Microsoft Word sintaksise girish 03. 07. 2017. doc

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
350
—
x) Ba  cüml   vv l, budaq cüml  sonra g lir. Budaq cüml  ba  
cüml y   buna gör  (d ), ona gör  (d ), bunun üçün (d ), onun 
üçün (d ) ba lay c lar  il  ba lan r. M s.: Onlar çox avamd r, bu-
na gör   d   h r yerind n qalxan onlar  aldada bilir. (M.S.Ordu-
badi) Q q rma n t hlük li oldu unu bilirdi, buna gör   d  
susurdu. (S.Q dirzad ) Hava kül kli oldu u v  qar ya d  üçün 
o, vaxt nda g l  bilm mi di, buna gör  d  Hac  onu gözl m d n 
getdi. (M.S.Ordubadi) S n burjuaziya lagerind  möhk ml nirs n, 
buna gör   d  biziml  olan  laq   z ifl mir. (M.S.Ordubadi) Ev  
qonaq g lmi di, onun üçün l ngidim. (Y.V.Ç m nz minli)  
 
Qeyd: N tic  budaq cüml l rin el l ri var ki, onlar-
da budaq cüml  ba  cüml y  intonasiya il  ba lan r. 
Ancaq budaq cüml nin  vv lin  buna gör  (d ), ona 
gör  (d ), bunun üçün (d ), onun üçün (d ) ba la-
y c lar n  art rmaq olur. M s.: O,  yilib yava ca h -
min  ineli Rüxsar nin üstün  s rdi, Rüxsar  yuxu-
dan oyand . (S.R himov)  lim yetmirdi, m h b-
b tim nakam qal rd , d rd ç kirdim. ( .M likzad ) 
Ota n için  heç vaxt gün i
 dü mürdü, divarlar 
n m idi, divarlardan rütub t ya rd . ( .M likzad )  
Bu misallardan birincisind  budaq cüml y  buna 
gör  (d ), ona gör  (d ), bunun üçün (d ), onun 
üçün (d )  ba lay c lar n  art raq:  O,  yilib yava ca 
h min  ineli Rüxsar nin üstün   s rdi, (buna gör  
d , ona gör   d , bunun üçün d , onun üçün d ) 
Rüxsar  yuxudan oyand . 
 
N tic  budaq cüml sinin ba  cüml si il  t yin budaq cüml -
sinin ba  cüml sinin ba  cüml sinin ox ar v   f rqli xüsusiy-
y tl ri.  N tic  budaq cüml sinin ba  cüml si t yin budaq 
cüml sinin ba  cüml sin  b nz yir. Bel  ki, ba  cüml d  el , bir, 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
351
—
el  bir, o q d r sözl ri i l dilir. Lakin bunlar n n  zaman t yin 
budaq cüml si v  n  zaman n tic  budaq cüml si oldu unu f rq-
l ndirm k laz md r. F rql ndirm k üçün a a dak  misallara 
diqq t yetir k:  
1) Bizi el   v ziyy t  salm san ki, yuxuya da h sr t 
qalm q. (M.Hüseyn) 
2) El  briqada yoxdur ki, plandan  lav  50-60 hektar 
km sin (“Az rbaycan” jurnal ) 
 Bu  misallarda  h r iki budaq cüml  ba  cüml d n sonra g l-
mi dir. H r iki budaq cüml   ba  cüml y  ki ba lay c s  v  intona-
siya il  ba lanm d r. H r iki ba  cüml d  el  q lib sözü var v  bu 
q lib söz ism  aiddir (el  v ziyy t , el  briqada) Ancaq bütün bu 
ox ar c h tl rin  baxmayaraq, qeyd olunan misallarda budaq 
cüml l r bir-birind n f rql nir. Bel  ki, “El  briqada yoxdur ki, 
plandan  lav  50-60 hektar  km sin” cüml sini sad l dirdikd  
budaq cüml  (plandan  lav  50-60 hektar  km sin) ba  cüml d ki 
(El  briqada yoxdur ki,) briqada ismini izah edir: Plandan  lav  
50-60 hektar  km y n briqada yoxdur.  
 “Bizi el   v ziyy t  salm san ki, yuxuya da h sr t qalm q” 
cüml sind  is  budaq cüml  (yuxuya da h sr t qalm q) ba  
cüml d ki v ziyy t ismini t yin etmir.  ksin , ba  cüml nin (Bizi 
el   v ziyy t  salm san ki,) n tic si kimi özünü göst rir. Analoji 
olaraq, eyni müqayis ni a a dak  cüml l rd  d  aparmaq olar:  
1)Quyuda el  gurultu qopmu du ki, h r t r f titr yirdi. 
(M.Süleymanov) 
2)Quyuda el  gurultu qopmu du ki, h r t r fi titr dirdi.  
 Bu  cüml l rd n birincisi n tic  budaq cüml si, ikincisi is  
t yin budaq cüml sidir. Birinci cüml d  budaq cüml nin  vv lin  
bunun n tic sind , ikinci cüml d  budaq cüml nin  vv lin  
gurultu sözünü art rmaq olar v  bu zaman m naya x l l g lm z.  
 Yeri  g lmi k n qeyd ed k ki, ba  cüml d   el  (b z n d  
bel ),  bir, el  bir, o q d r  sözl ri i tirak ed n n tic  budaq 

