83
v öncül olmamızın s b bl rini öyr nm li, yapdı ımız yalnı lıqları
ara dırıb bilm li v sabah`da bütöv, böyük, güclü, öncül olaca ımıza
bütün varlı ımızla inanmalı, ona indid n hazırla malıyıq”
128
Çox sevindirici haldır ki, artıq ulsal d y rl rimizi yalnız h sr t,
nisgil yazında, duy ulu eirl rd , musiqid deyil, h m d , yazarlarin
q l ml rind , milli-siyasi oranda da yay ın olaraq görm kd yik.
“Bax, bu böyük m d ni irsi öyr n c ks n, onda s nd bel böyük
kompleks yaranacaq v dey c ks n ki, m n bu ulu m d niyy tin
da ıyıcısıyam, m n bu böyük tarixin da ıyıcısıyam. Dünyaya t r qqi v
rifah, dal t v m d niyy t g tirmi m. Bundan sonra s n özünü sübut
ed c ks n. Dünya dahil rini ortaya qoyacaqsan. M n çox t ssüf edir m
ki, biz h l d bu i d çox geriyik. Aristoteli, Platonu, Qaliyevi,
koperniki...az qala zb r bilirik, ancaq bn Sina, Farabi, Biruni, Nesr ddin
Tusi, Ulug b y...kimi n h ngl rimizin n yazdı ından, dem k olar ki,
x b rimiz yoxdur. Halbuki dünya elm v m d niyy ti onlardan n q d r
qidalanıb v qidalanmaqdadır.”
129
Az rbaycan varlı ının biçiml nm sind ulusal kültürün rolu
Qu qusuz, tarixl kültürün ba larını bir-birind n qoparmaq
mümkun olası bir i deyildir. H tta b zi bilim insanlarına gör tarix elmi
kültürün detallarından olu an bir insan varlı ıdır. Ancaq bir çox bilginl r
gör , bu nisb t t rsin dir. Y ni, kültür tarixin hiss si v onun n inc v
do rudan- do ruya keçidi v ardıçıl zamanların körpüsüdür. Kültür,
toplumların damla-damla toparladı ı insan incisidir. Tarixd ya ayan h r
insan toplusu k sinlikl özün öz l
130
olan ulusal kültür ba lıdır. Bu
ba lantı, o toplumun ya am t rzi, s rgil diyi d b v ad tinin göst rg sidir.
H r insan toplusu, öz dünya görü ünü, ya am sisteminin qurulmasını
128
(Bütöv Az rbaycan Birliyinin M ramnam si. Bakı. 2004. s101)
129
”( .Elçib y, Ça da Az rbaycan d rgisi, say1, 2001, sveç, s13) (Bakıda çıxan
Tanıtım q zetind n alınmı dır)”
130
m xsus
zaman-zaman ld etdiyi kültür biçimind n alaraq, onu ulusalla dırır.
Onu, m nims yir, onun qorunması üçün var-yoxundan geçm y bel ,
hazır olur. Sözsüz ki, kültür d zaman-zaman ba qa kültürl rin etgisi
altında qalır. Mill tl rin özgürlüyü, barı v hüzur içind ya aması
halind , insanların milli kültürl ri d çiç kl nir, insanlar arası kültür l
alı -veri i g rç k anlam tapır. Ulusal kültürl r ayrı-ayrı toplumlar
t r find n könüllü olaraq q bullanır v dünya malına çevrilir. Kültür sil
anlamda dünyanın qar ılıqlı anla ması üçün n barı cil yoldur. Bu i in
göz l üzüdür, bir d i in pis üzü vardır. Bel ki, zaman sür cind sava lar
üz ver rk n, qalib-m lub kültürl rin d sava alanı açılma a ba layır.
H r hansı n d n üzünd n qalib olan dövl t, h r addımdan önc m lub
mill tin asimila olmasına, onun kültürünün aradan qaldırmasına v öz
kültürünü a ırma a çalı ır. Ordu, ekonomik v politik üçlüyünün
birl m si üzünd n ça ın güclüsü olan sömürg çi
131
bir neç dövl tin
basqıçı siyas tl ri n tic sind yenilgiy ugramı ulusal kültürl rin t hlük
altında olması daha da çoxdur. Çünkü, m d niyy t v kültürd n bo alan
bir mill tin yenid n toparlanıb tarixs l maddi v m n vi d y rl rin
dayanaraq dü ünc sistemi qurması olduqca ç tindir. Dü ünc sistemini
ld n ver n bir toplumun ön baxı stratejisi`d olmaz duruma du ür.
