Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
398
—
 
  Ä
ÓÐÜÓ ÈØÀÐÿËÿÐÈ 
 
 
Dur u  s s dur usun   d xildir v   m n l   s sl nm y  xidm t 
dir. Y z l  nitqi d h  y x  b
 dü m k üçün dur u i r si bö-
yük r l  yn y r. Müq yis  üçün  nu d  q yd  d k ki,  if hi nitqd  
s lis v   yd nl  p uz , int n siy , vur u if d   dir. Y z l  nitqin 
s lis v   yd nl  üçün dur u i r l ri mühüm xidm t göst rir.  
Mü sir  z rb yc n dilind  i l dil n i r l ri iki y r  bölm k 
l r: dur u i r l ri,  rti i r l r. 
Mü sir  z rb yc n dilind  i l dil n dur u i r l ri bunl rd r: 
nöqt  (.); v rgül (,); nöqt li v rgül (;); iki nöqt  (:); tir  (-); su l 
(?); nid  (!); üç nöqt  (...); möt riz  [( )]; d rn ql r (« »,  “ ”). 
Mü sir  z rb yc n dilind  dur u i r l rind n b q ,  rti 
i r l rd n d  istif d   lunur. H min 
rti i r l r bunl rd r: 
ç xm   (-),  t pl m   (+),  bölm   (:),  vurm   (x),  b r b rlik  (=). 
rti i r l r  lmi-t xniki kit bl rd  i l dilir. 
nu d   q yd  d k ki, dur u i r l rinin b zisind n t xniki 
m qs dl   d  istif d   lun  bilir.  nc q nitq üçün dur u 
i r l rinin bu m qs di (y ni t xniki m qs di) n inki  s s, h ç 
v cib d   d yildir. Bu m n d   q yd  lun n dur u i r l rinin 
nitqd  i l dilm si  s s götürülür v  bund n d  b hs  lun c qd r. 
n  gör  d  dur u i r l rinin h r birini n z rd n k çir k. 
Nöqt
1
. 
Nöqt   i r si mü sir  z rb yc n dilind  
d k  
h ll rd  i l dilir: 
1
 Dur u i ar l rin  aid misallar “Az rbaycan dilind  dur u i ar l ri” kitab ndan 
götürülmü dür. Bax: Z.Budaqova, R.Rüst mov. Az rbaycan dilind  dur u 
i ar l ri. Bak , 1965
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
399
—
1)Bütöv v   y r mç q n qli cüml l rd n s nr  nöqt   i r si 
q yulur.  M s l n: D f l rl  bul q b
nd   nunl  görü mü , 
s vi mi  v   nd n ilq r  lm d . ( . iq) 
C m l. H r y  y z lm d r? 
lm z. “Y ni y l ”. (C.C bb rl ) 
2) dl q cüml l rd n s nr  nöqt  i r si q yulur. 
M s l n:Y y günü. Y l üstü, 
c kölg si. (S.Vur un) 
3)L kin, bununl  b l ,   mm ,   nc q,  h lbuki,  h m  d , özü 
d , h tt , y ni  v  s. t b sizlik b l y c l r   t b siz mür kk b 
cüml nin k mp n ntl rini bir-birin   b l m rs , t b siz 
mür kk b cüml   m l   g tirmirs ,  nd   h min b l y c l rd n 
vv l  nöqt     q yulur.  M s l n:  M n   h kim  d yil m.  nc q 
m n  gün kimi  yd nd r ki, v r m, q zd rm  x st liyi   l n y rd  
d h  t z inki f  dir. (H.M hdi) 
4) Bun  gör  (d ), bu s b bd n (d ),  n  gör  (d ),   s b b  ki, 
 idi ki,  dur ki,  nd n ötrü (öt ri) ki  v  s. t b lilik b l y c l r  
müst qil cüml l ri t m, bütöv bir  kild   b l m rs ,  nd   h min 
b l y c l rd n  vv l nöqt  i r si q yulur. M s l n: D y s n, m n 
t crüb siz m.  n  gör  d  y nl  müh kim   yürüdür m.  (H.M hdi) 
5)Dr m  s rl rind   br zl r n nitql rind n s nr   v   y  
nitql ri  r s nd  g l n r m rk l r möt riz y   l n r, möt riz d ki 
bütöv, y r mç q cüml l rd n s nr  nöqt   q yulur.  M s l n: 
C v d x n. Sizin buyurm
n z  gör  guy  g r k siz d n
s n z, 
m n 
l y m,  l mi? (K n r .)  mm   q rib  tündm z cd r. 
(C.C bb rl ); Mik y l. X n m q z g lsin görüm, i   n   h ld d r... 
(S t  b x b  t qd  g zinir. Z hr  x n m d xil  lur.) (N. V zir v) 
xsin  d nd n s nr   r m rk   g l rs ,  nd  nöqt  möt riz -
d n s nr  q yulur. M s l n: Surx y (y v d n Mus y ). H , h , 
di g t görüm, n c  g dirs n. (S.R hm n) 
6)Py sd   i tir k  d n 
xsl rin  dl r   bz sd n y z l rs , 
nl rd n  s nr   nöqt   i r si  q yulur.  M s l n: 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
400
—
R him.  m h z rd r, buyurun. (N.V zir v)  
K r m v. G tir b x m. (S.R hm n) 
Py sd  i tir k  d n  xsin  d   bz sd n y x, s trin  rt s nd  
y z l rs ,  nd n s nr  h ç bir i r  q yulmur. 
7)  ki nöqt d n s nr  g l n müst qil cüml l rin h r birind n  
s nr   nöqt   i r si  q yulur.  M s l n: 
Türk dilli x lql r n,  l c   d   z rb yc n x lq n n m d ni 
h y t nd  böyük r l  yn m  Birinci Türk l ji Qurult y n 80 illik 
yubil yinin k çirilm sini t min  tm k m qs di il  q r r   l r m: 
1.  z rb yc n Milli  lml r  k d miy s   z rb yc n R spub-
lik s n n T hsil N zirliyi il  birlikd  Birinci Türk l ji Qurult y n 
80 illik yubil yin  h sr  lunmu  t dbirl r pl n  h z rl y b h y t  
k çirsin. 
2.  z rb yc n R spublik s n n N zirl r K bin ti bu s r n-
c md n ir li g l n m s l l ri h ll  tsin. (“X lq q z ti”. 10 
n y br, 2006-c  il) 
V rgül. Mü sir  z rb yc n  d bi dilind   v rgül  i r sind n 
d k  h ll rd  istif d   lunur. 
1) T b siz mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri int n siy  il  
b l nd qd  k mp n ntl r  r s nd  v rgül q yulur. M s l n: M y  
y   girmi ,  h v   q zm d .  ( . iq) 
2)T b siz mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri  r s nd  
b l y c l r g l rs ,  nd  bu b l y c l rd n  vv l v rgül i r si 
q yulur. M s l n: – Y x , indi d  görüm, s n  g lirs n,  y   m n 
s nin y n n  g lim. ( z rb yc n n
ll r ); M n d  n
l bilm -
yir m,   nc q  b c m  T m m  ç x  bilir.  (S.S. xund v);   dl r  
ç xs  d , özl ri y xdur.  (S.Vur un);  Bir  günd   h m  gün  ç x r,  
h m  y
  y
r,  h m  d   bürkü   lur...  (Mir  C l l) v  s. 
3)T b li mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri bir-birin  
int n siy  il  b l n rs ,  n  b  v  bud q cüml   r s nd  v rgül 
i r si q yulur. M s l n: M n bilir m, s n öz Dil d n   xt rm q   
üçün   B d d    g tm y    t l sirs n. (M.S. rdub di) 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
401
—
4)T b li mür kk b cüml nin t rkib hiss l ri bir-birin  
b l y c  il   b l nd qd   k mp n ntl ri bir-birin   b l y n 
b l y c d n sonra v rgül i r si q yulur.  M s l n: M n  n  
m sl h t   gördüm   ki,   sussun. (C.C bb rl ) 
 