---

B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
352
—
cüml l ri var. Onlar  dig r budaq cüml l rl  qar d rmaq olmaz. 
M s.: El  qaranl q dü mü dü ki, göz-gözü görmürdü. (A. aiq) N  
bilim vallah, bel   eyl r dan r ki, adam n a z  aç la qal r. 
(N.N rimanov) S n   bir oyun tutaca am ki, atan n toyu yad na 
dü . ( .Haqverdiyev)  Bir hay sal m, bir q q r q qopar m ki, 
bütün  ran aya a qalxs n. (M. brahimov) S n  el  bir yol tut ki, 
xalqa bir xeyir ver s n. (M. brahimov)  El  bir  a r  duydu ki, 
daha ayaqlar  ir li getm di. (M.C lal) Siz  söyl n c k o q d r söz 
var ki, haradan ba lay b, harada qurtaraca n  t yin ed  bilmir. 
(A. aiq)  
 Deyil nl ri daha yax  ba a dü m k üçün a a dak  cüml -
l rin hans n n n tic , hans n n t yin budaq cüml si oldu unu mü-
qayis  edin: G r k s n  bu yay el  i  ver m ki, doqquz ay n a r s  
can ndan ç xs n. ( . ylisli) M n onun gözl rind n el   m chul 
eyl r oxuyurdum ki, onlar  yüzl rl  romanda bel  axtar b tapa 
bilm zdim. (C.Cabbarl ) Var olsun o  ll r ki, ür kd n su içir. Var 
olsun o  ll r ki, z hm tke   q lbinin böyük m h bb tini tük nm z 
maddi s rv tl r  çevirib xalq m z  sevindirir. (N.V zirov) Bu 
h min h y t idi ki,  ükuf nin atas  vaxt tapan kimi buraya Abuz r 
ki i il   n rd oynama a g lirdi. ( . ylisli) Ür k ki var  ü dir, 
s nd rsan yamamaq olmaz. (atalar sözü) Ba m za el  bir oyun 
açm s n z ki, indi biz d  bu saat sizin gününüzd yik. ( .Qurbanov) 
Gör s n, burada n  var ki, özü bar d  heç bir  ey yazmay b. 
(M. brahimov)  
Bel likl , n tic  budaq cüml sind   sas m na n tic dir. Lakin 
bu, o dem k deyildir ki, n tic  budaq cüml sinin  sas m nas ndan 
ba qa,  lav   m na çalar  ola bilm z. El   n tic  budaq cüml l ri 
var ki, ondan m ntiqi sur td   rt m nas  da ç xarmaq olur. M s.: 
Teatr n böyük bir  ey oldu unu anlam d r ki, axundu onun 
yan na t v qq y  gönd rmi dir. Bu n tic  budaq cüml li tabeli 
mür kk b cüml ni  rt budaq cüml li tabeli mür kk b cüml y  
çevirm k olar: Teatr n böyük bir  ey oldu unu anlamasa idi, 
B u l u d x a n X
L L O V
M Ü A S R A Z
R B A Y C A N D L
—
353
—
axundu onun yan na gönd rm zdi. Burada is   vv lki cüml d n 
f rqli olaraq ba  cüml  budaq cüml d n sonra g lmi dir.  
 
 
10. K miyy t budaq cüml si 
 
K miyy t budaq cüml si haqq nda m lumat.  K miyy t 
budaq cüml si ba  cüml d ki hal-h r k tin v  ya  lam tin 
miqdar n  bildirm y  xidm t edir v  ba  cüml d  meydana g l n 
n  q d r? sual na cavab verir.  
K miyy t budaq cüml si daha çox ba  cüml nin feili x b rin , 
keyfiyy t, miqdar bildir n ba qa üzvl rin  aid ola bilir. Bu 
c h td n onlar  bel  qrupla d rmaq olar. 
a)K miyy t budaq cüml si ba  cüml nin feili x b rin  aid 
olur. M s.: Dü m nin qan n  n  q d r içs n, m nim qan m bir o 
q d r  d  artacaqd r. (S.R himov) Bir ana öz u a n n ayaq 
açmas na n  q d r sevinirs , m n d  bu çarxlar n h r dönü ün  o 
q d r sevinirdim. (C.Cabbarl ) Bu q z  n   q d r  m rur olsa da, 
aylarla könlünd  qorudu u m h bb td n  l üz  bilmirdi. 
(M.Hüseyn) 
b)K miyy t budaq cüml si ba  cüml d ki mü yy n  lam t  
(sif t v  z rf ) d  aid olur. M s.: Abbas n  q d r yum aq ür kli v  
mehriband rsa, laz m g ldikd ,  bir o q d r  s rt v  inadkard r. 
( . xl ) 
c)Budaq cüml  ba  cüml nin az, çox saylar na (v  ya z rfl ri-
n ),  tez, gec
 
z rfl rin  aid olur. M s.:  N   q d r tez des niz, o 
q d r tez m ni nigaranç l qdan qurtarm  olars n z. (M. bra-
himov) Torpa  n  q d r  zizl s n, bir o q d r çox pamb q götü-
r rs n. ( .V liyev) 
B z n ba   v  budaq cüml l r yerini d yi ir. Bu zaman 
komponentl r yerini d yi dikd   m naya x l l g lmir. Bel  
olduqda, ba  cüml d   o q d r budaq cüml d  is   n   q d r ki 

---