v qıssa bir zaman içind cadı-c nb r t r ftarları lil öl c ini bilirdi.
Patrisin liderlik yeteneyi
167
o zamanki Afriqaya çatabilm di, çünki, onun
yanında olan az saylı Avrupa e itimli liderin Afriqa kimi qaranlıqda qalan
bir böyük h nd v r yetm z idi. Patris Avrupada eytim aldı ına gör ,
ya adı ı topluma avrupa açısından baxırdı. O bir siyasi Afriqa lideri
olmaqdan daha çox bir romantik devrimçi demokrat air kimi davranırdı.
Bu üzd n demokratiyadan bo olan mill ti t r find n sevils d , bilims l
olaraq m nims nm di. Buna gör ki, mill tin g l n ks l baxı ının tam
dı ında idi. O Avrupa eyitimi alsa da, Avrupalı dü m nl ri t r find n
öldürüldü.
Az rbaycanda Azadistan Höküm tini quran eyx M. Xiyabanı bir
siyasi lider olmaqdan daha çox, bir romantik demokrat idi. O, sanki
Avrupada ya ır kimi, açıq mitinql r yola salır, siyasi d biyat yaradır,
mill ti demokrat olma a, barı v hüzur içind ya ama a ça ırırdı. Böyük
Mücahid, mürt cel r qar ısında böyük kütl birliyi yaratmaq, milli v ya
t c ddüd ordusu qurmaq, soyda ittifaqlara açıq baxmaq yerin , dabansız
siyasi hakimiyy t yaratma a üstünlük ver r k bu d f Patris Lomombo
talei Az rbaycanda ya ark n, Xiyabani da, inandı ı yalançı demokratlar –
slind irqçı Farslar- t r find n nam rdc sin hid edildi. Burada yazar
üçün n ön mli olan m s l t crüb dir.
slind bel durumların
Az rbaycan Milli H r katında bir daha t krar olmaması üçün d rin
ara dırmalara böyük ehtiyac vardır.
lda olan veril r gör , Xiyabani H r k tı d özünd n qabaq v
sonrakı h r k tl r kimi böyük ölçüd Türkçülük dü ünc sind n yoxsul
olmu v yön b lirg sini sona d k ld ed bilm mi dir. Xiyabaninin
T brizd qapanıb-qalması da ba qa ön mli olumsuzluqlardan biri idi.
Hakimiyy tin Az rbaycanın ba qa bölg l rin duyarsız davranı ı da a ır
b d ll r n d n olmu dur. Bel ki, Tehran hakiml ri bu fürs td n
yararlanaraq yerli xanları T briz qar ı üsyanlara qaldıraraq Xiyabanini
t kl nm sin n d n olmu dur. El bu üzd n, dü m n çox sad likl
Az rbaycanla deyil, sad c T brizl hesabla malı olmu dur. Bunları
görm kd olan Xiyabani, Tehranın siyasi antajlarının qar ısında özünü
167
istedadi
109
itir r k ardı-ardına yalnı addımlar atmı dır. Bel ki, önc Az rbaycan
adını Azadistana çevir r k quzeyd n f rqli jest ortaya qoymu , sonra
Anadolu Türkl ri sarından uzanan bütün dostluq ll rini geri qaytarmaqla
iran m rk zli göst ril r l vurmu dur. Bu is , Tehran mürt cel rinin n
böyük arzusu idi. Ba qa deyiml , Tehran, Az rbaycanın n böyük
xanlarını – örn k olaraq Qarada xanı, mir r d- Xiyabaninin üz rin
qaldırark n, o, Quzeyd v Türkiy d olan g r k n yardım imkanlarını
heç saymı , . min R sulzad l rin,“ ttihad-T r qi„ v “G nc Türkl r„in
maraqlarını geri çevirmi dir. Bel likl , Az rbaycan Türklüyü üçün
yaranan bir ba qa ans da ld n ged r k, ulusumuzun yeti dirdiyi böyük
o ullardan bir d irançılıq ideolojinin bataqlı ında bo ulmu dur.
Ulusal liderlik
Milli liderlik rolu n ski ça lardan Türk ell rinin tale v
alınyazısını cizmi , bu ell rin özgür v ya köl ya amasını dam alamı dır.
