Microsoft Word Özel eğİTİM 02. doc

ASPERGER SENDROMLU VE YÜKSEK İŞLEVLİ OTİSTİK ÇOCUKLARIN EĞİTİMDEN 

YARARLANMA DÜZEYLERİ 

 

ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

 

25

Otistik Spektrum Bozuklukları ve Eğitim 

Son yıllarda otizmin, algı ve anlamayı 

olumsuz etkileyen nörolojik farklılıklardan 

kaynaklanan gelişimsel bir bozukluk olduğu 

düşüncesi ağırlık kazanmıştır. Bu nedenle otistik 

çocukların sağaltımında, eğitim en etkili yöntem 

olarak kabul görmektedir. Yüksek işlevli veya 

Asperger sendromlu bireylerin kendileri hakkında 

yazdıkları (otizmin içerden anlatımı) yazıların 

çoğalması otizmin daha iyi anlaşılmasını sağlamış 

(Howlin, Baron- Cohen & Hadwin, 2003), nasıl 

öğrendiklerine ilişkin bilgilerin artmasına ve 

eğitimde kullanılacak etkili programların 

hazırlanmasına temel oluşturmuştur. 

Eğitim programlarının hepsinin genel amacı 

çocukların gelişimlerini her alanda desteklemek ve 

potansiyellerini arttırmaktır. Otistik özellikler 

gösteren bireylerin eğitiminde en yaygın kullanılan 

yaklaşımlar ya da programlar, Uygulamalı Davranış 

Analizi (Applied Behavior Analysis ABA), 

Etkileşimsel Oyun Terapisi (Floor 

Time/Developmental, Individual-Difference, 

Relationship), Duyusal Devinsel Terapiler 

(Sensory-Motor Therapies), Resim Değiş-Tokuşuna 

Dayalı  İletişim Sistemi (Picture Exchange 

Communication System PECS), Kolaylaştırılmış 

İletişim (Facilitaled Communication)

; 

Okulöncesi 

Dönem Çocuklar ve Aileleri İçin Alternatif Bir 

Program; Öğrenme Deneyimleri (Learning 

Experiences, an Alternative Program for 

Preschoolers and Their Parents LEAP), Otistik ve 

İletişim Yetersizliği Olan Çocuklar için Eğitim ve 

Sağaltım Programıdır (Treatment and Education of 

Autistic Children and Related Communication 

Handicapped, TEACCH) (Jorden, Jones & Murray, 

1998; NAS, 1997). Bu programların yanı  sıra

 

Carrol ve Gray tarafından (Gray, 1991), 

geliştirilmiş olan Sosyal Hikayeler (Social Stories); 

Howlin, Baron-Cohen ve Hadwin tarafından zihin 

kuramına dayalı olarak geliştirilen Zihin Okuma 

(Teaching Children with Autism to Mind Read) 

(Howlin ve ark., 2005) ve Ayala Manolson’ nun 

(Sussman, 1999) geliştirdiği HANEN Programı da 

(Konuşması Gecikmiş Çocuklar için Dil ve 

İletişim) yaygın kullanılan programlardır.  

Bu eğitim programları farklı yaklaşımları 

temel almış olmalarına karşın, bu yaklaşımlardan 

birinin diğerinden üstün olduğunu gösteren bulgular 

yoktur (Sucuoğlu, 2003). Jorden, Jones & Murray 

(1998) tarafından otistik çocukların eğitiminde 

kullanılan programların /yöntemlerin etkililiğini 

gösteren çalışmalarla ilgili literatür taramasında tam 

deneysel araştırmaların olmadığı rapor edilmiştir. 

Kırcaali-İftar (2005), eğitim programlarıyla ilgili 

çalışmaların çoğunun, yürütme güçlüğü nedeniyle, 

çocukların programa giriş ve programdan çıkış 

becerilerini karşılaştırarak çocukların kaydettikleri 

gelişmeleri gösteren çalışmalar olduğunu ve daha 

az sayıdaki çalışmada ise programların 

karşılaştırıldığını belirtmektedir.  

