Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
338
—
2) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra g lir. Ba  cüml d  
onda (b z n o vaxt, o zaman) sözü d  i tirak edir. M s.:  g r el  
oradan geriy  dönm k ist s l r,  onda ayr   lac yoxdur. (“Kor-
o lu” dastan )  g r iftira olmasa, o vaxt m n özümü  n a r bir 
c zaya layiq gör r m. ( .V liyev) 
3) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra g lir. Budaq cüml nin 
x b ri is  (-sa, -s )  lam tin  malik olur v  bu vasit  il  ba  cüm-
l y  ba lan r. M s.: Yolumuz uzun olsayd , sizi h v sl  dinl rdim. 
(M.S.Ordubadi)  Ür yim s ni tutmasayd , dal nca bu q d r 
sürünm zdim. ( .Abasov)  st yirs n bol çör k, al  lin  bel, kür k 
...  ( hikm tli söz) O, dünya da lsa da, vicdan na heç bir zaman 
l k  vurmayacaqd . (M.Hüseyn)  g r xoruldayacaqsansa, s ni 
keçird k ayr  kupey . ( .M likzad ) Sahibov ona qa -göz el s , 
Can li qollar n  ç rmalayacaq, bir vaxtlar Pazaq V lini qorxuzan 
kimi P nah  da qorxuzacaq. ( .M likzad ) Dan yeri i qlansa da, 
ay h l  batmam d . ( . xl ) Aslan n bir f xri vard sa, o da 
F rhadd . (C.Cabbarl )  rtimiz pozulsa, günah  özünüzd  görün. 
(H.Abbaszad ) 
Bel  cüml l rin ba  cüml sind   onda sözünün i l nm si 
mümkündür. M s.:  Bunu ür kd n deyirs ns , onda s nd n bir  ey 
olar.  
4) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra g lir. Budaq cüml d  
h rgah  ba lay c s   i tirak edir v  budaq cüml nin x b rind   is     
(-sa, -s )  lam ti olur. M s.: H rgah s n m ni özünl  aparsan, ... 
m n d  ba qalar na bax b öyr n r m. (C.Cabbarl )  Sizin can n z 
üçün, h rgah m nim yerim  özg  olsayd , indi çoxdan qaç b get-
mi di. (N.N rimanov)  H rgah  b rk  dü s n, x b r ver. 
( .V liyev) 
5) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml    
-m   (-mi, -mu, -mü)  dat  il  ba  cüml y  ba lan r. M s.:  Yox, o  
bir söz dedimi, h r zaman unutmaz . (M. brahimov)   lanlar h -
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
339
—
mi  cüt g zirl r, bir tay  öldürüldümü, ikinci tay mütl q onun 
intiqam n  alar... ( “Az rbaycan na llar ”) 
6) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml  
ba  cüml y  indi ki ba lay c s  il  ba lan r. M s.:  ndi ki m sl h t 
bilirs n, ferman  götür r m. (M. brahimov)  ndi ki Qurban ki i-
nin ad  m nim üstümd dir, pamb q plan n  n inki azaltmaq, h l  
art rmaq ist yir m.  ( .Hüseynov)  ndi ki topla m s n z, kefiniz 
ist diyi q d r yeyin d , için d . (B.Bayramov)  ndi ki bel dir, ad -
n z  bu ka za ayd n yaz n. (C. lib yov)  ndi ki o luna yaz n 
g lir, dur özün g tir. (M. brahimov)  
7) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml  
ba  cüml y  madam ki ba lay c s  il  ba lan r. M s.: Madam ki, 
o, sizi sevmirmi , onun üçün a lamaq laz m deyil. (M.S.Ordubadi) 
Madam ki, sözü Nadirin özü açd , daha Z r f an n  üçün sus-
sun?( .Hüseynov)  Madam ki,  h rd  sakitlikdir, bu fürs td n 
istifad  etm k laz md r. (S.Vur un) Bu cüml l rd  madam ki ba -
lay c s n n  v zin  budaq cüml nin x b rin   is   (-sa, -s ) 
lam tini art rmaq olar v  m naya x l l g lm z. M s.: Madam ki, 
L tif  özü d   m sl h t bilir, dem li, h r  eyi qabaqcadan götür-
qoy edir. Bu cüml ni sad l dir k: L tif  özü d  m sl h t bilirs , 
dem li, h r  eyi qabaqcadan götür-qoy edib.  
8) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml  
ba  cüml y    bir halda ki ba lay c s  il  ba lan r. M s.: Bir halda 
ki, i  görülm mi dir, dem k, hesabat verm y  d  d ym z. Bir hal-
da ki, h yat n  m n  q z rsan, s ni ötürm yimi xahi  edirs n, niy  
i l diyin zavodun ad n  demirs n.   
9) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml  
ba  cüml y   baxma ki ba lay c s  il  ba lan r. M s.:  Baxma ki 
aram zda söhb t aç l b, qoyun bir sual da verim. ( . f ndiyev) 
10) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq cüml  
ba  cüml y   g r ba lay c s  il  ba lan r. Ba  cüml d  is   onda 
z rfi i l nir. Budaq cüml nin x b rind  is   is   (-sa, -s )  lam ti 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
340
—
olmur. M s.:  g r yolum Bak ya dü r, onda ged r m birba  s -
nin o nazirinin yan na. (M. brahimov)  g r o, iki günd n art q bu 
teatrda qald , onda heç m nd n naki i adam yoxdur. (C.Cabbarl )  
Bel  cüml l rd   b z n ba  cüml d   onda  z rfi i l nm y   d  
bilir. Ancaq ba  cüml d   i l nm y n bu z rfi b rpa etm k olur. 
M s.:  g r evind , cibind  bir  ey var, (onda) al m s n  dostdur. 
( .Haqverdiyev)  g r o, q z n   m nim o luma verm k ist mir, 
(onda) m n d  heç alm ram. (C.M mm dquluzad )  
11) Budaq cüml   vv l, ba  cüml  sonra i l nir. Budaq 
cüml nin daxilind  ki  dat  i tirak edir. Budaq cüml  ba  cüml y  
ki  dat  il  ba lan r. M s.: Bura ki g ldin, h r  eyi bacarmal san? 
(Mirz   brahimov) Camaat ki  l- l  verdi, ordan b r k t üzüldü. 
(C. lib yov) 
 
