Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
326
—
3. Ba  v  budaq cüml l rin zaman m zmunu bir-birin  uy un 
g lir. M s.: Harada h yat varsa, orada poeziya var. Haraya da , 
taxta g tirilir,  orada  i  ba lan l r.  Harada  n zar t z ifl yir, 
orada geril m  ba lay r.  Harada ür k varsa, orada insan 
m h bb ti d  var. Harda  q rar tutsan, orda varam m n. 
(B.Vahabzad ) 
Mey olsan, yan nda bir q d h ollam,  
Gül olsan, ç trini öp r  eh ollam,  
Ot olsan, bir anda dönüb meh ollam,  
Da  olsan, zirv n  ya an qaram m n. (B.Vahabzad ) 
 Cüml l rd n b zil rini sad l dir k:  Q rar tutdu un yerd  
varam m n. Mey oldu un yerd  yan nda bir q d h ollam. Gül 
oldu un yerd  ç trini öp n  eh ollam.  
 Budaq cüml l rd  ora sözü yönlük, yerlik v  ç x l q hallar n-
da yer budaq cüml sin  xidm t edir. M s.:  Haraya gönd rs l r, 
orada i l . Haraya gönd rs l r, oraya get. Haradan des n, ora-
dan gönd r r m. Bu cüml l rd n birini sad l dir k: Gönd ril n 
yerd  i l .  
 B z n budaq cüml d   -sa
2
 
kilçisi i l nir. M s.:  Geoloq 
manov haraya da  qoysa, Tahir ora ba  qoyar.  
B z n -sa
2
  kilçisi ismi x b r  d  art r la bilir. M s.: Ax  bu-
nu kim bilmir ki, harada xozeyin varsa, orada f hl  soyulur. 
Harada n zar t  varsa, orada yax   m ll r ayaq aç r. Harada 
n zar t z ifdirs , orada geril m  ba lay r.  
 
5. S b b budaq cüml si 
 
S b b budaq cüml si haqq nda m lumat.  S b b budaq 
cüml si ba  cüml d ki h r k tin v  hökmün s b bini bildirir. 
Niy ?, n y  gör ?, n  üçün?, n  s b b ?, n d n ötrü? Suallar n-
dan birin  cavab verir. M s.:  M n xo b xt m ki, odla su kimi 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
327
—
s daq tli dostlar m var. Bunlar n ham s n  ona gör  xat rlay ram 
ki, s n olmayanda evimiz suyu so ulmu  d yirmana b nz yir. 
H r iki misalda budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l r k ona ki 
ba lay c s  il  ba lan r. Birinci misalda ba  cüml d  q lib söz yox-
dur, ikinci misalda var (ona gör ). Birinci cüml ni sad l dir k: 
Odla su kimi s daq tli dostlar m oldu u üçün m n xo b xt m.  
S b b budaq cüml si ba  cüml d ki, ad t n, h r k tin s b -
bini bildirir. Ba  cüml d  ismi x b r  aid olduqda hökmün s b -
bini bildirir. M s.:  S d f xo b xtdir ki, s nin kimi qarda  var. 
Göyç k b xt v rdir ki, Alxan kimi o lana  r  gedib. 
S b b budaq cüml si s b bi, onun aid oldu u i  n tic ni bildi-
rir.  ndiki halda misallarda n tic  s b bd n  vv l  dü ür. Biz ba  
v  budaq cüml l rin yerini d yi ib  ona gör   d , buna gör   d  
ba lay c lar  il   laq l ndirs k, s b bl  n tic  düz s ralanar v  bu 
halda s b b budaq cüml si n tic  budaq cüml sin  çevrilmi  olar. 
M s.: O sevinirdi ki, q z  il  ist diyi q d r dan a bilirdi. Bu cüm-
l d  ba  v  budaq cüml l rin yerini d yi k: Q z  il  ist diyi q d r 
dan a bilirdi, buna gör  d  o sevinirdi.  
S b b budaq cüml sinin tipl ri. Ba  v  budaq cüml l rin ye-
rin  ba lay c  vasit l r  gör  s b b budaq cüml sinin iki tipi var.  
Birinci tip. Ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra g lir v  bu-
daq cüml  ba  cüml y  müxt lif vasit l rl  ba lan r.  
1.Budaq cüml  sonra g l r k ba  cüml y  çünki ba lay c s  il  
ba lan r. Bu ba lay c  ancaq s b b budaq cüml sin  xidm t edir. 
M s.:  S n qap dan qovacaqsan, onlar p nc r d n keç c kdir, 
çünki  q zlar n s nin sözünü yox, o lanlar n m h bb tl rini gö-
y rtm y  çal rlar. ( .V liyev) Atas ndan d f l rl   e itmi di ki, 
ilan  gördün öldür, öldürdün basd rma,  çünki ilan ulduz görm -
yinc  ölm z.( .V liyev) Ür yi bar d  bir söz dey  bilm r m, çün-
ki ora b l d deyil m. O lun pisin  ata mal  laz m deyil, çünki 
atas  ba n  yer  qoyan t k ham s n  apar b bir az müdd td  x rc 
el yib da dacaq. T nqid faydas zd r,  çünki insan  müdafi  

