Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
330
—
Rüf tl  bu görü d  dan a bilm di,  ondan ötrü ki, o, söz-
söhb td n qorxurdu. ( .M likzad )  
6. Budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l r k ona ki ba lay c s  
il  ba lan r. Ba  cüml d n sonra niy ?, n  üçün?, n   s b b ? 
suallar  meydana ç x r v  bu suallara budaq cüml  cavab verir. 
M s.:  M rh ba S nub r   ki, özü  riz  yaz b F rruxun yan na 
gedir.( .V liyev)  Var olsun Çinarl  k ndini ki, Züleyxa kimi q h-
r man, Bilal kimi igid yetirib. ( .V liyev) G r k m ni ba
laya-
s n z ki, toyunuza  libo  g lmi m. Qanacaqs z s ns n ki, özünd n 
böyüy  cavab qaytar rsan. Bülbül a las n ki, solur ç m nlik. Bir-
c   m tb xin p nc r sini h rd n azac q aç rd lar  ki, bi mi  iyi 
e iy   ç xs n, x st nin ür yi bulanmas n. (Y.S m do lu) O lan 
sevinir ki, daha onun üzünü danlam rd lar. (M.C lal)  
kinci tip.S b b budaq cüml sinin ikinci tipind  budaq cüml  
ba  cüml d n  vv l g lir v  ba  cüml y  ki  dat  il  ba lan r. Ki 
dat   ks r n budaq cüml nin daxilind   m ntiqi vur ulu 
xs 
v zliyind n sonra i l nir. M s.:  S n  ki yolda  May lov, bizn n 
olacaqsan, biz  zaval yoxdur. ( bülh s n) S n  ki öz aya nla 
g lib m nim yan ma ç x bsan, bütün sürünü yolunda qurban ver-
s m d , s n  köm k ed c y m. M n ki d lil ri özümd n bel  incit-
dim, daha bir d  onlar m nim üzüm  baxmazlar. Rüst m day , s n 
ki  m ni bel  ucaltd n, sa  ol. Sonuncu cüml ni sad l dir k: 
Rüst m day , m ni bel  ucaltd n üçün sa  ol.  
S b b budaq cüml sinin ikinci tipind   s b bl   n tic  düzgün 
s ralan r. Bel  ki,  vv l s b b, sonra is  n tic  g lir. M s.: S n ki 
yolda  May lov, bizn n olacaqsan, biz  zaval yoxdur – cüml sind  
s n ki yolda  May lov, bizn n olacaqsan budaq cüml si s b bi, 
biz  zaval yoxdur is  n tic ni bildirir.  
kinci tip s b b budaq cüml sind   s b bin  vv l, n tic nin 
sonra g lm sind  budaq cüml d   nec , el  sözl ri,  -sa
2
  kilçisi 
v   ki ba lay c s   i l nir. M s.:  Gör oran n suyu nec  dadl d rsa, 
örd kl r ba lar n  sudan ç xarmaq ist mirl r. (C. lib yov) Rita 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
331
—
az rbaycanca  el   irin dan rd  ki, b z n onu az rbaycanl dan 
ay rmaq olmurdu.  
B z n ikinci tipd  budaq cüml d  n  ba lay c  sözü v  budaq 
cüml nin sonunda -sa
2 
kilçisi i l n  bilir. M s.:  Bilmir m  n  
günah  vard rsa, s ni gör n kimi qaç b girdi donuzlu a.  
 
6. M qs d budaq cüml si 
 
M qs d budaq cüml si haqq nda m lumat. M qs d budaq 
cüml si ba  cüml d ki i in, h r k tin m qs dini bildirir v  niy ?, 
n  üçün?, n d n ötrü?, n   m qs dl ? suallar ndan birin  cavab 
verir. M s.:  ndi bütün gücümü ba ç l a vermi m ki, g l c k n -
sil üçün be -on a ac göy rd m. Biz z hm ti ona gör  ç kirik ki, 
sl insan kimi ya ayaq. 
H r iki misalda budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l r k ona 
ki ba lay c s  il  ba lan r. Birinci misalda ba  cüml d  q lib söz 
yoxdur.  kinci misalda ba  cüml d   q lib söz (ona gör  sözü) 
vard r.  kinci cüml ni sad l dir k:  Biz z hm ti  sl insan kimi 
ya amaq üçün ç kirik.  
M qs d budaq cüml si  n çox ba  cüml nin feili x b rin  aid 
olur. Lakin b z n var, yox, laz m, g r k v  s. kimi ismi x b rli ba  
cüml y  d  aid ola bilir. M s.: T cili yard m laz md r ki, onu xilas 
ed s n. 
M qs d budaq cüml sinin x b ri ad t n  mr v  ya arzu 
kill rinin birind  olur. Lakin arzu m nas n  ifad  edir. M s.: 
Anam o gec   m n  kör m z verdi ki, yax  yatam. Yolda lar, 
bunlar bil -bil   uluqluq sal rlar ki, m clisi da ts nlar. (C.Cab-
barl ) Mehral   s h r rayona ged nd   akir ki i ona qo uldu ki, 
h m dostuna yolda l q etsin, h m d  M zahir kimi Bak da görüb-
görm diyini soru sun. ( .Abbasquliyev) Böyüka a, g l bu bar d  
h r komit sind   m s l  qald raq ki, s lahiyy timizi art rs nlar. 
(M.Süleymanov)  