Sözsüz ki, kültürün v toplumun ya am f ls f sinin t m lind ki tabandan
çox ey asılıdır. Toplum var ki, qalib dövl tl rin ilk kültür hücümüna
u rark n t slim olub yenmi kültürün içind sürtülüb aradan ged r.
M lub ölk d var ki, ill r boyu qalib ölk m d niyy tin ba ym d n
öz kültürünü ya adar v h tta qalib kültürü öz köklü gücünün etgisi altına
alaraq lveri li bir zamanda öz kültür ba ından qopmayan ulu irad si il
ba ımsızlı ını da qazana bil r. Bir ulusun ulusalla mı
132
maddi d y rl ri
onun günd lik çalı ma t rzind , ekonomu dayaqlarında (S naye, kin,
mal-davar, karprativ v.b.), m tb q kültüründ , geyim v davranı
tipl rind , tikinti v memarlıq görüntül rind , h r v k nd ya amında
özün anlam ver n halda, m n vi d y rl rini`d : d biyyatda (öykü
133
,
eir, roman, mifoloji, xatir l r v.b.) müzik s n tind (Türkl rd ozan,
mu am), l i l rind , folklor, teatr, sinemada, r ssamlıq v heyk ltra lıq
131
istismarçı
132
millil mi , mill tl mi
133
hikay
85
çe idl ri (Az rbaycanda miniatür), danı ıq, davranı , g l n k, d b v
ad tl rind , dins l gör n k v ayinl rind , ulusal idman tipl rind n
(pakistan v f anlarda ço an, ispani l rd matadorluq, Türkl rd gür
v.b.) insan adlarında, f ls f v dünya görü l rind , sosialoji, psikoloji v
siyasi davranı larında v ba qa öz llikl rd tanıtdırar.
Tarix hafiz sini öz l sisteml r halind günümüz v sınırsız
g l c y da ıyan v insanların ya am moralının düzeyini olu duran Kültür
Kimlik Bilinci, h r köklü v sil mill td oldu u kimi Türk ulusu üçün d
h yati rola malikdir. El ki, Türk tarixini onun kültüründ n ayırmaq
mümkun deyildir. Az rbaycan Türk mill ti, Türk ulusunun ayrılmaz bir
bölümü olaraq öz z ngin v tük nm z kültür x zin sini b
riyy tin
toplumsal tarixinin n d rin qatlarından almı dır. Dünyanın n q dim
insan toplusu ocaqlarından birisi kimi t sbit olunan Azıx bölg sind ilk
dörd ayaqlı meymun tipli antropogenez insan ya amı dır. Bu insan,
do anın s sl rini duymu , 100-min ill r boyunca ah ngdar s s ritmini
öyr nmi dir. Özünd n daha yırtıcı heyvanlarla ba etm k üçün birlikd
olma ı bacarmı v bu birlikd olmaq yoluyla z ka v alt bilinc l
tapmı dır. Ac qalmamaq üçün, da lardan soxucu v k sici al tl r
düz ltmi , heyvanları ovlamı dır. Diri qalmaq üçün, yerl , göyl , v h i
do ayla v h tta özü il bel , mübariz etm yi öyr nmi dir. Habel ,
arxolojik t sbitl r gör , Xaz r, Aral, Van, Urmu göll ri, Amod rya v
Sird rya
134
, Qızıluz n, D cl -Frat
135
çayları v K ng r körf zi
136
il b lli
yayla kimi görün n hövz d , ilk insan m d niyy tl ri qurulu udur.
Az rbaycan, bu bölg nin ortasınada yerl diyin gör , h m d qurup
axınlarının terminalı olmu dur. Bu üzd n n ilk ba dan ilkin insanların dil
v davranı qavramlarını toparlama rolunu da üz rin ç km k zorunda
qalmı dır.
Do al olaraq bu il ti im Az rbaycanın sonrakı kültür z nginliyinin
ön mli n d nl rind n birisi olmu dur. Bu bölg d , M.Q 10,000-ci ill r
dayanan Qobustan Ma arasının üz çıxması, oradaki da qazıntıları v
134
Ceyhun-Seyhun
135
kiçayarası
136
B sr x lici, r b x lici
Dostları ilə paylaş: |