Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

 
105
Amerikada  t k  liderliyin  gücünü  azaltsa  da,  Asiya  v   Afriqa  kimi 
qit l rinnin bir çox ölk sind  do al dir ni l rl  qar ı-qar ıya dayanmı dır. 
Do rudur  ki,  bu  yeni  sistem   qar ılıqlıq  ver n  klasik  liderlik  (birer
164
 v  
köyçü liderlik) kütl -kütl  sivil insanın ölümün  n d n oldu, amma h man 
g li m mi   ölk l rin  durumuna  dayanaraq  heç  zaman  bölg   v   ölk  
sınırını  a ıb,  dünya  faci sin   n d n  olamamı dır.  Halbuki,  Avrupa  v  
Amerikanın  qrup  v   parti  sistemind n  çıxan  liderliyin  yaratdı ı  dünya 
faci si  sınır  bilm d n  milyonlar  sivil  insanın  ya amına  son  qoymu , 
b
riyy tin  min  ill r  boyunca  ld   etdikl rini  aradan  qaldırmı dır. 
Avrupa  v   Amerika  dövl tl ri  dünya  üçün  yeni  liderlik  sistemi, 
demokratiya,  sekolarizm,  ça da lıq,  insan  haqları,  dü ünc   özgürlüyü, 
öncül teknoloji v  bu kimi modell ri uy ulama a çalı ırlar. Ancaq,  slind  
bunların  bir  üstü  qapalı  sömürg çi  sistem  olması  kims y   gizli  deyil. 
G li mi  dövl tl r, geri qalmı  ölk l ri  ld  saxlamaq üçün, eyitim almı  
yerli  siyas tçil ri  öz  etgil ri  altına  ç km kl   ist diyi  stratejik  yönt ml ri 
bu ölk l rd  uy ulayacaq v  geni  t bli at aracları il  ist nil n sonuclara 
varacaq  durumlar  yaradırlar.  Sözsüz  ki,  yeni  ça ın  sömürg çilik 
metodlarının  n birinci addımları m hz lider yaratma prossesidir. Ancaq, 
bu o dem k deyil ki, bundan sonra ba ımsız v  yalnız mill tin  ba lı olan 
liderl rin bulunması mümkünsüzdür.  
 
20-ci  yüzilliyin  ba lanması  il   dünya,  yenil mi   dövl tçilik 
metodları  il   tanı   olur.  G nc  teknogratların  siyasal  alanlarda  sıçrayı ı 
Avrupanı  bürürür.  Yeni  sosial  g li m nin  ilk  a aması  sonucundan  ir li 
g l n  siyasal  qrup,  topluluq  v   ideolojik  liderlikl rin  do u una  n d n 
olmu dur. Ancaq buna baxmayaraq yen  d  t k liderlik rolu geni  alanda 
özünü  saxlamı   v   geri  qalmı   ölk l rd   ölçüsüz  dispotizm
165
 d vam 
etmi dir.  Dispot  cümhurçu  lider,  t k  yönlü  demokratiya  lideri,  klasik 
monarxi
166
 lider, Avrupa tipli simvolik monarxi lider, t k parti lideri, t k 
yönlü  milli-azadlıq  lideri,  dins l  lider,  q bil ,  ail ,  cins l  v   bu  kimi 
liderlikl rin  tipik  olaraq  dikt   lider  olmaması  mümkun  deyildir.  Bel  
Liderlikl ri  m
ul  ed n  sorun  is   do al  olaraq  ölk nin  durumu  deyil, 
                                                 
164
 f rd, bir  xs 
165
 diktator,  
166
 kral,  ah 

---

yalnız öz durumları olmu  v  h l  d  olmaqdadır. Bu tipli liderl r, ölk nin 
bütün  madi  v   m n vi  çıxarlarını  m nims r  v   yeri  g lmi k n  öz 
mill tinin  ziddin   dünyanın  sömürg çi  kapital  v   mafiya 
b k l ri  il  
i birlikçilik  yapar.  T k  liderlik  sisteminin  do ru  v ya  yalnı   olması 
qonusunda  b lli  ölk nin  durumunun  n   oldu u  böyük  ön m  da ıyır.  Bir 
sorunun iki yanıtı b lli olmadan liderlik ölçül rini  l  almaq olmaz. Bel  
ki, b lli bir ölk nin lider seçm  sisteminin birey, yoxsa g l n k üz rind  
qurulması  b lli  olmalıdır.  Avrupa  16-dan  18-ci  yüzillikl rd   aydınlıq 
h r katının q l b sil  bireys llikd n yana oldu unu dedi. Asiya is , h l  
d  g l n ks l yoxsa bireys l olmanın arasında qalmaqdadır. El  bu üzd n 
Asiyada  t k  liderlik,  Avrupada is   toplu  liderlik  anlayı ları sosial-siyasal 
alanın  açarı  olaraq  görünm kd dir.  Göründüyü  kimi  Rom  v   Yunan 
dı ında Asiyadan çox gec ba layan Avrupa mifolojisi, çox  rk n d  kütl  
d biyyatı  s hn sind n  silinm y   ba layır.  Çünki,  mifik  d biyyat  yeni 
Batı  siyasal-sosiloji  sistemi  içind   yerl m   imkanın  sahib  olamayır. 
Ba qa  anlamla  des k,  artıq  Batıda  t k  q hr manlıq  dövranı  h qiqi 
günd md n dü r k m cazi dünyanın zehins l assimil  v  sınırsız ticar t 
g lir  alanında  g ncliy   malik  olmu dur.  Örn k  olaraq  h r  gün  saysız 
m cazi q hr manların bilgisayar v  çe idli oyun m lz m l ri aracılı ı il  
yayılmasını görm kd yik. Artıq, yeni mifolojik anlamını yalnızca h y can 
verici  internet  v   b z n  sinema  p rd sind   görm k  olur.  Hal  bu  ki,  h l  
d ,  Asiya, Afriqa  v   h tta  Latin  Amerikada  olan  bir çox  toplumda  mifik 
q hr manlara  ehtiyac  duyulmaqdadır.  Bu  mifik  q hr manlar,  zülümkar 
hakiml r   qar ı  mill t  içind   dir ni   v   davranı   örn yi  olur.  O,  zgin 
kütl nin  ayaqlanmasında  böyük  rol  oynayır.  Özgürlük  v   ba ımsızlıq 
simvoluna  çevrilir.  H min  toplumlarda  bu  m cazi  liderl r,  n   inki 
unudulmur, h tta günd n-gün  yüks lib inanc qayna ı olark n ilahil ir v  
qudsal  bir  varlı a  çevrilir.  El   tanıq  oldu umuz  17-18-ci  yüzillikl rd , 
h min  mifik  q hr manlar  sir  mill tl rin  toparlanmasında  böyük  rol 
oynark n var olan liderl rin yaranmasına t kan verir. 
 