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
332
—
M qs d budaq cüml sinin tipl ri. Ba  v  budaq cüml l rin yerin  
v  ba lay c  vasit l r  gör  m qs d budaq cüml sinin iki tipi var.  
Birinci tip. Ba  cüml   vv l g lir v  ba  cüml nin daxilind  
ona gör , ondan ötrü, o m qs dl , h tta b z n o s b b  q lib söz-
l ri i l nir. Budaq cüml  ba  cüml y   ki ba lay c s  il  ba lan r. 
M s.:  Ona gör  raz  deyil m  ki,  m n öz v zif md  qalmaq ist yi-
r m, ir li ç kilm yimi d  heç k sd n xahi  etm mi m. (M.C lal) 
S rdar bunlar   S lt n t xalaya ona gör  dedi ki,  kr m Bak dan 
ayr lm  qanl -qadal  vuru  meydanlar na yola dü mü dü. 
(S.Q drizad ) M n yax n qohumuma ona gör   m ktub yazm d m 
ki, s n x st xanadasan v  s n  pul gönd rsin. (S.V liyev) Bunlar  
siz   ona gör  xat rlad ram  ki,  m nim Südab md n mu ayat 
olas n z. Bunlar  ona gör  deyir m ki, m s l d n x b rdar olas n z. 
Biz o s b b  birl mi ik ki, dü m nl  mübariz  ed k. Onlar yaln z 
o m qs dl  vuru urdular  ki,  v t nl rini azad v  müst qil görm k 
ist yirdil r. (S.V liyev)  O m qs dl   yata na tez girdi ki, Sayad  
yuxuda görsün v  bu na l yuxunun ömrünü uzats n. ( .M likzad ) 
Ona gör  sadalay ram  ki,  s n özün bunlar  yaddan ç xarm san. 
( . f ndiyev) Ancaq indi ona gör  dedim ki, bu m ktubu da m n  
ver n odur. (M. . brahimov) A abac  ona gör  bu sözl ri b rkd n 
deyirdi ki, heç olmasa  min  xan m e itsin. (Elçin)  
B z n ba  cüml d  q lib söz olmur. Budaq cüml  ba  cüml -
y  yaln z ki ba lay c s  il  ba lan r. M s.: Neron bir  h ri bird n 
y xd  ki, sönük vicdan na bir ilham gülsün. Gec  s h r  q d r Al-
laha dua edir m ki, balalar m n i i h r yerd , h mi  avand olsun. 
Gönd rdim atas gil  ki,  li dolu qay ts n. Biz iç rid  ocaq qalad q 
ki, tavan   v  dö m ni qurudaq. ( . xl ) Bir t r fd n d  xotkar 
bütün pa alara, qo un böyükl rin   f rman gönd rmi di  ki, kim 
Koro lunun ya özünü, ya ba n  g tirs , onu dünya mal ndan q ni 
ed c k. (“Koro lu”) K ndd n ç xd m  ki, dinc olam. (M.C lal) 
Hac   h y td  olan kiçik daxman  Aslana verdi ki,  orada öz 
bac s n  v  qarda n  sakin etsin. (C.Cabbarl )  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
333
—
Bel  cüml l rin bir çoxuna ona gör , ondan ötrü, o m qs dl  
q lib sözl rini art rmaq olar: (Ona gör ) k ndd n ç xd m ki, dinc 
olam. (O m qs dl ) Hac  h y td  olan kiçik daxman  Aslana verdi 
ki, orada öz bac s n  v  qarda n  sakit etsin. Bala, (ona gör ) s -
n  etibar edib silah vermi ik ki, bizi qoruyasan. (S.R himov) H r-
d n (ona gör , ondan ötrü, o m qs dl ) Bak ya da gönd rir m ki, 
u aq korluq ç km sin. ( .M likzad ) 
kinci tip. Bu tipd  budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g lir v  
ona  niy ?, n  üçün?, n d n ötrü?, n   m qs dl ? sual  v zlikl ri 
il  ba lan r. M s.:  N  üçün ça rm d n z, onun üçün d   g lmi-
m. N  m qs dl  demi diniz, o m qs dl  d  getmi dim.  
 
Qeyd: M qs d budaq cüml sinin birinci tipind  (ba  
cüml   vv l, budaq cüml  sonra g ldikd ) ba  cüml -
d n sonra g l n budaq cüml l r h mcins olur. M s -
l n
1
: Nazl  gec -gündüz s y edirdi ki, i ind  qüsur 
tap lmas n, hörm tini saxlad  kollektivin yan nda 
ba a a  olmas n. (M.C lal) M n ondan ötrü çal -
ram ki, s n yaz q olmayasan, s nin ad n bizim c rg -
mizd n silinm sin, ç kdiyin z hm tl r h d r  getm -
sin. (M.S.Ordubadi) 
  
kinci tipd  budaq cüml d  ba lay c  sözl  yana ,  -sa
2
 
kilçisi d  ola bilir. M s.: Süfr nin ba nda n  m qs dl  oturmu-
uqsa, o m qs dl  d  bir-birimiz  güz t etm liyik.  
M qs d budaq cüml sinin ikinci tipind  budaq cüml d  i -
l n n ba lay c  sözün qar l  kimi ba  cüml d   o m qs dl , 
onun üçün, ondan ötrü v  s. qar l q bildir n sözl r i l nir.  
1
 Elmira H s nova. Mür kk b üml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan Dövl t 
Universiteti. Bak , 1986, s.58

---