Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
318
—
iti bir-iki a z hürüb s sini k sdi. Adil bu dü ünc l rl  yenic  
mürgül mi di ki, bird n qap n n z ngi çal nd . (S.Q dirzad ) Nur 
evd n ç xma a t z c  haz rla rd  ki, Kamil g lib ç xd . 
(S.V liyev) 
2. Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona ki  dat  il  
ba lan r. Ki  dat  budaq cüml nin daxilind  i l nir. M s.: Üzün  
ki bax ram, dili-doda   t piyir. A r n al m mal ki yax  oldu, 
bazar heç vaxt kasad olmaz. S kin  xala, gün ki batd , h r yer 
ba lan r. Yoxlamas n  ki qurtar r, bir qoyunu  aqqalay rd . 
Cüml l rd n birini sad l dir k:  S kin  xala, gün batanda 
h r yan ba lan r. 
3.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona el  ki 
ba lay c  sözü il  ba lan r. M s.:  El  ki gördün d nizin havas  
s n  art ql q el yir, g l m ni apar kinoya. El  ki bir ç tin i  oldu, 
ba lay r ki, onu q zlar bacarmaz, verin bizim briqadaya. ( . f n-
diyev)  El  ki on be -iyirmi min oldu, ondan sonra n y   s rf 
el m k laz m oldu u bar d  fikirl
rik. ( . f ndiyev)  El  ki 
Ç nlibeld  yurd-yuva sald q, onda bunlar biz  laz m olacaq. 
(“Koro lu”)  El  ki  m clis qurtard , ham  da ld . (“Koro lu”) 
El  ki  o lunun  lind n yap b aparmaq ist yirdi, qoca f hl  
yax na g lib imkan vermirdi. (H.Abbaszad )  El  ki  llini a rd  
ya , art q ç kilm di heç yerd  ad . (S.Vur un)  El  ki kolluq 
qurtard , yen  qara tikanl q ba lad .  El  ki barmaq keçirm y  
balaca yer tapd m, o d qiq  sanksiya ver c y m. ( . xl ) 
4.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g lir ona o gün ki, o 
vaxt ki, o zaman ki v  s. ba lay c  sözl rl  ba lan r. M s.: Göz l 
v t n o gün ki s n, Al  f qli bir s h rd n ilham ald n,yarand m 
m n.  O gün ki al m  yay ld   öl n, Da lar öz donunu lal d n 
biçdi. O gün ki f sili yaz olur, gec  - gündüz taraz olur. O gün ki 
adaxlad z, utand m.  O zaman ki adam ulduzlar n p ç lt s n  
e itmir, dem k, qocal r,  o zaman ki  d niz n m sini ondan 
sirg yir, dem k, qocal r. ( .Babayeva)  
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
319
—
O gün ki parlad   ahlar n tac ,  
S n oldun bir çör k, bir haqq möhtac . (S.Vur un) 
O gün ki al m  yay ld   öl n, 
Da lar öz donunu lal d n biçdi. (S.Vur un) 
5.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona haçan, haçan 
ki, n  vaxt, n  vaxt ki v  s. ba lay c  sözl ri il  ba lan r. Haçan ki 
k ndlinin  kini-biçini ba lay r, k ndd  heç k si tapa bilm zs n. 
N  vaxt ça rsan z, g l r m. N  vaxt des niz, onda m n haz r. N  
vaxt sizin qap n za g lib çör k ist s m, nök rl r  buyurun, m ni 
qovsunlar. ( . f ndiyev)  N  vaxt ist s n, m n o saat haz ram. 
(N.V zirov)  N  vaxt ki cinay tin say  çox olur, onda adamlar 
qatill rl , o rularla mübariz ni yaln z milisd n, prokurordan 
gözl yirdil r. (M.Hüseyn) N  vaxt ki  ll rimi oynad ram, 
ayaqlar m yad mdan ç x r. ( .M likzad ) 
6.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona n  q d r ki, h r 
n  q d r ki, nec  ki v  s. ba lay c  sözl rl  ba lan r. M s.: N  q d r 
ki gözl rim görür, ayaqlar m yeriyir, s n timl  çal acam. N  q d r 
ki Moskvada idi, m ktublar n ard -aras  k silmirdi. N  q d r ki hava 
Mu anda xo dur, h l  solmam d  gül d , l ç k d . N   q d r ki m n 
varam, bu ev  Telli-melli aya  d ym y c k. (M. brahimov) Ay o ul, 
ana s n  qurban, n   q d r ki  s n varsan, m n el  toyda 
bayramdayam. (F.K rimzad ) N  q d r ki sa am m n, bu evd  bir 
yad adam n bir qara q piyi d  x rcl nm y c k. (Elçin) N  q d r ki 
A ababa toy el yib evl nmi di, A abac  il  bir yast a ba  qoyurdu, 
o vaxtdan A ababa h mi  ev  t l smi di. (Elçin)   
7.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona -m
4
  kilçisi 
il  ba lan r. M s.: P ri an ev  bir balaca gec g ldimi, anas  a r 
intizara dü ürdü. Azar  tuturmu, heç k si tan m rd .K nd  t z  bir 
mü llim   g ldimi, m n t sadüf n bir qad nla dan d mm , 
h ft l rl  evimizd n dava- ava qurtarm r. ( . f ndiyev) Hafiz bir 
saat gecikdimi, Ehtiyat  m kt b qap s nda gör rdin. (M.C lal) 
8.Budaq cüml  ba  cüml d n  vv l g l r k ona yaln z intona-
siya il  ba lan r. M s.: Bir d f  soyuqlad , bir il geri dü ürdü. Bir 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
320
—
h r k ti xo una g lm di, dey c k, get, bala, m nd n s n   q z 
yoxdu. 
9. Budaq cüml  ba  cüml y  ba lay c  söz v  -sa
2
  kilçisi il  
ba lan r. M s.: Bak da haçan x zri olsa, onda q d r. 
 
