sonu oldu. Bu hakimiyy t formal olaraq 1925-d k ran adlanan yerd
sıxılıb qalsa da, slind Türk m nçay f lak tind n sonra, Rus v ngilt r
ba da olmaqla sümürg çi dövl tl rin seçimi olan Fars siyas tçil rinin
qu atmasında
142
olmu , formal halda öz hakimiyy tini saxlaya bilmi dir.
Türk Qacar dövl ti, Türklük kimliyi bilincind n bo almaqla, yava -yava
Fars dövl tçilik sistemin girmi , öz lil azınlıqda olan Farsçı panların
dövl t olmasına imkan yaratdı. Bu üzd n, Türkm nçay anla masından
143
sonraki dövrü, Türk dövl tçiliyind n Fars dövl tin keçid dövrü kimi
d y rl ndirm k heçd yalnı deyildir. Türkm nçaydan sonraki
zamanlarda, Türk Qacar dövl tinin Türk dövl t oldu u il ba lı h r hansı
simg si, aydın ni anı, r smi dil yazısı, sosiyal çıxı ı v bir sözl Türk
kimlik izl ri olmamı dır. slin baxarsaq, yer üzünd tayfa, sülal , din,
sinif v t b q y dayanan, imperatorluq v xanlıq t m ll ri üz rind
qurulan dövl tl r ulusal dövl t adı verm k do ru ola bilm z. 1828-ci
ild n b ri Az rbaycanın ikiy bölünm sil yana ı ulusumuzunda fiziks l
ikiy bölünm si üz verdi. Bu bölünm nin h man ardından ilk d f olaraq
ulus qar ısında bir ölüm-dirim davası dayandı. Ya yenid n birl m k v
var olmaq, ya ba qaları boyunduru u altında zilib, aradan getm k!
Ulusun qar ısında duran bu böyük sor u i ar ti, mill ti h r k t
saldı. Dü m nin daha güclü olması v Az rbaycan Türkünün daha
darmada ın duruma dü m si, lb td ki, gizli v dözümlü mücadil ni
m sl h t görm kde idi. Buna gör , mübariz meydanlarda deyil,
yazarların q l ml rind , ulusal aydınların yaratdı ı gizli örgütl rd ,
144
airl rin duy ularında, Qoçaqların saldırısında, ayrı dü mü ana-babaların
göz ya larında davam etdi. Ancaq, bu sür c uzantısına baxmayaraq, Bütöv
Az rbaycan ideyası yalnız . Elçib yin 1976-cı il tutuqlaması il siyasi
düzey (müst vi) girdi. Bütöv Az rbaycan deyası, Türk ulusçulu unun
ortaq dü ünc sistemini olu durdu. Bu ulusal ideyanın m rk zind ikiy
bölünmü ulusumuzun birl m si v birl ik dövl tin çatısı altında özünü
qurumsala dırma t m lin dayandı. 1990-cı ild neç yüz il önc d n Türk
dü m nliyi üz rind dövl t qurmu Rus imperatorlu u çökünc , ölk mizin
142
mühasir sind
143
müqavil sind n
144
t kilatlanma
93
Quzeyi, Özb kistan, Türkm nistan, Qır ızıstan, Qazaxıstan v lav 10
yeni cümhuriyy t özl rinin ulus-dövl tl rini qurdular. T biki, yeni
qurulmu dövl tl rin özl rin aid sorunları vark n, dı arıdan olan
müdaxil l rin d can sıxıcı olması qaçırılmaz idi. Bu arada Az rbaycan
üçün daha böyük sorunlar yolda idi. Ba qa cümhuriyy tl rd n f rqlı
olaraq ölk nin bölünmü durumu, Qaraba ın erm ni-rus birlikl ri
t r find n i al olunması öz dam asını ölk günd min vurmu dur.
Sözsüz ki, yeni yaranmı bir dövl tin diplomatik ili gil rind
mühafiz kar davranı ın hakim olması çox ön mlidir. Lakin, demokratik
bir toplumda Sivil Toplum Qurulu larının
145
rolu heç d dövl td n az
deyildir. Söz bir ulusun varlı ından ged n halda mill t-dövl t bir sistemin
ulusa verdiyi g n l alanı v o alandan n üst düzeyd himay etm yini öz
d yi m z stratejisi kimi görm lidir. Az rbaycanda g rç k ulus dövl tinin
yaranması yalnız Bütöv Az rbaycan Dövl tçiliyi simasında olasıdır. Bu
üzd n, bütün qutsallı ına r m n, bugünkü yarım hegemon dövl timizi
ulusal dövl t adlandırmaq olmaz! Milli dövl t dedikd ali hakimiyy tin
h r hansı bir xs , xan dana, klana, partiyaya, zümr y v ya sinif yox,
qeydsiz- rtsiz yalnız mill t m xsus oldu u v yalnız mill tin irad sinin
üstün tutuldu u bir dövl t anlayırıq.
