151
dinin ruhani d y rini dü ürdü. Bu rejim dins l dövl tçilik qurmaqla, ran
adlanan dövl t sistemi altında yerl
n mill tl rin ulusal kültürl rini
dins ll dirm y ba ladı. Xalqlara aid olan bütün milli g l n kl r basqıya
m rüz qaldı. Ancaq rejim teorisiy nl ri, bu gedi in böyük bo luqlar
yaradaca ını dü ün r k yarıdan qayıdıb islamla irançılı tez-antitezi bir
qalıbda yerl dir r k Pan Fars-islam fondamental sentez ortaya qoyma a
l vurdu. Molla rejimi P hl vi ovinistl rin bacarmadı ını bacardı. g r
p hl vi PanFarsist ovinizmi vaxtıyla “Xoda- ah-Miyh n”
220
, “yek z ban,
yek mell t”
221
kimi üarlarla çe itli m lub mill tl ri siyasi v kültür
istihal sin ç km y çalı ırdı. PanFars-islam rejim, “V lay t-e mütl qeye
v liy-e f qih”,
222
üarı altında Fars dilini bu toxunulmaz v ilahi!?
ay nin m rk zind yerl dirdi. PanFars-islam rejim, bu prensip üar
altında devrim etmi xalqların yolunu k s r k, ran adlanan ölk ni g rç k
insan sallaqxanasına çevirdi. PanFars-islam rejim, özün m xsus
diktaturluqla geçmi rejimin n d r c ovinist olmasını unutdurdu.
Lakin rejimin bütün alanlı çabalarına r m n, ba da Az rbaycan
olmaqla, randa ya ayan çox böyük bir milli oyanı ayaq tutmaqdadır. Bu
milli ayaqlanma gün geçdikc dünya miqyasında da tanınma a ba lamı
v özgür dövl tl rin yaranmasınad k ayaqda qalma irad sini s rgil yir.
Dövl t v nsan
ran adlanan co rafik m kanda insanla dövl t arasında demokratik
v qorxudan uzaq ili gi ola bil rmi, sorununu nec dü ünm k olar? Bir
çox dü ünür gör , sorunun yolu daha radikal v k sgin olmalıdır.
Bel l rin gör mill t, insanların birligind n yaranan canlı v iradi
varlıqdırsa, bu canlı varlı ı olu duran azad insan ruhudur. Dem k azad
insan bir mill tin olu ması üçün t m l rt sayılarsa, ona nisb t is , yalnız
azad insan toplusu mill t sayıla bil r. Bu o dem kdir ki, insan sir
durumda ik n mill t v dövl t idrakına yalnız bir subyektiv formda yana a
bil r. Çünki, yalnız özgür insan irad si olan yerd mill t v dövl t
220
(Tanrı- ah-V t n),
221
(Bir dil, bir mill t)
222
(Din mrinin mütl q a alı ı/hakimiyy ti)
varlı ından söz ged bil r. Kant
223
demi k n: “Azad olmayan insana,
insan dem k olmaz! M n gör , n qorxunc olay, özlüyümü özg l r lin
verm k, özümü ba qalara t slim etm k v onların ist k, h v s, irad sin
yem olmaqdır.”
Bu radikal dü ünc y dayanaraq, insanın n böyük dü m ni, öz
içind ki idd ti v t zaddıdır. G n llikd insan anlamı t k ba ına
ziddiyy tl rin sentezi sayılır. Ancaq bu sentez deyil n n sn l n yinki
görüntüsü kimi deyil, h m d gürüntüsünün t rsin bel çevril bil r.
nsan yalnızlıqda, ya tam topluma qapalı olan d rvi dir, yada toplumdan
qopmu olan bir anar isdir! Bunların heç biri insanlıq ruhuna uy un
olmadı ına gör , g n l kültür ortaya g lir. Kütl qar ılıqlı ehtiyaclarına
gör , bütün ya am alanlarını ili gi meydanına çevirir. Bu ili gid n do an
kültür, insanlara el bir m n vi güç verir ki, artıq onu ld n verm m k
üçün canını bel verm y hazir olurlar. Dedik ki, insan t bi` tc yırtıcıdır.
