Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc
Yüklə 2,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 322 — q d r ba lay c sözü daha f ald r: Yekatirina bar d ki yaz n n t hlili adi qaydas il rahatca sona yetm kd idi ki, u aqlardan Tofiq adl birisi lini qald rd . (M. brahimov) N q d r ki, o d mirçi sa d r, onun ba üstünd dir, biz bel eyl r yol ver bilm rik, q z m! (M. brahimov) 4.Yer budaq cüml si Yer budaq cüml si haqq nda XX srin 30-cu ill rinin m kt b d rslikl rind m lumat verilmi dir. Bir müdd t budaq cüml nin bu növü m kan budaq cüml si ad il verilmi dir. Yer budaq cüml si ba cüml d ki h r k tin v ya lam tin yerini bildirir v yer z rfliyinin suallar na cavab verir. M s.: O yerd ki insanlar yarad c , m hsuldar m kl m uldurlar, orada h m saf m h b- b t olar, h m d s mimi yolda l q. O yerd ki m h bb t m h b- b tl cavab vermirl r, m n bir d oraya getm r m. O yerd ki hörm timi saxlam rlar, oraya ayaq basmaram. (M. brahimov) O yerd ki zülm var, tamahkarl q var, n düzlük olar, n dostluq. (M. brahimov) Misallarda budaq cüml vv l i l nmi ba cüml y o yerd ki ba lay c sözü il ba lanm d r. Budaq cüml l r is ba cüml l r- d ki qar l q bildir n oraya, orada sözl rini izah etmi dir. Yuxar - dak cüml l rd n birini sad l dir k: M n bir d m h bb t m h bb tl cavab verm y n yer getm r m. Yer budaq cüml sinin yaln z bir tipi vard r. Bir qayda olaraq h mi budaq cüml ba cüml d n vv l i l nir. B z n canl dan - q dilind bu s ra pozula bilir: Orda t p r, harda dü s fürs ti. Qeyd: Dilimizd yer budaq cüml sinin ba cüml vv l, budaq cüml sonra g l n tipi d var. Bu tipd ba cüml d oraya, orada, oradan, o yer , o yerd , o B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 323 — yerd n, h min yer , h min yerd , h min yerd n, hans yer , hans yerd , hans yerd n q lib sözl - rind n biri i l nir. Budaq cüml ba cüml y ki ba - lay c s il ba lan r v ba cüml d ki q lib sözün m - nas n izah edib ayd nla d r r. Budaq cüml nin vv - lind orada, ora, o yer sözl ri m kan, yer m zmununu qoruyub saxlay r. M s.: Niyazi o yerd ç x etdi ki, orada ham onu tan y rd . Qar o yerd riyir ki, orda hava tez yum al r. Cüml l rd n birini sad l dir k: Niyazi ham onu tan yan yerd ç x etdi. Ba lay c vasit l r gör yer budaq cüml sini a a dak növ- l r ay rmaq olar: 1. Budaq cüml ba cüml d n vv l g l r k ona haraya, hara- da, haradan ba lay c sözl ri il ba lan r. Ba cüml d qar l q bildir n oraya, orada, oradan sözl ri olur. M s.: El indi haraya ged c ks n, orada taparsan. (M.Hüseyn) Harada yoruldun, orada otur. Haradan inc ls , oradan üzül r.(atalar sözü) Ab r harada, çör k orada. (atalar sözü) Birlik harada, dirilik orada. (atalar sözü) 2. Budaq cüml ba cüml y haraya ki, haradan ki, harada ki ba lay c sözl ri il ba lan r. M s.: Haraya ki m ktub gönd rirdi, oradan maraql cavablar al rd . Harada ki eserl rin t siri çox idi, orada xalq n q z bi art rd . Harada ki olmal d r, ordad r. 3. Budaq cüml ba cüml y o yerd ki, o yerd n ki, o yer ki ba lay c sözl ri il ba lan r. M s.: O yerd ki qoyunun, quzunun q dri adamlardan art q tutulur, orada adamlar ruhdan dü ür. O yerd ki t mizlik var, orada x s tlik olmaz. O yerd ki eytan i qar d , oradan xeyir gözl m . O yerd ki l yaq tsizl r hörm t, l yaq tlil r nifr t edirl r, orada üç bala yuva sal r: qorxu, ölüm v acl q. (P.Taqor) O yerd ki böyüy hörm t olmad , orda i getm z. (M. brahimov) O yerd ki geni lik yoxdur, orada istirah t B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 324 — d yoxdur. (Elçin) O yerd ki baxanda üfüq görünm di, ya