Sekolar /laik/ dövl t dedikd dinin dövl td n ayrılmasını, dinin v
ri tin dövl t i l rin qarı mamasını ba a dü r k, heç bir toplum dinsiz
ola bilm z. Ancaq din toplumun dövl t i l rin qarı mamalı, heç bir
siyas t al t olmamalı v toplum düz yind öz varlı ını sürdürm lidir.
Sosial dövl t dedikd sosial dal tin gözl nilm si, bütün v t nda lar üçün
fürs t b rab rliyi, milli g lirin dal tli bölünm si, h r k s üçün i , t hsil,
s hiyy v s. sosial, iqtisadi, m d ni imkanların yaranması v hamının
insan kimi ya aib rifaha qovu a bilm si m qs dil demokratik sistemi
z d l m d n dövl tin sosial v iqtisadi h yatda mü yy n nizamlayıcı rol
oynamasının g r kliliyini n z rd tuturuq. Hüquq dövl tini yalnız
hüququn hakim oldu u dövl t kimi ba a dü ür. Anayasada t sbit olunmu
v Az rbaycanın q bul etdiyi uluslararası s n dl r uy un insan haqları,
v t nda hüquqları v azadlıqlarının qanunla qorunması, hakimiyy t
145
Qeyri Dövl t T kilatların
bölgüsünün g rç kl m sini v m hk m hakimiyy tinin
sas
götürürük.
146
Az rbaycanda, Türk ulusunun milli bilincinin t m lind bütövlük
ideyası dayanmaqdadır. Az rbaycan öz lliyin gör , bütövçülükl
ulusçuluq anlayı ları iç-iç girmi termindir. Bu ikisini ayrı-ayrı tanıtmaq
mümkün deyildir. Daha radikal anlamla des k, Az rbaycanda bütövçü
olmayan mill tçi, mill tçi olmayan is bütövçü olamaz! H r mill tin
ya am sistemind k sinlikl bir birl dirici ülkü vardır. Çünki, ülküsü
olmayan bir mill tin hara ged c yi, nec ged c yi, hardan ged c yi b lli
olmaz. El bu sl dayanaraq Az rbaycan Türk mill ti d bu a amadan
geçm li v ulus-dövl t ideyasına çatmalıdır. Sözsüz ki, Quzeyin
istiqlalından sonra Güneyin d müst qilliyi mill timizin günd liyin
g lm li v bütövl m yolunun ahdamarına dönü m lidir. Güneyin
dövl ti olmadan, Az rbaycanın ulus-dövl tind n danı maq mümkun
deyildir. Bir ba qa açıdan baxarsaq, Az rbaycanda ulusal dövl tçiliyin
milli kimliyi k sinlikl Türklük v Türkçülük t m li üz rind olmalıdır.
Çünki, Az rbaycan kimliyi üz rind ya ayan Türkl rl ba lıdır.
Göründüyü kimi, ulusal kimlik ulusa ba lıdır. Buna gör d , n azından
Az rbaycan rtl rind torpaq deyil, mill t üzr ideolojik kimlik yarana
bil r.
Bu arada Az rbaycan dövl tçiliyin m hz Az rbaycançılıq
ideolojisi ver nl r d vardılar. Sözsüz ki, h r hansı ideolojik t rifi kimi
Az rbaycançılıq ideolojisi d bir dövl t ideolojisi olaraq özünü t rif etm k
gücün malikdir. g r dövl tçilik ideolojisini dövl t sisteminin teorik
beyini, dünya görü ünün düz nl yicisi, güc alanlarının birl diricisi,
dövl tin topluma ötür c yi fikir ba lantısı v.b.. kimi b lli bir dü ünc
sistemi olaraq d y rl ndirs k. O zaman Az rbaycan dövl tçiliyinin d , öz
amacları yönünd bir ideolojik sahibi olması olduqca do aldır. Bu qonuda
heç übh yoxdur. Yalnız var olan ideolojik olqusunun hansı payalar
üz rind qurulması dartı ılacaq bir sorundur. H r dövl tin b lli
t m ll rd n olu an idar çilik sistemi vardır. Bu idar çilik sistemi ist r-
ist m z bir ideolojik t m l dayanmaqdadır. Bu ideolojik daya ın ölk d n
146
.(Bütöv Az rbaycan Birliyinin M ramnam si kitabi, Bakı, 2004, s 60-61).
Dostları ilə paylaş: |