89
do ma diyarını buraxıb lveri li imkanlar axtarı ında sınırsız göçdür.
Olabilsin ki, bu göç çabası yeni rtl rd n asılı olaraq bir neç k r t krar
olsun. Bu m l bir dü ünü lü t rcih olmadı ına gör , b lirsiz amaclara`da
n d n ola bil r. Köç rilik, bir ya am sistemind n daha çox, h r hansı
do al v ya yaranmı n d nin tör m sidir. Bir neç örn kl yuxarı
s tirl r aydın g tir k:
A) 1946-ci ild Güney Az rbaycan Milli Hakimiyy tinin
çökü ünd n sonra 100 minl rl suçsuz Az rbaycan Türkünün ran adlanan
razinin n itmi -batmı yerl rin sürgün edilm sinin bir milli-siyasi
deportasiya olmasında n kiçik bel übh yoxdur. Bu dü m n t r find n
olan bir köçürm eyl midir.
B) Yen haman olaylarda, 100-minl rl h r kat f alı v Firq
üzvü dü m n basqısından manda qalmaq üçün Quzey yolunu tutdular.
Sevet dövl tin sı ınanların böyük bölümü sibir stepl rin sürgün dü r k
bir daha v t n dönm k imkanı ld ed bilm dil r. Onlar oradan
evl ndil r, ail qurdular. Bu ist m d n bir sava köçüdür. Çünki, onlardan
sonraki n sill ri özl rini daha çox yerli insanlar bil c kl r. Onların yeni
v t ni ist r-ist m z sibir olacaqdır.
C) 1784-cü ild Osman Hakimiyy tinin Ruslar qar ısında ardıcıl
yenilm si sonucunda t slimnam y boyun y n Osmanlı dövl ti 100,000-
l r Kirim Tatar Türkl rinin Osman torpaqlarına deportasiya olmasını
q bul etdi. Kirim Tatarları ist m d n Anadoluya axın etdi. Bugün bir neç
n sil keç nd n sonra Kirim Tatarları bütünlükl Türkiy l ibl r.
D) 15.ci üyzilliyin ortalarında Balkanların Osmanlı ordusu
t r find n tutulması ardından minl r Türkün Balkanlara axın etm si v
orada dayimi yerl m si bir sosial-siyasal köç kimi alqılanır. Bu köçün n
ba memarı Osmanlı dövl ti özü olsa da, köçm nl rin d sosial-ekonomik
ist kl rini unutmaq olmaz!
E) 1940.lardan ba layan Filistinin torpaq satı ının sonucunda srail
ölk si yarandı. Öz ana torpaqlarını para qar ısında y hudlara satan
filistinlil r Lobenan, Ordoniya, Misir, Suriya kimi qon u ölk l r
köçdül r. Onlar bir daha geri qayıtmaq imkanlarını itirdil r. Çünki, artıq
satılan torpaqları geri almaq mümkun deyildir. Bu bir, ist nil n
deportasiyadır.
Türkmançay anla masından sonra rusların böyük planı Qafqazı
ld saxlamaq v Türkl rin biti ik torpaqları arasında bo luq bölg
yaratmaq idi. 100,000-l r
rm ninin Anadoludan v Güney
Az rbaycandan, sf handan v ba qa Farsistan bölg l rind n r vana v
Qaraba a köçdürülm sinin sonucunda, yerli Az rbaycanlılar öz
torpaqlarında köçm y m ruz qalaraq böyük torpaq itirimi üz verdi. Ayrı-
ayrı yerl rd n köçdürül n rm ni yı ınaqları mill t kimi formala ark n
zorla evl rind n dı lanan Türkl rin torpaqlarında rm ni dövl ti quruldu.