TEACCH Programı ve Yapılandırılmış 

Eğitim 

Otistik çocukların eğitiminde yapılandırılmış 

programların kullanımının olumlu sonuçlarını 

gösteren Locyer & Rutter (1969) ve Rutter, 

Greenfeld & Locker’in (1967) çalışmalarını dikkate 

alarak Schopler ve arkadaşları tarafından 70’li 

yıllarda TEACCH programı geliştirilmiştir (Akt. 

Mesibov & Schopler, 1994). Schopler, Mesibov, De 

Vellis & Short (1981), Schopler, Mesibov & Baker 

(1982) tarafından yapılan çalışmalarda da, görsel 

olarak yapılandırılmış 

öğretim programı 

kullanılmasının otistik bireylerin gelişimsel 

alandaki becerilerinin arttırılması ve davranışsal 

problemlerinin azaltılmasında yararlı olduğu 

belirlenmiştir. (Mesibov, Shea & Schopler, 2005). 

Bu çalışmada kullanılan TEACCH programı, 

otistik ve iletişim yetersizliği olan çocuklar, 

yetişkinler ve onların aileleri için geliştirilmiştir. Bu 

program, öncelikle bireyin gereksinimlerini, 

becerilerini, ilgilerini dikkate alarak bireysel eğitim 

programı geliştirmeyi ve görsel olarak 

yapılandırılmış  öğretim tekniklerini kullanarak 

fiziksel çevreyi, günlük programları, bireysel 

çalışma sistemlerini her yaş ve işlevsellik 

düzeyindeki otistik birey için anlaşılır hale 

getirmeyi amaçlamaktadır (Schopler, 1986). 

TEACCH yaklaşımında, her çocuk için hazırlanan 

eğitim programındaki becerilerin, yapılandırılmış 

ortamlarda bire-bir öğretim düzenlemesiyle 

kazandırılmasına ve becerilerin diğer ortamlara, 

örneğin kaynaştırma ortamlarına genellenmesine 

büyük önem verilmektedir (Kırcaali-İftar, 2005). 

TEACCH yaklaşımının temel amacı, 

---

ALEV GİRLİ 

2007, 8 (2)

 

26

çocukların, aile ve ev hayatına, okul ve özel 

eğitime, yetişkin bir birey olduklarında toplumsal 

yaşama uyum sağlamalarıdır. Bu nedenle ailenin 

programda en önemli yere / role sahip olduğu 

düşüncesiyle aile programın temel öğelerinden biri 

olarak eğitim programında merkeze 

yerleştirilmiştir.  

TEACCH yaklaşımının temel ilkeleri şöyle 

sıralanabilir: 1- Çocuğun daha iyi uyum sağlaması 

için, becerileri basitten karmaşığa eğitim ile 

kazandırmak, çocuğun çevresini (ev, okul vb) 

düzenleyerek onun için daha anlaşılır kılmak, 2- 

Aileyi, yardımcı terapist olarak eğitim sürecine 

aktif olarak katmak, böylece okulda uygulanan özel 

eğitim programının evdeki uygulayıcısı olmalarını 

sağlamak, 3- Bireyselleştirilmiş  eğitim için 

değerlendirme yapmak, değerlendirme sonuçlarını 

dikkate alarak, ailenin ve bireyin gereksinimlerine 

yönelik bireysel eğitim programı (BEP) hazırlamak, 

bu programı, düzenli değerlendirme yaparak 

gözden geçirmek, 4- Otistik bireylerin serbest 

ortamlardan çok, yapılandırılmış ortamlardan daha 

çok yararlandıklarını gösteren çalışmaları dikkate 

alarak TEACCH programını yapılandırılmış ortam 

içinde uygulamak, 5- Bireyin var olan/ gelişmekte 

olan becerilerini değerlendirmek ve bu becerileri 

arttıracak çalışmalar yapmak, 6- Çocuğun problem 

davranışlarının altında yatan nedenleri anlamak ve 

bu davranışları değiştirmek için bilişsel-davranışçı 

tekniklerden yararlanmak, 7- Programı uygulayan 

profesyonellerin çocuğun gereksinimlerine göre, 

programın bütününün uygulayıcısı olmalarını 

sağlamaktır (Mesibov, Shea & Shopler, 2005). 

