AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASI TƏ
HS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z
Ə
lyazması hüququnda
HƏSƏNOVA VÜSALƏ RÜFƏT QIZI
(Magistrantın a.s.a.)
“BƏZ ƏRZAQ MƏHSULLARININ EKOLOJ TƏHLÜKƏS ZL K
GÖSTƏ
R C LƏ
R N N TƏ
DQ Q ” mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın ş
ifri və
adı: “Metrologiya, standartlaşdırma və
sertifikasiya mühəndisliyi”
xtisaslaş
manın ş
ifri və
adı: 060647 – “Metrologiya, standartlaşdırma və
sertifikasiya mühəndisliyi”
Elmi rə
hbə
r:
Magistr proqramının rə
hbə
ri:
t.e.n., dos. Rəhimov Namiq Kərim oğlu
t.e.n., dos.Rəhimov Namiq Kərim oğlu
Kafedra müdiri: t.e.n., dos. Aslanov Zabit Yunus
BAKI – 2016
2
MÜNDƏ
R CAT
sə
h.
Giriş
.............................................................................................................. 3
I. Ə
DƏ
B YYAT CMALI .......................................................................... 8
I FƏ
SIL.
Ekoloji tə
miz qida mə
hsulları və
onların qida
zə
hə
rlə
nmə
lə
ri və
qarş
ılıqlı ə
laqə
si .................................... 8
1.1.
Ekoloji təmiz qida məhsulları ................................................ 8
1.2.
Qida məhsullarının təhlükəsizliyinin ekoloji aspektləri ......... 11
1.3.
Qida məhsullarının ekoloji sertifikatlaşdırılması .................. 17
1.4.
Ə
rzaq xammalının və qida məhsullarının bioloji və kimyəvi
təbiətli maddələrlə çirklənməsi ............................................. 24
1.5.
Qida məhsullarının keyfiyyətinin və təhlükəsizliyinin
idarəetmə sistemləri ............................................................... 30
1.6.
Yeyinti qatqıları və onların qida məhsulları istehsalında
istifadəsinin elmi-nəzəri əsasları ........................................... 34
II. EKSPER MENTAL H SSƏ
................................................................. 45
II FƏ
SIL. Tə
dqiqatların materialları və
metodları ............................ 45
2.1.
Tədqiqat obyekti ..................................................................... 45
2.1.1.
Tədqiqat metodları ................................................................. 45
2.2.
Süd və kəsmik kimi qida məhsullarının fiziki-kimyəvi və
mikrobioloji üsullarla tərkib və keyfiyyətinin tədqiqi ........... 46
III. NƏ
T CƏ
LƏ
R N MÜZAK RƏ
S ....................................................... 58
III FƏ
SIL. Ekoloji tə
miz süd və
süd mə
hsullarının keyfiyyə
tinin
tə
mini yolları ........................................................................ 58
3.1.
Kəsmiyin istehsal prosesi ....................................................... 58
3.2.
Keyfiyyət sisteminin müəssisədə tədqiqinin alqoritmi .......... 62
3.3.
Böhranlı nəzarət nöqtələrinin monitorinq sistemi ................. 66
Nə
ticə
və
tə
kliflə
r ........................................................................................ 68
stifadə
edilmiş
ə
də
biyyat siyahısı .............................................................. 69
Xülasə
............................................................................................................
Резюме
……………………………………………………………………..
Summary …………………………………………………………………..
3
Giriş
Qidalanma əhalinin sağlamlığını təmin edən əsas amillərdən biridir. Düzgün
qidalanma insanların normal inkişafını, sağlamlığının təmin olunmasını və insanın
ə
traf mühitə alışmasına şərait yaradır. Qidalanmada ən əsas amil qida məhsulları
istehsalında sağlam qidalanma konsepsiyasına müvafiq olaraq ölkəmizdə son illər
yüksək keyfiyyətli qida məhsulları istehsalına xüsusi diqqət verilməklə istehsal
olunan məhsulların keyfiyyəti bütün ölkələrdə olduğu kimi dövlət standartlaşma
sisteminə daxil edilən standartlara uyğun nizamlanır. Bu standartlar qanun
daxilində xammal, materiallara, yarımfabrikatlara və hazır məhsullara göstərilən
vahid texniki tələbləri müəyyənləşdirir.
Müasir dövrdə istehsal edilən qida məhsullarının ekoloji təhlükəsizliyiğ də
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Müasir dünya okeanı çoxsaylı axarla mövcud
olmaqla müxtəlif yüksək toksiki kimyəvi maddələr və neft məhsullarla zəngin
olub, fitoplanktonları məhv etməklə planetimizdə oksigenin miqdarının azalmasına
gətirib çıxarır. Bu isə öz növbəsində flora və faunanın, meşələrin, çayların, yaşıl
örtüyün çirklənməsinə və ekoloji vəziyyətin pisləşməsinə səbəb olur.
Atmosferin sənaye tullantıları ilə çirklənməsi turşulu yağışların yağmasına,
kənd təsərrüfatı kulturalarının məhsuldarlığının aşağı düşməsinə səbəb olmaqla
ə
rzaq xammalının mineral gübrələrin istifadə edilməsi hesabına yüksək toksiki
suda həll olan metal üzvi birləşmələri, o cümlədən ağır metallar bütövlükdə bir çox
hallarda bitkilərin məhv olmasına gətirib çıxarır.
Kənd təsərrüfatı istehsalında hər yerdə uzun müddət ərzində pestisidlərin və
mineral gübrələrin, xüsusilə tərkibində azotlu maddələrin olması litosferanı,
hidrosfera və atmosferi ərzaq xammalını və qida məhsullarını isə ksenobiotiklərlə,
superekototoksikantlarla çirkləndirir. Su kəmərindəki su qida məhsullarının böyük
bir hissəsinin başlıca inqrediyenti olması məhsullarda yad cins kimyəvi maddələrlə
zənginləşməsinə gətirib çıxarır.
Çirklənmiş qida məhsullarının istifadə edilməsi nəticəsində insan
orqanizminin bioloji immun müdafiəsi zəifləməklə insanın sağlamlığına mənfi