Avrupa  imperatorluq  sisteml rinin  aradan  getm sil   toplumların 
liderçilik  sistemi  insanlara  azad  kimlik  v   özlük  ba ı ladı.  nsan  v  
toplumun  klasik  ya am  sür ci  d yi m y   ba ladı.  Kilisa  dı ında  dü ünc  
v   eyl m  özgürlüyü  laik  v   skolar  insanın  do u una  alan  yaratdı. 

---

 
107
mperatorlar  sar tind   olan  toplumlar  yeni  dövl t-mill t  formasına 
yiy l n r k  birey  v   toplum  arasında  olan    özgür  ya am  sisteminin 
yaranmasında ortaq oldular. Kilisa v  dins l hakimlik öz için  sıxı dıqca 
demokratıya do uldu. Ancaq bu i in sonu olmadı. Kilisa dispotizmini  v z 
ed n  siyasal  v   ordu  dispotizmi  yoldaydı.  Buna  baxmayaraq  d yi n 
toplum  g l n yi  günü-günd n  d yi irk n  yeni  v   çe idli  birey  göst ril r 
ortaya  çıxdı.  Toplumların  g li m sil   toplu  liderlik  d   g li di,  toplu 
önd rlik  t k  liderli   üstün  tutuldu.  Çe idli  partil rin,  sosial  v   sivil 
qurulu ların yaranmasıyla insanlarda özgürlük irad si  gücl ndi. Bu gücün 
toparlanması  n tic sind   klasik  v   g l n ks l  hakimiyy tl r   qar ı  kütl  
dir ni i yeni liberalizm  yol açdı. Artıq ulus-dövl t a aması yolda idi. Bu 
a amanın  n bariz sonucu is  g nc liderl r toplusunun ortaya çıxması idi. 
Sözsüz  ki,  haman  qurumların  içind   d   k sgin  v   üstün  lider  v   ya 
liderl rin  ön   çıxması  v   haman  lider  v   ya  liderl rin  lil   dispotizmin 
yaranmasını  da  aydıncasına  görm k  mümkundur.  Aydınlıq  ça ının 
Avrupada  ir lil diyi  bir  zamanda  barmaq  sayda  istisna  dı ında  Asiya  v  
Afriqa da tam qaranlıq hakim idi.  
 
Avrupada  liderl rin  yüks k  eyitim  m rk zl rind n  çıxmasıla  bir 
zamanda  Asiya  v   Afriqanın  toplum  qaravulları  meydanlarda,  köyl rd  
zahir  olur.  Onsuz  da  bundan  ba qa  yol  yox  idi.  Çünki,  eyitim  m rk zi 
olmayan bir bölg nin q hr manı da eyitimsiz olacaqdır.  übh  yoxdur ki, 
t p d n–dırna a  savadsız  olan  bir  toplumdan  h r  hansı  sisteml m  
irad sini  gözl m k  olamaz.  Bel   toplumlarda  liderlik  faktoru  yalnız 
xsl rin  üz rin   dü n  bir  q hr manlıqdır.  Bu  üzd n  bel   toplumlarda 
lider  yalnız  qar ısında  duran  dü m n   deyil,  h m  d   öz  ulusuna  qar ın 
cabbar  hakim  olmalıdır.  Çünki,  eyitimsiz  bir  toplumda  liderin  bir igid  r 
olması g r kir. O öz qorxmazlı ı v  q hr manlı ıyla kütl d n f rql nir. O 
qutsal, tanrı kölg si, pey mb r v  imam ola bil r. Ona toxunmaq suçdur 
v  bu ba ı lanmaz suçun qar ılı ı ölümdür. Bu üzd n h r canlı v  cansız 
n sn   onundur.  Ölk ,  torpaq,  dövl t  v   ulus  hamısı  f rql nmi   v  
qutsalla mı   ba çıya  aiddir.  B lli  oldu u  kimi  toplum  liderliyi  haman 
toplumun  ölçü  miqyasıl   ölçülm lidir.  Patris  Lomombo  Konqonun  milli-
istiqlal lideri olaraq ölk sinin azadlı ını Afriqanın azadlı ında görürdü. O, 
stratejik planının Afriqadan çox üstün ölçül rd  olmasını yax ı ba a dü ür 

---