Bu t bi` t, ist r-ist m z ba qalarını öz altına ç km y v t slim etm y
can atır. Ancaq kültür v kültür toplumu da rahat-rahat bu yırtıcılıq
qar ısından geri ç kilm z. Çünki, kültür insanın yırtıçı do u unu yaradıcı
do u a çevirm k üçündür. Bu üzd n, insan toplumu böyüdükc , kültür d
böyüyür, kökl nir, budaqlanır v yayılır. Toplumun qorucusu olan insan,
durmadan öz ehtiras v ist kl ril böyüyür. Bir ys l ölçüd n a araq böyük
kütl nin ortaq ist yi olan ist kl r, zaman sür cind toplum malı olaraq
h tta dünya ölçül rin yüks lir.
nsan biolojik varlıq olaraq bir ömürd n sonra ölür. O, ölünc
bütün dil k v ist kl ri d , onunla ölür. Lakin, bu ist k v dil kl r ölmü
insanın ya amında n sn llik qazanırsa, yaxud ulus v toplum özn lin
çevrilirs artıq bir toplum malı kimi özün kimlik qazanar v b lirsiz
zaman sür cind ya ayar. Makadoniyalı sk nd r, B.Napolion, V.Lenin,
A.Hitler, J.Stalin, kimil r dünyanın n olay yaradan siyasi liderl ri
olmu lar. Onların zamanında böyük insan kütl si yox olmu , insan
yaradıcılı ı m hv edilmi dir. Milyonlarca insanlıq amacı v ist yi
223
Immanouel Kant: (1724-1804)/Prusiya(Prus)da anadan olmu dur. Z manının n adlım
f ls f , riyaziyyat, fizika bilim adamı olmu dur. M ntiq v t f kkür f ls f sinin ilk
banil rind ndir.
153
basılmı dır. Ancaq, adları sadalanmı ki il r d , b lli ist kl rl meydana
ayaq qoymu durlar. Onlar öz liderlik güçünü qullanaraq insan yırtıçılı ını
s rgil mi dirl r. Onların ortaya qoyduqları ideya özl rind n sonra da
ya adı v ya amaqdadır. Çünki, onlar diri ik n öz n sn ll rini ortaya
qoymu v qoyduqları n sn lin ülküsünü mill t v ya mill tin bir
bölümünd ya am f ls f sin çevir bilmi dirl r. Bugün onların adları
varsa, ist kl ril birlikd ya ayır. AtaTürk 20-ci yüzilin ba lanqıcında,
Elçib y is , srin sonlarında Türkiy v Az rbaycan Türkl ri üçün
qurtulu ideyası ortaya qoydular.
AtaTürk öz zamanında ideyasının g rç kliyini ya adı. O, öl nd n
sonra da Türk mill tinin günd mind n dü m di. Elçib y is , Az rbaycan
Türklüyünün yenid n mill t olması üçün bütövlük ideyası tezini ortaya
qoydu. Sad bir öyr tm n kimi bu dü ünc ni N xcivandan, Bakıya v
oradan da, Sovet zindanlarına da ıdı. Mill t u runa ya amını sev -sev
sunan
224
Elçib y, mill tinin birl m sini görm d n öldü, amma öz
ya adı ı sür cd bu ideyanı ulus özn lin çevirm sini bacardı. Elçib y,
ölümüyl ist k v dil yini özü il aparmadı. Onu bir qurtulu ideyası
olaraq mill tin qoydu. Tarix bel do ur v bel d davam edir. nsan
özüyl ulusu arasında ilqar ba lark n cism n ölm sil rüh n ölm yir. Bu
bir mill tçilik ülküsüdür. Bu n klasik idealizmidir, n matiryalizm. Bu
dü ünc y gör , böyüklüyü bacaran insanlar ölüml rind n sonra da
insanların içind ya ayır.
Özgür v ba ımsız toplumda ya ayan insanlar, toplumla birlikd
böyüyür v g n l anlamda yaradıçı insan olurlar. Çünki, basqı v sümürg
m hsulu olmayan insan, bütün ya am anlarını seçib-seçilibk n ya ayır.
Azad insan, ba lı oldu u toplumda s rb st ortaq olaraq dü ünür,
dü ün rk n yaradıcı rolu oynayır. Yaradıcılı ı toplum malı olunca, özüyl
toplum arasında bir qopulmaz xlaq körpüsü salır. Toplum malına çevril n
insan özünd n sonra ulus ruhunda ya ayır. Burada toplumlar içind n çıxan
q hr manların hallanması deyil, dövl tl insan arasında olan ili gi söz
qonusu olur. Unutmamalıyıq ki, ulus yolunda sava q hr manları bir çox
zaman sir v geri qalmı mill tl r içind n çıxar. Yoxsa, azad ölk v
ba ımsız, ça da v ulus-dövl t yiy l nmı bir mill tin sava
224
t qdim ed n
Dostları ilə paylaş: |