Rus Çarlı ının bir ba a önd rliyi altında ba ver n bu tarixs l olayın bir
zorakılıq köç oldu u b llidir. Göründüyü kimi, köç rilikd zamanlama,
düz nl m b lirtisi, ön stratejik planlaması, odaxlanma v qar ılama
irad si yoxdur. B zi q r zli v manqortla mı dü ünürl r gör , güya
Az rbaycan Türkl ri keçmi d köç ri olmu v onun etgisi v ad ti
sasında elat m d niyy tin yeti mi dir. Bu iddia t mamil uydurma v
saxtadır. Çünki, Az rbaycan Türkl ri Ortado u, Ön Asiya v Orta Asiya
bölg l rinin n ilkin otraqları olmu , b
r m d niyy tinin bir çox
varlı ına imzasını atmı dır. Bu ulus köç ri olmu dursa, yerin
yuvarlaqlı ına, ilin, ayın, günün v saatın tapılmasına, insanlar üçün ilk
sosiyal qurallrın düz nl nm sın , alifbanın yaranmasına, heyvanların
hlil m sin , sarayların dikilm sin , yerli hakimiyy tl rin qurulmasına
v.b. nec öz imzasını qoymu dur? V ya, M.Ö-d n üzü b ri 100-l rl
imperatorluq, dövl t, xanlıq, atab ylikl rin sisteml m si kiml r
t r find n olu mu dur? Sözsüz ki, köç b yliyin özgün irad si olmadı ı
üçün, prespektivli sistem qurma irad si d çox a a ıdır. Elatlıq
köç b yliyin t rsin öz bölg sind yaylaq-qı laq sistemidir. Elatlıq, özün
öz l, yerl mi , düz nl mi , quralla mı , taktikala mı , ölk qanunlarına
uy unla mı bir ya am kültürüdür.
Stanford J
av yazır “...GöyTürk mperatorlu u (552-744)
Türkl rin adını da ıyan birinci siyasi hakimiyy tdir. Onların mperatoluq
91
alanı Qarad nizd n ba layaraq Mu ulustan v Çinin quzeyind n hardasa
Sakit Okeanad k ç kilirdi. GöyTürk hakimiyy ti birl ik çadır otraqlı
tayfaların liderliyind idar olunurdu...Keçmi l rd n f rqli olaraq bunlar
el birl m l rinin ba çılarından qurulan bir m rk zçi gücd t b çilik
edirdil r... GöyTürk ba çıları bir yerd t xt qapı olmayırdılar. Onlar dam-
davarlarıyla birlikd yaylaq-qı laqlarda ya ayırdılar...”.
139
Sözsüz ki, modern v ça da h rçiliyin etgisi altında, elat ya am
biçimi d d yi mi v çox öz lliyini ld n vermi dir. Eytim,
h r
ya antısı, k ndl rin modernl m si, elat ya am alanında ür til n l i l ri
ürünl rin böyük fabrikalar ürünl ri qar ısında z yif qalması,
heyvandarlı ın s nayel m si, k ndlil rl elatlar arasındaki sür cli
probleml rl yanı-sıra, dövl tin d elatları himay siz buraxması v.b.
böyük elat tayfalarının kiçilm sin n d n olmaqdadır. Otraq ya am
sistemi il yana ı, elat m d niyy tinin Az rbaycan kültürün verdiyi pay
hesaba g lm z q d r böyükdür. V t n azadlı ı u runda can qoyan saysız
i id, ölk d biyyatına saya g lm z bayatı çe idl ri ver n, on minl rc
atalar sözünü qosaqdan-qo a a da ıyan ifahi xalq d biyyatını, habel
ozan v a ıq kültürünün ortaya g lm sind do adan qıdalanan bu sad v
t miz Türkl rin olduqca payı tük nm zdir. Elat ya am düzeyinin, ulusal
m n viyy timiz verdiyi payı saysız kitablarda yerl dirm k olar.
Az rbaycan varlı ının biçiml nm sind ulusal dövl t.
Dövl t oransal
140
bir varlıqdır. Dövl t kimliyi oransal bir
anlayı dır. Zaman var ki, böyüyüb, imperatorluq kimliyi qazanar. Zaman
var ki, formadan dü üb, aradan qaldırılar. Ulus n q d r qalıcı v mütl q
bir varlıqdırsa, dövl t sür c ba lı, imha ehtimalına yaxın bir varlıqdır. Bir
dövl tin uzun, sür kli ya aması, ulusunun köklü, güclü, ça a uyumluluqla
dünyada olan durumu v ili gil rin ba lıdır. Rus-Az rbaycan
141
isti v
soyuq sava larının sonucu, Az rbaycanda olan dolayı Türk hakimiyy tinin
139
(Stanford.J. av. Yeni Türkiy v Osmanli mperatorlu unun Tarixi. 1-ci cild fars
ca.1991.Quds yayini.m h d),
140
nisbi
141
Rus-Qacar da deyil bil r, (1801-1828)
Dostları ilə paylaş: |