Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
410
—
tir   i r si q yulur.  M s l n:...  nun b
n  dönüm, d s n öl– 
öl c k, q l – q l c q. (N.N rim n v) 
h) Cüml d  z m n, m k n v  k miyy t hüdudunu göst rm k 
üçün iki söz  r s nd  tir  i r si q yulur. M s l n: 10 – 15%; 3 –  
4  d m; B k  – Tibilisi – C yh n b ru k m ri. 
x) Xüsusi isiml rin m cmusu h r h ns  bir n z riyy ni bildir-
dikd  h min xüsusi isiml r  r s nd  tir  i r si q yulur. M s l n:  
C ul – L ns   q nunu;   L m n s v – L vu ry    q nunu. 
 Su l i r si. Su l i r si 
d k  h ll rd  i l nir: 
) Su l cüml l rind n s nr  su l i r si q yulur. M s l n: 
Sözün v rm ? 
b) Mür kk b cüml l rd  su l n cüml nin h ns  hiss sin   id 
lm s nd n  s l   lm y r q su l i r si cüml nin s nund   q yu-
lur.  M s l n: 
  h ns  
cd r ki, y yd , q d   y
l  lur? 
(t pm c ) 
Nid  i r si. Nid  i r si 
d k  h ll rd  i l nir: 
) Nid  cüml l rinin s nund  nid   i r si q yulur.  M s l n: 
D rud n d , n  y r
ql d r! (S.S. xund v) 
b) Nid  int n siy s  il  d yil n  mr cüml l rinin s nund  nid   
i r si  q yulur.  M s l n:  D y n!  D y n!  (C.C bb rl ) 
c) Hiss-h y c nla d yil n xit bd n s nr  nid  i r si q yulur.  
M s l n: V qif!   y   irimin  könül  d st n !  (S.Vur un) 
ç) Yüks k hiss-h y c nl  d yil n nid l rd n s nr  nid  i r si 
q yulur. M s l n:  h! Y n  sizmi g ldiniz, B hr m! (C.C bb rl ) 
d)Yüks k hiss-h y c nl   d yil n t sdiq v  ink r sözl rind n 
s nr  nid   i r si q yulur.  M s l n:  X yr! M n y ld
m uç n   
qu l r . (S.Vur un) 
) Mür kk b cüml nin k mp n ntl rind n h r h ns  biri nid  
m zmunlu  lduqd  mür kk b cüml nin s nund  nid   i r si 
q yulur.  M s l n: Ç x g t, s nin n sih tin biz   l z m d yil! 
(M.F. xund v) 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
411
—
Q yd: Hiss-h y c n   d h  qüvv tli if d   tm k 
üçün cüml nin s nund  iki v  y  üç nid  i r si q -
yulur: Qurb n  nu öldür r, özü d  k t rq y  g d r. 
Q z d  Rüst msiz y
m z!!! (C.C bb rl ) 
 
Üç nöqt . Üç nöqt   i r sind n 
d k   h ll rd  istif d  
lunur: 
)Cüml d  fikrin bitm diyini bildirm k üçün s nd  üç nöqt  
i r si  q yulur. M s l n: D yirl r  ki,  s n...  (S.Vur un) 
b)Sit t n  vv lind ,  rt s nd , s nund  söz v  cüml  bur x l-
d qd  üç nöqt  i r si q yulur. M s l n: ...Bir d  b xd m ki, mü l-
limim Yusif b y  ynind  çux ...  lind  tüf ng s hn d   d y n b, 
igidlikd n d m vurur. ( .H qv rdiy v); Q z  n  v dl r  v rm mi ,  
n l r  d n m m d ...  (Mir  C l l) 
c)Yüks k hiss-h y c nl  d yilib, özünd n  s nr k   sözl rd n 
f sil  il   yr l n xit bl rd n, nid l rd n v  t sdiq, ink r sözl rin-
d n  s nr   üç  nöqt   i r si  q yulur.  M s l n:   pur... D n , 
pur... N  f ci dir? (S.Vur un);  h... düny  n  q d r göz ll di, 
b x! (S.Vur un); Y x... 
v   g lm s n, b r
n d yil m. 
(S.R hm n) 
 
Q yd:  l dilm si m qbul  lm y n sözl rin y rin  üç 
nöqt  i r si q yulur: 
ld  bir s qq l n ...  lmu  x b xt,  p r b  rv d n n 
ynin  tum n  l di. (S. . irv ni) 
 