TEACCH Yaklaşımını Kullanarak BEP 

Hazırlama 

Her çocuğun BEP’nin hazırlanmasında ve 

uygulanmasında TEACCH yaklaşımın temel 

ilkeleri esas alınmaktadır. Değerlendirme sürecinde 

ve BEP hazırlanmasında, 0-12 yaş dönemindeki 

çocuklar için gelişimsel yaklaşım temel alınarak 

hazırlanmış olan “Psiko-Eğitimsel Profil Ölçeği-

Yenilenmiş” (Psycho-Educational Profile PEP-R, 

1979), 12 yaş üstü ergenler ve yetişkinlik 

dönemindeki bireyler için ise Mesibov, Schopler, 

Schaffer, & Landrus, (1988) tarafından geliştirilen 

“Otistik Yetişkinler  İçin Psiko-Eğitimsel Profil” 

(Autistic Adolescent and Adult Psychoeducational 

Profile AAPEP) kullanılmaktadır (Schopler, 

Reichler, Bashford, Lansing & Marcus, 1990). 

TEACCH Programının Çocukluk 

Döneminde Uygulanması 

Programın çocukluk döneminde uygulanması 

üç aşamada gerçekleştirilmektedir: 

Birinci aşama  (gelişimsel ve davranışsal 

değerlendirme): Çocuğun PEP-R ile yedi gelişim 

alanında (taklit, algı, ince motor, kaba motor, el-göz 

koordinasyonu, bilişsel ve sözel alanlardaki) 

hâlihazırdaki düzeyi, yeterlilikleri ve yetersizlikleri 

belirlenmektedir. Bunun yanı sıra, çocuğun BEP’ nı 

oluşturacak, her gelişim alanında gelişmekte olan 

becerileri (emerging skills), başka bir ifadeyle 

yardımla veya kısmen gerçekleştirebildiği beceriler 

de belirlenmektedir. Çocuğun otistik davranış 

özelliklerinin yoğunluğu dil, ilişki ve duygulanım, 

oyun ve materyallere ilgi, duyusal tepkiler olmak 

üzere dört alt alanda değerlendirilmektedir 

(Schopler, Lansing & Waters, 1983). 

İkinci aşama  (bireysel eğitim programının 

oluşturulması): Yedi gelişim alanında yapılan 

değerlendirmeyle belirlenen çocuğun gelişmekte 

olan becerileri hedef beceriler olarak alınır ve BEP 

oluşturulur. BEP hedefleri “Otistik Çocuklar İçin 

TEACCH Aktiviteleri (Teaching Activities For 

Autistic Children) programında yer alan etkinlikleri 

içerir . Hedef beceriler, birey her alanda hangi yaş 

düzeyinde ise, TEACCH programında o yaş 

düzeyindeki etkinliklerle çeşitlendirilerek 

çalışılmaktadır. Bu etkinlikler her gelişimsel 

alanda, 0–1, 1–2, 2–3, 3–4, 4–5 ve 5–6 yaş olmak 

üzere 6 farklı yaş grubunda hiyerarşik olarak 

sıralanmıştır. Etkinlik programı, 27 taklit, 23 algı, 

43 büyük motor, 26 küçük motor, 39 el-göz 

koordinasyonu, 32 bilişsel, 35 bilişsel-sözel, 19 

özbakım, 23 sosyal alanda olmak üzere 9 gelişimsel 

alanda toplam 267 etkinlikten oluşmaktadır 

(Schopler ve ark. 1983). 

Onuncu bölüm olan davranışsal alanda, 

başkalarına ya da kendine zarar verme, takıntılı, 

tekrarlayan davranışlar gibi sık rastlanan uyumsuz/ 

problem davranışları düzeltmede kullanılan 

tekniklere örnek olabilecek 29 aktivite yer 

almaktadır. Çocuğun gelişimsel alandaki hedef 

becerilerini genellemesi amacıyla TEACCH 

---