Türk kimliyi heç zaman liderlik faktorundan bo almamı , bütün
zamanlarda liderlik sistemi içind ya amı dır. Türk ell rinin n güclü
ça larında öncül xsiyy t Xaqan olmu , çe idli zamanlarda is Xanlar,
B yl r, Pa alar, A alar v.b. tipli liderlikl r Türk topluluqlarını idar
etmi dirl r. Dü m nl r qar ı dir ni , torpaq v milli varlı a qar ı t cavuz
ed n qon ularla k sintisiz sava a girm k, ölk içi düz ni yaratmaq,
böyüm ehtiras il yola çıxmaq, höküm t sınırlarını geni l ndirm k v bu
kimi çabalar q dim Türk liderliyinin d y r ölçüsü olmu dur.
Tarixs l izl r gör , 7-min illik Türk m d niyy tinin geni
sınırları, onun dövl t sınırlarından daha geni olmu , ba qa soylu
mill tl rin dövl t olmasında da v zsiz etgi buraxmı dır. H min etginin
n tic si olaraq bir çox zamanlar çevr dövl tl r könüllü olaraq Türk soylu
dövl tl rin gücün sı mı , özl rini qon u toplumların yürü ünd n uzaq
saxlam a çalı mı lar. Bu da özlüyünd bölg d tabeçilik faktorunu ortaya
g tirib, Türk idar çiliyinin geni liyin v böyük liderl rin yeti m sin
n d n olmu dur. Bel ki, tabeyini qoruyan Türk dövl ti, tabe toplumun
ordusunu, hakimiyy tini v milli tabanını gücl ndirm k üçün o toplumlara
eyitimçil r, sava çılar v idar çil r gönd r r k yeni liderl rin d
yaranmasında güclü rol oynayırdı.
Çe idli ölk l rd idar çilik eyitimini gücl ndir n
xsl rin
yeti m si bir çox zaman ölk içi dü m nçiliy yol açır, iç sava lara, ana
toplumdan qopmalara, köçl r , yeni toplumların yaranmasına v yeni-yeni
Türk topluluqların ortaya g lm sin n d n olurdu.
Dayanmadan siyasi tutumunu gücl ndirm k yolunda çaba göst r n
g nc liderl r çox zamanlar böyük liderl rin qar ısında dayanaraq güc
sava ına qalxıb bel likl ölk nin yönünü d yi dirirdil r. G nc liderl rin
yeti m sil güc alanı da d yi ir, toplum içind radikal davranı lar
yaranırdı.
Bugün, Türk toplumları, uzun zaman milli e`tibarını itirm k
n d nil geni modern liderlik sistemind n uzaq qalmı dır. slam
hegemonlu undan d rin darba görmü Türk liderlik sistemi, öz ski
ah ngini itirmi , ulusal d ng l r üz rind liderlik qurma bilimini böyük
alanda ld n vermi dir. Bu üzd n Türk topluluqları
xl r üz tutaraq
liderlik bo lu unu doldurma a çalı mı lar. Bu çalı malar b zi zamanlar
böyük t k liderlik örn kl rini ( AtaTürk ) dünyaya sunmu olsa da, çox
zamanlar lider deyil, körükl nmi ba çıları mill t hakim etmi dir. Birinci
tip milli lider örn yi mill timizin xlaq, hüquq v bilims l g li m sind
böyük rolu olsa da, ikinci tip isi mill timizin deyil, öz dar maraqlarını
üstün tutaraq, milli d y rl rimizin v ulus çıxarlarının ir lil m si yolunda
çaba göst rm mi dir. Birinci örn k, mill timizin içind geni
demokratikl m , ça da lıq, laiklik v m d ni dü ünc meydanı açsa da,
ikincisi toplumu sıxı dırmaqla, mill ti öz haqlarından uzaq saxlamaqla,
c miyy tin h r k td n dü m sin n d n olmu dur. Az rbaycan Türklüyü,
uzun zaman bel talesizliyi ya amı dır.
sar t ç mb rind qalan
mill timiz ist r Quzeyd , ist rs Güneyd dövl t sistemind n uzaqda
qaldı ına gör , t kc siyasi lider deyil, bütün alanlarda yetgin insanlarını
ld n vermi , zaman-zaman i alçı dü m nl rin ucsuz-bucaqsız
represiyalarına
168
u ramı dır. Dü m nl r mill timizin içind uy unsuzluq
168
m hv siyas tin
Dostları ilə paylaş: |