ya- anda üstün damc lamad , gün ç xanda s ni qaraltmad , y ni o yerd ki d nizl , qayalarla, a aclarla t kb t k olmad n, orada sl istirah t yoxdu. (Elçin) 4. Budaq cüml ba cüml y bir yer ki, bir yerd ki, bir yer- d n ki ba lay c sözl ri il ba lan r. M s.: Bir yer ki s ni m sl - h t görmürl r, s nin ora getm yin vacib deyil. Bir yerd ki i l r xarabla rd , tez oradan kilirdi. mi, bir yerin ki böyüyü Murtuz ola, oradan n gözl yirs n. Bir yerd ki z hm tsev n insanlar var, orada bolluq olar. ( . f ndiyev) 5. Budaq cüml ba cüml y haraya, harada, harda, haradan ba lay c sözl ri v -sa 2 kilçisi il ba lan r. M s.: M di b y haraya gets ydi, orada ham n n diqq tini özün c lb ed rdi. Tahir hara göz g zdirdis , n h ng neft buruqlar göründü. (M.Hüseyn) Zakirl müqayis d kr m haraya gets ydi, ham n n hörm tini qazan rd . (S.Q dirzad ) Haraya gedirdiks , orada deyirdil r: “Ota vermi ik”. (H.Abbaszad ) Haraya gedirdis , t ccübd n Tarverdinin gözl ri böyüyürdü: qayan n üstünd z m tli muzey- l ri, h rin meydançalar nda qoyulmu heyk ll ri görürdü. (H.Abbaszad ) Bel likl , ayd n olur ki, yer budaq cüml si ba cüml y hara- ya, harada, harda, haradan v s. kimi ba lay c sözl rl ba lan r. Ba cüml d is qar l q bildir n oraya, orda, orada, oradan sözl ri olur. B z n ba lay c sözl rl qar l q bildir n sözl r ismin eyni hal nda olur. M s.: rin hara gedib, s n d ora get. Harda q rar tutsan, orda varam m n. (B.Vahabzad ) Harda s n varsan, orda d rd olmaz. (S.Rüst m) Haraya m n des m, oraya da get- m lis n. Nazirlik haraya t yin ets , oraya da ged c y m. Dilb r harada ç x edirdis , orada alq larla qar lan rd . ( .M likzad ) B z n is ba lay c sözl rl qar l q bildir n sözl r ismin müxt lif hallar nda da ola bilir. M s.: Haraya ki gedirdi, oradan bir ey o urlamam qay tm rd . Mehdi haraya gedirdis , oradan B u l u d x a n X L L O V M Ü A S R A Z R B A Y C A N D L — 325 — üzü a , aln aç q qay d rd . Haraya gönd rs l r, orada özümü do ruldaca am. Haradan ç xar lm d rsa, oraya qay tmal - d r.(S.V liyev) Harada ki a ac bar ver bil r, orada k. Onu da qeyd etm k laz md r ki, ba cüml d ki ora sözü ismin bütün hallar nda yer budaq cüml si m l g tirmir. Yaln z ismin üç hal nda – yönlük, yerlik v ç x l q hallar nda olduqda yer budaq cüml sin xidm t edir. M s.: 1. Harada i l yirs n, ora abadla r. 2. Harada i l yirs n, oran n raiti yax la r. 3.Harada i l yirs n, oraya can yand r rsan. 4.Harada i l yirs n, oran abadla d r rsan. 5.Harada i l yirs n, orada abadl q i l ri görürs n. 6.Harada i l yirs n, oradan r fli i l rinin s si e idilir. Bu misallardan birincisi v ikincisi mübt da budaq cüml si, dördüncü tamaml q budaq cüml si, yaln z üçüncü, be inci, alt nc yer budaq cüml l ridir. Onu da n z r almaq laz md r ki, ba cüml d ora sözü i l nm y d bil r. Lakin mütl q t s vvür edilm lidir. M s.: Hara gedir m, bu k rt nk l qaba ma ç x r. Yer budaq cüml li tabeli mür kk b cüml l rd ba v budaq cüml l rin zaman uyu mas müxt lif kild olur. 1. Budaq cüml d ki i ba cüml d ki i d n vv l aid olur. M s.: Haraya ki ya tökülmü dü, bir q d r sonra orada iri l k l r m l g ldi. Harada birlik var, orada dirilik olar. (atalar sözü) Harada z ifl m hiss olunurdusa, Tellini oraya briqadir gönd rir- dil r. Haraya gönd rs l r, orada özümü do ruldaca am. O yer- l rd ki qar riyir, orada suyun aqq lt s ndan durmaq olmur. ( .V liyev) 2. Ba cüml d ki i budaq cüml d ki i d n vv l aid olur. M s.: ndi harada ki qaz nt i l ri apar l rd , keçmi d orada bö- yük h r olub. Yüklə 2,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|