İttifaqında hakimiyyəti 1953- cü il sentyabrın 3-də Sov. İKP Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi seçilmiş N.Xruşşov ələ aldı. N.Xruşşovun şəxsiyyətə pərəstiş və onun acı nəticələrini aradan qaldırmaq uğrunda mübarizəsi şəraitində siyasi mülayimləşdirmə prosesində ictimai-siyasi həyatda deformasiya və dəyişikliklər baş verdi. 1953-cü il iyulun 12-13-də Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsi və Bakı Komitəsinin birgə Plenumunda M.C.Bağırov partiya rəhbərliyindən uzaqlaşdırıldı. (O, öncə Azərbaycan SSR Nazirlər Şurasının sədri, sonra isə Kuybışevneft birliyi rəisinin müavini işlədi. 1956-cı il aprelin 26-da isə Bakıda SSRİ Ali Məhkəməsi Hərbi Kollegiyasının hökmü ilə ölüm cəzasına məhkum edildi). Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi öncə Teymur Yaqubov oldu, 1954-cı il fevralın 14-16-da keçirilən Azərbaycan KP XX qurultayında İman Mustafayev seçildi. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri Sadıx Rəhimov, Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri isə görkəmli yazıçı Mirzə İbrahimov oldular. Respublikanın yeni rəhbərliyi iqtisadi tərəqqiyə nail olmağa, xalqın vəziyyətini yaxşılaşdırmağa, milli və mənəvi dəyərlərin, mədəniyyətin, elmin və təhsilin inkişaf etdirilməsinə cəhdlər göstərdilər. Sənayenin inkişafı, yeni iş yerlərinin açılması, kəndli gənclərin Bakıya axını nəticəsində paytaxtın iqtisadi-ictimai həyatında azərbaycanlı kadrların rolu artdı. Beynəlmiləl şəhər kimi məşhurlaşmış Bakı azərbay- canlaşma yoluna düşdü. Respublikanın kənd təsərrüfatına göstərilən diqqət nəticəsində ərzaq məhsulları istehsalı artmağa başladı. Azərbaycan rəhbərliyi Mərkəz qarşısında respublikada istehsal olunan pambığın emalı üçün yerlərdə müvafiq fabrik və Azərbaycan Tarixi 391 zavodların tikilməsi məsələsini qaldırdıqda, onlar millətçilikdə ittiham olundular. İctimai-siyasi mülayimləşmə şəraitində respublikada Azərbaycan dilinin rəsmi dövlət dili statusunun təmin olunmasına təşəbbüs edildi. Bu məsələnin mətbuatda açıq müzakirəsi keçirildi. Mirzə İbrahimovun təşəbbüsü ilə 1956-cı ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti Azərbaycan SSR-in 1937-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyasına Azərbaycan dilinin respublikada dövlət dili olması haqqında maddə əlavə edildi. Azərbaycanda milli özünüdərk, milli oyanış əlamətlərini hiss edən Mərkəz respublikanın rəhbərliyinə qarşı təqiblərə başladı. Mərkəz xalqı qorxutmaq, özünə tabe saxlamaq üçün növbəti dəfə Dağlıq Qarabağ məsələsini ortaya atdı. İndiki Ermənistanın və Dağlıq Qarabağın erməni əhalisi Dağlıq Qarabağın Ermənistan SSR-ə verilməsini tələb etməyə başladı. Ermənistan SSR-də antitürk əhvali-ruhiyyə yenidən qızışdırıldı. 1958-ci ildə Bakıya gəlmiş erməni katolikosu II Uozger həyasızcasına Dağlıq Qarabağın Ermənistan SSR-ə verilməsi, Bakıda erməni ruhani seminariyasının açılmasını, hər səhər Bakının mərkəzində yerləşən erməni kilsəsinin zəng vurmasına icazə verilməsini Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədrinə təklif etmiş, lakin rədd cavabı almışdı. O vaxt sərhəd dəyişiklikləri etməkdən ehtiyat edən Mərkəz Azərbaycan rəhbərliyini millətçilik siyasəti yeritməkdə təqsirləndirdi. Sov. İKP MK Azərbaycan partiya təşkilatının işini yoxlamaq üçün Bakıya 26 nəfərdən ibarət komissiya göndərdi. Həmin günlərdə Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyünə respublikanın "millətçi" rəhbərliyi dəvət edilmədi. 1959-cu il iyunun 24-29-da keçirilən Sov. İKP MK-nın Plenumu heç bir konkret əsas göstərmədən, qondarma ittihamlarla Azərbaycan rəhbərliyini ciddi tənqid etdi. 1959-cu ilin iyulunda keçirilən Azərbaycan KP MK-nın Plenumu İmam Mustafayevi vəzifəsindən azad etdi, MK-nın birinci katibi Vəli Qəzənfər Rəcəbli 392 Axundov seçildi. Vəli Axundovun respublikaya rəhbərlik dövrü SSRİ-də N.Xruşşovun volyuntarist siyasətinin gücləndiyi dövrə təsadüf etdi. Sov. İKP XXII qurultayında (1961-ci ilin oktyabrında) elan etdiyi yaxın gələcəkdə SSRİ-də kommunizm qurulacağı haqqında utopik ideyalar və uğursuz islahatlar N.Xruşşovu cəmiyyətdə və partiyada hörmətdən salmışdı. Partiya elitasında ona qarşı müxalifət formalaşırdı. Hakimiyyəti əldə saxlamaq üçün N.Xruşşov partiyanı parçalamaq, siyasi məsələlərin həllində təşkilatların birgə fəaliyyətlərini məhdudlaşdırmaq, onların diqqətini təsərrüfat məsələlərinə və islahatlara rəhbərliyə yönəltmək məqsədilə Sov.İKP MK-nın Noyabr (1962) Plenumunda rəhbər partiya orqanlarının istehsalat prinsipi üzrə yenidən təşkil edilməsini qərara aldı. Mərkəzi Komitədə sənaye və kənd təsərrüfatına rəhbərlik üzrə iki büro yaradıldı. Azərbaycanda da şəhər-sənaye partiya təşkilatları və rayon-kənd partiya təşkilatları, sənaye və kənd təsərrüfatı üzrə istehsalat idarələri yaradıldı. Lakin N.Xruşşovun partiya aparatını zəiflətmək cəhdlərindən narazı qalan ali partiya və təsərrüfat rəhbərləri birləşərək 1964-cü il oktyabrın 14-də Sov. İKP MK-nın Plenumunda onu vəzifədən kənar etdilər. Sov. İKP. MK-nın Birinci (1966-cı ildən - Baş) katibi L.Brejnev seçildi. XX əsrin 60-cı illərində milli özünüdərkin güclənməsi və milli dəyərlərə diqqətin artması ilə bərabər respublikada dissident hərəkatı da genişlənirdi. O vaxt Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində rəhbər vəzifədə çalışan, 1964-cü ildən komitənin sədr müavini, 1967-ci ildən isə sədri olmuş Heydər Əliyevin Azərbaycan dissident hərəkatının dəstəklənməsində, vətənpərvər milli ziyalıların müdafiəsində önəmli xidmətləri olmuşdur. 23.3. XX əsrin 60-cı illərinin sonu - 80-ci illərinin əvvəllərində Azərbaycan SSR-də rəhbərliyin möhkəmlən- Yüklə 4,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|