Möt riz . Möt riz   i r sind n 
d k   h ll rd  istif d  
lunur: 
)Cüml d ki h r h ns  bir fikri t m ml m q üçün i l dil n  r  
cüml l r möt riz y   l n r. M s l n: ... N ç lnikin y rin  m n  l  
idim, y p
rd m bu l n t   g lmi  dilm nc Mirz  
bb s n 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
412
—
b
z nd n (y ni özümü d yir m h ) v     q d r s x rd m ki,  
b ul rd .(C.M mm dquluz d ). 
b)H r h ns  bir sit t  v r rk n  nun  id  ldu u mü llif,  s rin 
d , n r ili v  s. möt riz y   l n r q sit t n q r s nd  göst rilir.   
M s l n:   “Y ni    lifb    fikrind n   d nm q  m nim   qüvv md n   
x ricdir”. (M.F. xund v “ s rl ri”, III ç., 1955, s h 183) 
Q yd: H r h ns  bir sit td n s nr  möt riz d  mü l-
lif,  s rinin  d  v  s. v ril rk n nöqt  i r si möt ri-
z d n s nr  q yulur. 
 
c)Dr m  s rl rind ki m tnd  mü llifin q ydl ri (r m rk ) 
möt riz y   l n r.  M s l n: V qif (t n li). Mümkünmü durub 
d y nm q...(S.Vur un) 
ç)Cüml  üzvl rinin  l v sini q b r q n z r   ç td rm q üçün 
nl r möt riz y   l n r.  M s l n: Ç xl r  is  (bibil r, m kt b 
y ld l r ...)  gözl yir,  V hidin  t yun     h z rl
rd l r. (Mir  
C l l) 
D rn q. D rn q i r sind n 
d k  h ll rd  istif d   lunur: 
) Sit tl r d rn
  l n r. 
 
Q yd:  Sit t n ( l c   d   v sit siz nitqin) iç risind  
b q  bir söz v   y  cüml   d   d rn
  l n rs ,  nd  
x rici v  d xili d rn ql r bir-birind n  kil c h td n 
f rql nir. X rici d rn ql r bu  kild  « », d xili 
d rn ql r is  v rgül  killi (“ ”)  lur. 
 
b)Öz  h qiqi  m n s nd     d yil,  m c zi  v     y  kin y li  
kild  i l n n sözl r d rn
  l n r. 
c) d bi  s r, q z t, jurn l, m cmu ,  rd n, m d l,  p r , 
b l t, py s, kin film, kin t tr, g mi v  s.  dl r  d rn
  l n r. 
ç)V sit siz nitq d rn q  r s nd  v rilir. 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
413
—
Q yd: V rgül v  tir   l n y rd   vv l v rgül, s nr  
is  tir  i r si q yulur. 
 
Nöqt , v rgül, nöqt li v rgül, iki nöqt  v  tir  i r si b l n n 
d rn qd n k n rd  q yulur. Sit t n birinci v  y  s nuncu sözü (v  
y  sözl ri) d  d rn
  l n rs ,  vv ld  v  s nd  iki d rn q  v zi-
n  biri i l dilir. M s l n: “
ru” r m n nd    t m mil   müb -
his siz  bir  sur td   göst rmi dir  ki,   nun  dil  z nginliyi h yr n-
dicidir...” 
H r h ns  bir cüml d  if d   lun n fikird  su l m n s  hiss- 
h y c n m n s nd n d h  q b r q  l rs ,  nd   vv l su l i r si, 
s nr  nid  i r si q yulur.  ksin   lduqd  is ,  vv l nid  i r si, 
s nr  is  su l i r si q yulur. 
Nid  v  üç nöqt   l n y rd   vv l nid , s nr  üç nöqt  q yulur. 
Su l v  üç nöqt   l n y rd   vv l su l, s nr  üç nöqt  
q yulur. 
H r iki h ld  su l v  nid   i r l rind n s nr  üç nöqt  
g ldikd  nöqt nin biri  t l r.  M s l n: Dilgü  birisini s virmi?.. 
(S.R him v);  lvid !.. S vdiyim n z nd  v t n!!! (S.Vur un) 
 
Qeyd: Dur u i ar l ri  ifahi nitqd ki intonasiyan n, 
fasil nin v  ritmin funksiyas n  yerin  yetirir. Dur u 
i ar l ri vasit sil  yaz l  nitqd ki fikir daha ayd n 
kild  ifad  olunur. Cüml d   m na dola ql , 
anla lmazl q aradan qald r l r.  
Dur u i ar sind n istifad  ed rk n a a dak lara 
diqq t yetirm k vacibdir
1
:  
1) B z n sad  cüml l rd n ibar t tabesiz mür kk b 
cüml l rin t rkib hiss l ri aras nda vergül i ar sinin 
1
 M.H s nov. Az rbaycan dili sintaksisinin t drisind  qar ya ç xan ç tinlikl r. 
“Maarif” n riyyat , Bak , 1987, s.33-43

---