heç d üst-üst dü m sinin tanıqı olmaq qolay olmamı dır. Örn yim
Gülüstan v Türkm nçay t slimnam l rind n sonraki dövrl rd ortaya
g l n durumdur. Az rbaycan toplumu, öz llikl Güney bölg si, bir an
olsun bel h r k td n dayanmamı dır. Dem k Az rbaycan dir nmi dir.
Amma bu dir ni in sonuca varmasını gör n olmamı dır. Ba qa sözl
des k Az rbaycanda dir ni l dirç li ruhu bir-biril uyum sa laya
bilm mi dir. Bu üzd n, i id, d liqanlı, q hr manlar yurdu olan
Az rbaycanın lider yaratma ç kisi a a ılarda qalmı dır. El buna gör d ,
Az rbaycan toplumunun sür kli dir ni i, zaman-zaman çe idli siyasal
kimlik d yi dirmi , öz l milli kimlik t m li ortaya qoyamamı dır.
Az rbaycanın keçmi yüz ili bu baxı ın do ru oldu unu göst rm kd dir.
Baxmayaraq ki, h min ill rd veril n h zin l r olduqca a ır olmu dur.
Ancaq bu h zin l rin qar ılı ında qazancın hardasa heç b d l olması da
göz qaba ındadır. Sözsüz ki, Az rbaycan kütl si h r zaman dü m nl r
qar ısında dim-dik dayanmı dır. H tta yenilmi durumda bel “iki l, bir
ba ” olmamı dır. Ancaq, kütl ni ç k n liderliyin çar sizliyini aydıncasına
görm k mümkündür. Az rbaycan liderliyi bir çox hallarda ülkü ba larını
toparlaya bilm mi , öz ideya yönt mini b lirl m kd
181
zorluq ç kmi v
toplum içind g r k n dir ni f ls f si yarada bilm mi dir. El buna gör ,
bir çox zaman siyas t alanında yenil n toplumumuz, öz f dakar dir ni il
yalnız meydan q hr manı olmaqla öyünmü dür.
Ortada olan faktlara gör , Az rbaycan Türklüyünd , ya anan
meydan q hr manlıqları sür kli olaraq zülm v dı arı basqılara qar ı
olmu dur. Bu meydanlarda igitc sin dir ni simg si halına g l n bir çox
q r manlardan ad aparılsa da, iç ril rind bulunan barmaq sayda siyasi v
dövl t liderin rastlamaq imkansızdır. Bu üzd n Az rbaycanı q hr manlar
v igitl r vadisi adlandımaq olsa da, q hraman ölk adlandırmaq yalnız bir
duy usallıqdır. Az rbaycan d biyyat, inc s n t, folklor q hramanların
adı il doludur. Ancaq bu q hramanlara baxanda, bir-iki lider adından
ba qasına rastla maq olmur. Güney g linc durum daha da acıdır. Milli-
siyası baxımdan güneyin bu gün d k milli ideya ortaya qoyacaq bir
liderinin olmaması ap-açıq görünm kd dir. Tarixs l faktlara gör , milli
q hramanlar bir çox zaman olayların m rk zind dayanaraq ani qalib-
181
aydınla dırmaqda
123
m lub g li m l r imza atmı dırlar. Onlar, ya adı ı zamanın m rk zind
dayansalar da, g l c yin nec formala masına dair manifest ortaya qoya
bilm mi dirl r. V bu da, o dem kdir ki, bir mill tin g l c k qu a ı
özünün manifestin
182
deyil, yabancılara
183
ba lı olan faktlar sasında
ölçül c kdir.
182
platformuna
183
özg l r
125
4.
BÖLÜM
DÜ ÜNC D BÜTÖVL
M , ULUS-
DÖVL TÇ L Y N T M L D R!
“Dild , fikird , i d birlik”.
Kaspıralı.
Bütövl m , Mill tl m , Dövl tl m .
. Elçib y.
Dü ünc d , mill td , v t nd , dövl td bütövl m !,
Dü ünc d bütövl m .
Az rbaycanın bütövl m dü ünc si, ça da Türkçülüyün t m l
özn li
184
olmalıdır. B lk bu anlatım, klasik Türkçülük baxımından,
anlamsız görün bilsin. V h tta klasik Türkçülük anlamıla bel t rs
görünsün. Lakin slind heç d bel olmamalıdır. Sad c , bir g rç yi
184
kimlik da ı
unutmamaq g r kir ki, 100-il bundan önc ki tanıtımla
185
bügünkü
g rç kl rin
arasında
çox
eyl r
deyi mi dir.
Klasik
Türkçü
dü ünürl rimizin çoxuna gör , n z ri v teorik Türkçülüyün m kanı Çin,
T bb t, Ortaasiya, Qafqazın güneyi, Anadolu kimi yerl rd n ran(?)
sınırlarına q d r ç kilir. V Türkün sas v t ni Ortaasiyadır. T bi ki, bu
geoco rafik alanın Türk torpaqları oldu una dair ortada heç bir qu qu
yoxdur. Ancaq 19-cu yüzilliyin sonlarına dayalı klasikl rimiz t r find n
yayılan yalnı bilgil ri d göz ardı etm k olmaz! Örn k olaraq, bu
qaynaqların heç birind bütöv Az rbaycan varlı ı v ya n azından Güney
Az rbaycan Türkl rinin özn l olu u görünm yir. V ya, Gülüstan-
Türkm nçay faci l rind n sonra parçalanmı bir Türk varlı ını duymaq
olmur. Bu is , h min klasikl rin bilgisizliyini ortaya qoyan faktordur.
Çünki, bel olmasaydı, n azından özl rind n qoydu u izl rd bir kiçik
izl nim rast g lm k olardı. Sözsüz ki, Ortaasiyadan, Trakiyadan,
Balkanlardan stanbula g lib, oranın bilim m rk zl rind eyitim alan yeni-
yetm l ri suçlu saymaq do ru deyildir. Yalnı lı ı eyitim sistemind
axtarmaq g r kir. Bu eyitim sistemind , Az rbaycan Türklüyü qavramının
olmaması v ya g r varsayıla bil rs , yalnız Qafqaz Türkl ri anlamı
altında olmasıyla Az rbaycanın Arazdan yuxarısı anla ılmaqdadır. El
buna gör d , 19-cu srin sonu v 20-yüzilliyin ilk ça larından üzü b ri
ortaya g l n Türkçülük qavramlarında böyük bo lu un ya amasına
rasla ırıq. Bu bu lu un Güney 1970-l rd n sonra yansıması, Türkiy d
eyitim almaqda olan soyda larımız t r find n olmu dur. Bu soyda larımız
sarından, bütün olumlu yönt ml rl birlikd , Türkçülük dü ünc sind n
uzaq terminl rd , yayılma a ba ladı. Bu yalnı terminl rin anası is , ran
Türkl ri qavramı idi. Bu termin gör , ran tarixs l bir milli-siyasi
anlayı dır.
Bu anlayı ın t m lind dayanan co rafi v siyasi sahibkarlıq is ,
ran mill tidir. Türkl r is , bu mill tin için yerl
n bir soyut qövm v ya
xalqdır. Bu dü ünürl r, bir çox halda özl ri d , bilm d n panfa ist Fars
ovinizminin boyunduru u altında inl y n Az rbaycan Türkl rinin
Türkçülük t m ll rini milli-siyasi amacdan bo aldaraq onu yalnız kültür l
ölçüy dü üdürl r. Çox umud verici haldır ki, son zamanlar Türkiy d
185
t rif etm kl
Dostları ilə paylaş: |