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
328
—
olunan özün  haqq qazand ran yollar axtarma a sövq edir. T n-
qid t hlük lidir,  çünki o, insan üçün qiym tli olan  xsi l yaq t 
hissini yaralay r, insan n öz  h miyy ti haqq nda t s vvürl rin  
z rb  endirir v  onda inciklik v  naraz l q hissini q c qland r r. 
Bunlar n  ks riyy ti dün nki kolxozlard r, can-ba la, böyük h -
v sl  v  ür kl  çal rlar, çünki aran yerl ri üçün suyun h yat ol-
du unu onlar yax ca bilirl r. (M. brahimov) M n bu kiçik  eirimi 
yaz ram göz ya mla,  çünki vidala ram bir ür k sirda mla. 
(S.Vur un) Bu sakitlikd  S ad t xan m n t hqirl ri m n  o q d r 
d  ac  g lm zdi, çünki özümd n ba qa e id n yoxdu. (M.C lal) 
2. Budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l r k ona ona gör  ki, 
ondan ötrü ki, onun üçün ki ba lay c lar  il  ba lan r. M s.: Sevin-
ci h dsiz idi ona gör  ki, k nd  qay dan kimi gördükl rinin ham -
s n  yolda lar na dan acaqd . Ar qlar  o urlamay b ona gör  ki, 
h rif  ya l   t laz m olub. Sevindim, ona gör  ki, bilikli, m lumatl  
adamlar il  h msöhb t olmaq adam n m lumat n  art r r. (M.C -
lal) Gedib qo ulub bir evsiz, dams z m nim ölmü   mim o lunun 
o luna – Ziyada ondan ötrü ki, o, cavand r. ( .Gorani) Bu çiç k-
l r göz l idi onun üçün ki, onlar   s nin kimi çiç k b sl mi dir. 
(C.Cabbarl )  
3. Budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l r k ona ki ba lay c s  
il  ba lan r. Ba  cüml nin daxilind   ona gör , ondan ötrü  q lib 
sözl ri olur. M s.: Torpaqda ona gör  bitki bitmir ki, torpa n alt  
q z l küpl ri il  doludur.  ndi is   k ndimizi  ona gör  sevirik ki, 
v t nimizin bir gu sidir. (M. brahimov) U aq do ulanda  ona 
gör  a lay r ki, bilir bütün müsib tl ri qabaqdad r. (S.Q dirzad ) 
vv lc  soban  ona gör  az h rar tl  yand rard  ki, qablar yax  
qurusun. (S.V liyev) Bu hadis l r Nura ona gör  rahatl q vermir-
di ki, o, atas n n h bs olundu unu, anas n n a r d rd  dözm yib 
öldüyünü, qarda n n did rgin dü düyünü yad na salanda kövr -
lir, d rin iztirab ç kirdi. (S.V liyev) Nur  ordan çay n n töküldüyü 
v  haqq nda çoxlu  fsan l r yaranan ölü d nizi  ona gör  unuda 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
329
—
bilmirdi  ki, orada olark n maraql  hadis l rin  ahidi olmu   v  
bundan çox heyr tl nmi di. (S.V liyev) Biz z hm ti  ona gör  
ç kirik ki,  sl insan kimi ya ayaq.( . f ndiyev)  
 
Qeyd: Ondan ötrü, ona gör , o s b b  q lib sözl ri-
nin ba  cüml d  yeri s rb stdir. Onlar ba  cüml nin 
vv lind , ortas nda v  sonunda i l n  bilir. M s.: 
Ondan ötrü Az rbaycan filml rin  bax ram ki, gör k 
onlarda milli d y rl rimiz nec  qorunur. Ona gör  
müq ssir m ki, öz h r k tl rimi ölçüb-biç  bilm mi-
m. (S.R himov) Ona gör  a r idi ki, onun sevimli, 
ltaq q z   fsan nin ad  da bu qanl  faci  il  ba la-
n rd . (S.R himov)  fsan  Ceyhun Arazzad ni  ona 
gör  seçmi di, b y nmi di ki, o, axtard n  tapm d . 
(S.R himov)  
 
4. Ba  cüml  daxilind  o s b b , bu s b b , o s b bd n q lib 
sözl ri i l nir. Budaq cüml  ba  cüml y   ki ba lay c s  il  
ba lan r. M s.:  O s b b   g tirm dim ki, h l  haz r deyildi. M n 
bu sözl ri o s b b  s n  demir m ki, m n  t
kkür ed s n. Q z o 
s b bd n xo uma g ldi ki, h r  eyi anlama a çal rd .  
5. Ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra g lir v  budaq cüml  
ba  cüml y  ona gör  ki, ondan ötrü ki, onun üçün ki ba lay c lar  
il  ba lan r. Burada ba lay c  ba  cüml  il  birlikd   t l ffüz 
olunur. M s.: M sm  sevinirdi ona gör  ki, indi bir çox ba qalar  
kimi o da dan a bil c kdi. Ail sinin fikri il  raz la a bilmirdi ona 
gör  ki, rayona i l m y  getm k ist yirdi.  
B z n ona gör  ki, ondan ötrü ki, onun üçün ki ba lay c lar  
ba  cüml  il  birlikd  t l ffüz olunmur. Ba  cüml  il  h min ba -
lay c  sözl r aras nda fasil  olar. M s.: Heç kim dinmirdi, ondan 
ötrü ki, ham n n bu i d n x b ri var idi. (M. brahimov) Jal  

---