Qeyd: 
rt budaq cüml sinin ikinci tipind  (budaq 
cüml   vv l, ba  cüml  sonra g ldikd ) ba  cüml nin 
vv lind   g l n budaq cüml l r h mcins olur. 
M s l n
1
: Divara gün dü s ydi, quyuda su olsayd , 
kdikl rimd n heç olmasa, biri kök tutub göy r rdi. 
(B.Bayramov) At olsa, minib qaçsaq, a l nca kim 
öt rdi? (B.Bayramov)  g r duysalar,  g r r zal t üz 
vers ,  ff t, m n mütl q öl c y m. (R.N.Günt kin) 
g r s n i l m s n, m n i l m s m, insan bir 
qurtum suya h sr t qalar. (B.Bayramov)  g r 
vaxt nda g lm s n,  g r i i keç n ilki kimi alt-üst 
el s n, köhn   v zif nizd  saxlaya bilm y c y m. 
(B.Bayramov)  
 
 
1
 Elmira H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan 
Dövl t Universiteti. Bak , 1986, s.51-52
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
341
—
8. Qar la d rma budaq cüml si 
 
Qar la d rma budaq cüml si haqq nda m lumat. Qar la -
d rma budaq cüml li tabeli mür kk b cüml l rd  ba   v  budaq 
cüml nin m zmunu bir-biri il  qar la d r l r. Bu zaman ba   v  
budaq cüml l rin m zmunu bir-biri il  t kc  qar la d r lm r, h m 
d  müqayis  olunur, f rql ndirilir, komponentl rd n biri dig rin  
güz t  gedir. M s.: Gün batm d sa da, h r t r f ayd n görünürdü. 
(M.Hüseyn) Gün  h l  batmam d sa da, qaranl q öz qanadlar n  
g rmi di. (S.Q dirzad )  ri, qara q lç q sünbüll r Cahandar a an n 
aya na toxunsa da, ki i v ziyy tini d yi m di. ( . xl )  
Qar la d rma budaq cüml sind  bir qayda olaraq, budaq 
cüml  ba  cüml d n  vv l g lir.  
Qar la d rma budaq cüml sinin m na növl ri. Tabeli mü-
r kk b cüml nin bu növünd  budaq cüml  il  ba  cüml  müxt lif 
m na münasib tl rind  olur. Bu c h td n onlar n a a dak  m na 
növl rini göst rm k olar:  
1) güz tli qar la d rma, 2) ziddiyy tli qar la d rma, 3) f rq-
l ndirici qar la d rma, 4) müqayis li qar la d rma, 5)  rtli qar -
la d rma. 
1) Güz tli qar la d rma dilimizd  daha çox i l nir. Bu cür 
tabeli mür kk b cüml l rd  komponentl rd n biri dig rin  gü-
z t  getm k yolu il  qar la d r l r. Daha do rusu, ba  cüml d ki 
fikir budaq cüml d ki fikr  güz t  gedir. M s.:  Hava bulud da 
olsa, çox soyuq deyildi. (Y.V.Ç m nz m nli)  Zeynal anas n  bu 
fikird n da nd rmaq ist mi dis   d , onunla aç q dan ma a 
utanm d . (S.Q dirzad )  Göygölün n h ng göy güzgüsü qarla 
örtüls  d , üstünd  h r k t, gedi -g li  var idi. (S.R himov) Kül k 
bildiyini  ets   d , çiç kl r yen  açacaq, a aclar bar ver c kdir. 
(S.R himov) Dan yeri i qlansa da, ay h l  batmam d . ( . xl )  
2) Ziddiyy tli qar la d rmada budaq cüml  il  ba  cüml nin 
m zmunlar  bir-biri il  ziddiyy tli sur td  qar la d r l r. M s.: 

---