Qeyd: Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra g l n za-
man budaq cüml l rinin b zil rind  budaq cüml l ri 
ba  cüml y  ba layan ba lay c  i l nmir, ancaq onu 
asanl qla b rpa etm k, yerin  qoymaq mümkün olur
1
. 
M s.: El c  Mirz  Sad n a z ndan bu söz b lk  
h l   ç x b qurtarmam d , P ri arvad el  at ld  
geriy , guya ayaqlar na od basd lar. (C.M mm d-
quluzad ) Biz h l  faytona oturmam d q, bir n f r 
u aq m n  yax nla araq bir m ktub uzatd . (M.Ordu-
badi) Aradan bir müdd t keçmi di, yen  h r iki dost 
irin söhb t edirdi. (Az rbaycan na llar ) M mm d-
a a bütün bunlar  fikirl
-fikirl
  t z c  yuxuya 
gedirdi, dar dalanda  iv n qopdu. (Elçin) 
 Bu misallardan birincisind  budaq cüml ni ba  
cüml y  ba layan ki ba lay c s n  b rpa ed k, yerin  
qoyaq: El c  Mirz  Sad n a z ndan bu söz b lk  
h l   ç x b qurtarmam d   ki,  P ri arvad el  at ld  
geriy , guya ayaqlar na od basd lar.  
 
Zaman budaq cüml li tabeli mür kk b cüml l rd  ba   v  
budaq cüml l rin zaman m zmunu üç cür olur.  
1.Budaq cüml d ki i  ba  cüml d ki i d n  vv l  aid olur. 
M s.:  El  yenic  yuxuya getmi dim ki, koridorda sanki bomba 
partlad .  El  ki  r is birinci sual n  dedi, o bir az toxtad . 
( .V liyev) El  ki ma na minib kolxozlara gedir, Q dir günd n-
gün  cavanla r.( .V liyev)  Qatar  h rd n t z c  uzaqla m d  
1
 M.Musayev. Müasir Az rbaycan dilind  zaman budaq cüml l ri. – 
Az rbaycan dili v   d biyyat t drisi. Bak , 1979,  3, s.64
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
321
—
ki, Tovuz  hm di kupesinin qap s nda gördü. (M.Süleymanov) 
hm d  oferl  hesabla b, u aqlar  t z c  yola salm d  ki, Tovuz 
tind  göründü. (M.Süleymanov)     
2.Ba  cüml d ki i  budaq cüml d ki i d n  vv l olur. M s.: 
Qulluqçu h l  q hv  g tirm mi di ki,  S ttar xan ota a daxil oldu. 
O gün ki biz   g ldi, h r  ey h llini tapd . Hüsam ddinl   mir 
nanc n söhb ti bitm mi , p nc r d n daha bir musiqi n m si 
e idildi. (M.S.Ordubadi) S lim a a h l  tan l q verm mi di ki, 
S fiqulu b y g lib ç xd   v  sor u-suals z onlara qo uldu. 
(M. brahimov) A arzan n yaras  ba lan b qurtarmam d  ki, 
x st xana qap s nda izdiham göründü. (M.C lal) 
3.Ba   v  budaq cüml l rin zaman m zmunu uy un g lir. 
M s.: Gec  yar  olard  ki, S rdar ev  qay td . N  q d r ki don s n-
d dir, P ri heç yana ged  bilm z. N   q d r ki Az rbaycan xalq  
var, mu amat da olacaq, onun ifaç lar  da. O gün ki s n al bay-
raql  bir s h rd n ilham ald n, yarand m m n. (S.Vur un) Canan-
la  n  zaman dursan üz-üz , Do ru cavab verin sorulan söz . 
(N.G nc vi) Dostluq “s n”, “m n” dem kd n ibar t is   g r,  o 
zaman dü m nçilik min bir dünyaya d y r. (N.G nc vi) A ayev 
onu o zaman qabaqlad  ki,  sg nd rzad  n  is  soru maq ist yir-
di. (M.Süleymanov) Uzunbo az ç km  geymi   o lan ayaqlar n  
üz ngiy   o vaxt dir di ki, onlar s liq  il  tikilmi  iki m rt b li 
evin pill k nini qalx b, böyük  ü b nd  daxil olurdular. (M. bra-
himov)  O vaxt ki  s h rd n ax amad k ac, susuz, t r tök -tök  
i l yirdik, ba m z  yuxar  qald r b günün n  vaxt do du unu, n  
vaxt batd n  bilmirdik. ( .V liyev) 
  
Qeyd: Ba  v  budaq cüml l rin zaman m zmunu uy-
un g l n zaman budaq cüml li tabeli mür kk b 
cüml l rin formala mas nda  ki, n   q d r ba lay c -
lar , n  q d r ba lay c  sözü v  o gün ki, o zaman, o 
vaxt, o vaxt ki sözl ri i tirak edir. Ancaq bunlar n 
iç risind  daha çox ki, n   q d r  ba lay c lar ,  n  

---