B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
338
—
2) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra g lir. Ba cüml d
onda (b z n o vaxt, o zaman) sözü d i tirak edir. M s.: g r el
oradan geriy dönm k ist s l r, onda ayr lac yoxdur. (“Kor-
o lu” dastan ) g r iftira olmasa, o vaxt m n özümü n a r bir
c zaya layiq gör r m. ( .V liyev)
3) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra g lir. Budaq cüml nin
x b ri is ( -sa, -s ) lam tin malik olur v bu vasit il ba cüm-
l y ba lan r. M s.: Yolumuz uzun olsayd , sizi h v sl dinl rdim.
(M.S.Ordubadi) Ür yim s ni tutmasayd , dal nca bu q d r
sürünm zdim. ( .Abasov) st yirs n bol çör k, al lin bel, kür k
... ( hikm tli söz) O, dünya da lsa da, vicdan na heç bir zaman
l k vurmayacaqd . (M.Hüseyn) g r xoruldayacaqsansa, s ni
keçird k ayr kupey . ( .M likzad ) Sahibov ona qa -göz el s ,
Can li qollar n ç rmalayacaq, bir vaxtlar Pazaq V lini qorxuzan
kimi P nah da qorxuzacaq. ( .M likzad ) Dan yeri i qlansa da,
ay h l batmam d . ( . xl ) Aslan n bir f xri vard sa, o da
F rhadd . (C.Cabbarl ) rtimiz pozulsa, günah özünüzd görün.
(H.Abbaszad )
Bel cüml l rin ba cüml sind onda sözünün i l nm si
mümkündür. M s.: Bunu ür kd n deyirs ns , onda s nd n bir ey
olar.
4) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra g lir. Budaq cüml d
h rgah ba lay c s i tirak edir v budaq cüml nin x b rind is
( -sa, -s ) lam ti olur. M s.: H rgah s n m ni özünl aparsan, ...
m n d ba qalar na bax b öyr n r m. (C.Cabbarl ) Sizin can n z
üçün, h rgah m nim yerim özg olsayd , indi çoxdan qaç b get-
mi di. (N.N rimanov) H rgah b rk dü s n, x b r ver.
( .V liyev)
5) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
-m ( -mi, -mu, -mü) dat il ba cüml y ba lan r. M s.: Yox, o
bir söz dedimi, h r zaman unutmaz . (M. brahimov) lanlar h -
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
339
—
mi cüt g zirl r, bir tay öldürüldümü, ikinci tay mütl q onun
intiqam n alar... ( “Az rbaycan na llar ”)
6) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
ba cüml y indi ki ba lay c s il ba lan r. M s.: ndi ki m sl h t
bilirs n, ferman götür r m. (M. brahimov) ndi ki Qurban ki i-
nin ad m nim üstümd dir, pamb q plan n n inki azaltmaq, h l
art rmaq ist yir m. ( .Hüseynov) ndi ki topla m s n z, kefiniz
ist diyi q d r yeyin d , için d . (B.Bayramov) ndi ki bel dir, ad -
n z bu ka za ayd n yaz n. (C. lib yov) ndi ki o luna yaz n
g lir, dur özün g tir. (M. brahimov)
7) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
ba cüml y madam ki ba lay c s il ba lan r. M s.: Madam ki,
o, sizi sevmirmi , onun üçün a lamaq laz m deyil. (M.S.Ordubadi)
Madam ki, sözü Nadirin özü açd , daha Z r f an n üçün sus-
sun?( .Hüseynov) Madam ki, h rd sakitlikdir, bu fürs td n
istifad etm k laz md r. (S.Vur un) Bu cüml l rd madam ki ba -
lay c s n n v zin budaq cüml nin x b rin is ( -sa, -s )
lam tini art rmaq olar v m naya x l l g lm z. M s.: Madam ki,
L tif özü d m sl h t bilir, dem li, h r eyi qabaqcadan götür-
qoy edir. Bu cüml ni sad l dir k: L tif özü d m sl h t bilirs ,
dem li, h r eyi qabaqcadan götür-qoy edib.
8) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
ba cüml y bir halda ki ba lay c s il ba lan r. M s.: Bir halda
ki, i görülm mi dir, dem k, hesabat verm y d d ym z. Bir hal-
da ki, h yat n m n q z rsan, s ni ötürm yimi xahi edirs n, niy
i l diyin zavodun ad n demirs n.
9) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
ba cüml y baxma ki ba lay c s il ba lan r. M s.: Baxma ki
aram zda söhb t aç l b, qoyun bir sual da verim. ( . f ndiyev)
10) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq cüml
ba cüml y g r ba lay c s il ba lan r. Ba cüml d is onda
z rfi i l nir. Budaq cüml nin x b rind is is ( -sa, -s ) lam ti
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
340
—
olmur. M s.: g r yolum Bak ya dü r, onda ged r m birba s -
nin o nazirinin yan na. (M. brahimov) g r o, iki günd n art q bu
teatrda qald , onda heç m nd n naki i adam yoxdur. (C.Cabbarl )
Bel cüml l rd b z n ba cüml d onda z rfi i l nm y d
bilir. Ancaq ba cüml d i l nm y n bu z rfi b rpa etm k olur.
M s.: g r evind , cibind bir ey var, (onda) al m s n dostdur.
( .Haqverdiyev) g r o, q z n m nim o luma verm k ist mir,
(onda) m n d heç alm ram. (C.M mm dquluzad )
11) Budaq cüml vv l, ba cüml sonra i l nir. Budaq
cüml nin daxilind ki dat i tirak edir. Budaq cüml ba cüml y
ki dat il ba lan r. M s.: Bura ki g ldin, h r eyi bacarmal san?
(Mirz brahimov) Camaat ki l- l verdi, ordan b r k t üzüldü.
(C. lib yov)
Qeyd:
rt budaq cüml sinin ikinci tipind (budaq
cüml vv l, ba cüml sonra g ldikd ) ba cüml nin
vv lind g l n budaq cüml l r h mcins olur.
M s l n
1
: Divara gün dü s ydi, quyuda su olsayd ,
kdikl rimd n heç olmasa, biri kök tutub göy r rdi.
(B.Bayramov) At olsa, minib qaçsaq, a l nca kim
öt rdi? (B.Bayramov) g r duysalar, g r r zal t üz
vers , ff t, m n mütl q öl c y m. (R.N.Günt kin)
g r s n i l m s n, m n i l m s m, insan bir
qurtum suya h sr t qalar. (B.Bayramov) g r
vaxt nda g lm s n, g r i i keç n ilki kimi alt-üst
el s n, köhn v zif nizd saxlaya bilm y c y m.
(B.Bayramov)
1
Elmira H s nova. Mür kk b cüml l rin polipredikativliyi. Az rbaycan
Dövl t Universiteti. Bak , 1986, s.51-52
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
341
—
8. Qar la d rma budaq cüml si
Qar la d rma budaq cüml si haqq nda m lumat. Qar la -
d rma budaq cüml li tabeli mür kk b cüml l rd ba v budaq
cüml nin m zmunu bir-biri il qar la d r l r. Bu zaman ba v
budaq cüml l rin m zmunu bir-biri il t kc qar la d r lm r, h m
d müqayis olunur, f rql ndirilir, komponentl rd n biri dig rin
güz t gedir. M s.: Gün batm d sa da, h r t r f ayd n görünürdü.
(M.Hüseyn) Gün h l batmam d sa da, qaranl q öz qanadlar n
g rmi di. (S.Q dirzad ) ri, qara q lç q sünbüll r Cahandar a an n
aya na toxunsa da, ki i v ziyy tini d yi m di. ( . xl )
Qar la d rma budaq cüml sind bir qayda olaraq, budaq
cüml ba cüml d n vv l g lir.
Qar la d rma budaq cüml sinin m na növl ri. Tabeli mü-
r kk b cüml nin bu növünd budaq cüml il ba cüml müxt lif
m na münasib tl rind olur. Bu c h td n onlar n a a dak m na
növl rini göst rm k olar:
1) güz tli qar la d rma, 2) ziddiyy tli qar la d rma, 3) f rq-
l ndirici qar la d rma, 4) müqayis li qar la d rma, 5) rtli qar -
la d rma.
1) Güz tli qar la d rma dilimizd daha çox i l nir. Bu cür
tabeli mür kk b cüml l rd komponentl rd n biri dig rin gü-
z t getm k yolu il qar la d r l r. Daha do rusu, ba cüml d ki
fikir budaq cüml d ki fikr güz t gedir. M s.: Hava bulud da
olsa, çox soyuq deyildi. (Y.V.Ç m nz m nli) Zeynal anas n bu
fikird n da nd rmaq ist mi dis d , onunla aç q dan ma a
utanm d . (S.Q dirzad ) Göygölün n h ng göy güzgüsü qarla
örtüls d , üstünd h r k t, gedi -g li var idi. (S.R himov) Kül k
bildiyini ets d , çiç kl r yen açacaq, a aclar bar ver c kdir.
(S.R himov) Dan yeri i qlansa da, ay h l batmam d . ( . xl )
2) Ziddiyy tli qar la d rmada budaq cüml il ba cüml nin
m zmunlar bir-biri il ziddiyy tli sur td qar la d r l r. M s.:
Dostları ilə paylaş: |