Q yd:  Ki  d t  isim,  v zlik, f il, z rf v  köm kçi 
nitq hiss l ri il  birlikd   i l ndikd   ki  d t nd n 
s nr   v rgül  i r si  q yulmur.  M s l n:  Q r  ki 
d m  l p d ndurur! (S.R him v); Bun  ki q ti in -
n rs n! (S.R him v); Y t ki y t c
m. (N.V zir v); 
K  ki K z m 
n n q z   lunc  bir ç b n q z  
l yd m. (S.S. xund v) 
 
5)T b li mür kk b cüml l rd  bud q cüml   b  cüml y  
b l y c  sözl rl   b l nd qd  bud q cüml nin s nund   v rgül 
i r si q yulur. M s l n: N c  ki siz d mi siniz,  l  d   d c y m. 
(S.S. xund v); H r d  ki  siz  i l yirdiniz,  indi   r d   böyük bir 
v tikilibdir;    y rd  ki t yd  süzür s n l r,    y r m nim   
v t nimdir,    limdir. (S.Rüst m) 
6) nt n siy  il   b l n n h mcins mübt d l r, x b rl r, 
t m ml ql r, t yinl r v  z rflikl r  r s nd  v rgül q yulur. M s -
l n: D l r, t p l r, düzl r p mb q kimi q rl  örtülmü dür. 
(H.M hdi);  irl r d y rdi g lin , q z . (S.Vur un);  , göz l, gir-
d sif t, g nc bir q zd r. (C.C bb rl ); M n  nu h ç v xt  c ql , 
s bi, q q b ql  görm mi dim. (M. br him v); 
, t rp
n 
s sini  itm k, d rdini dinl m k üçün y ll r   ç x rd . (Mir C l l) 
v  s. 
 
Q yd 1: T yin  d n iki v  d h   rt q söz h mcins 
t yin s y lm d  üçün  nl r n  r s nd   v rgül 
q yulmur. M s l n: M yv   b l r   il    h t l nmi  

---