Microsoft Word Son redakt?Araz b?y?

T brizin  yaxınlı ında  olan  Firuz  T p d ,  Urmu  gölünün  güney  batısında 
yerl
n  H s nlu  k ndind ,  Xanlar  k ndi  v   Qobustanda  tapılmı dır”
225
 
“Az rbaycanda,  insan  toplusunun  neolit  ça ından  eneolit  ça ına  (D mir 
dövrü)  geçm si  önc ki  dövrül r   nisb t  uzun  sürm di.  M.Q.  17-ci 
minillikd n  7-ci  minilliy d k//  da   ça ında,  daha  da  uy un  da lar 
axtarı ında  olan  insan  mis   l  tapdı.  Bu  günkü  G d b y,  Da k s n, 
Qaraba   da ları...N xcivan,  Mil-Mu an,  Kür  v   Kiçik  Qafqaz  arası, 
T briz yaxınlı ı, Quba, Xaçmaz, Qobustan, Urmu gölünün günbatanı mis 
v  d mirin qaynaqları idi”.
226
 
 
“Az rbaycanda yaranan ilk dövl tl r Manna, Midiya, daha sonralar 
is   Alban-Aran  dövl tl ri  olmu dur.  M nb `l r  Midiyada  v   Aranda  26 
q bil   oldu unu  qeyd  edirl r.  Bu  q bil l r  müxt lif  tayfa  dill rind  
danı ırmı lar.  n  q dim  dövrül rd n  ba layaraq  Az rbaycan  razısında 
Türk  dilind   danı an  tayfa-  q bil l r  aparıcı  qüvv y   çevrilmi dir.  3-5 
srd   is   Türk  tayfalarının  Az rbaycan  razisin   kütl vi  axınları  burada 
get-ged   Türk  tayfalarının  Az rbaycana  g li i  sonralar  da  davam  etmi , 
10-11-ci  srl rd  is  xüsüsi il  gücl nmi dir. Bunun n tic sind  yerli tayfa 
dill ri  h miyy tini itirmi , Türk dili is  ümumi danı ıq dili kimi ölk nin 
h r yerind   geni   kild   i l nm y   ba lamı dır.  Az rbaycan  Türkl rinin 
dili indi d , o vaxtlarda Türk dilinin o uz qurupuna daxil olan, qıpçaq v  
x z r dill rinin hesabına z nginl
n bir dil kimi tanınmı dır.”
227
  
 
Bir  çox  dilçi  v   tarixçi  bilginl r   gör ,  Az rbaycan  Hurri 
m d niyy tinin  v   Quti  Türk  devl tinin  k sintisiz  uzantısıdır.  Miladdan 
önc  3-cü min illikl r  dayanaraq böyük Urmu gülü çevr sind , geni liyi 
v   öncüllügü  il   tanınan  Hurri  m d niyy ti,  bölg nin  Babil,  Ur  kimi 
m d niyy t m rk zl ri il  yarı an  nd r gücl rd n olmu dur. Göründüyü 
kimi Urmu bir Türk m rk zi olaraq  n azından 6-min illik dövl t m rk zi 
olmu dur.  Bu  baxımdan  Urmu  ski  Az rbaycan  torpaqlarının  dövl tçilik 
g l n yini  ya adan  v   Türk  kültürünü  yüks ld n  BA K ND  v  
                                                 
225
 ”(Az rbaycan tarixi,  farsca t rcüm ,1-ci cild, AMEA.tarix bölm si.s12) 
226
 (Az rbaycan tarixi,  fars ca t rcüm , 1-ci cild, AMEA.tarix bölm si.s13-14) 
227
 (Az rbaycan  d biyyatı tarixi.  lyar S f rli-X lil Yüsufli,  ski ilfbaya 
köçürm .Rastan yayını,1997 Tehran.s87,88)
 

---

 
159
ANABE K  olmu dur.  El   bu  g rç y   dayanaraq  Aratta,
228
 Hurri  kimi 
ski  Az rbaycan  Türk  m d niyy tinin  be igi  olan  böyük  Urmunu 
Az rbaycanın tarixs l ba k ndi dem k heç d  yersiz deyil. 
 
2-
  Az rbaycan  Ural-Altay,  X z r  v   Urmu  kültr 
öz lli ini da ıyan, Türk varlı ının qopulmazıdır. 
 
Bütün  tarixs l  qaynaqlara  gör ,  M  .Ö.    5  v   6-ci  minill rd n 
ba layan  Sumer,  Elam,  Aratta,  Orarto  kimi  Ortasiyadan  Önasiya  v  
Ortado uya axınların X z r-K ng r
229
 arasında yerl
n bölg l rd  böyük 
Türk dilli toplumların yaranmasına, geni l nm sin  v  yayılmasına n d n 
olmu dur.  Zaman-zaman  dild ,  ya amda,  tör d ,  davranı da,  inancda  v  
dind  birl
n bu ell r bu günkü Az rbaycan Türklüyünü olu durmu dur. 
Hunlardan
230
   sonra  GöyTürkl rin
231
 daha  geni   v   qapsamlı 
imperatorlu u  –  Batı  v   Do u  GöyTürk  imperatorluqları  –  sistemi 
sasında  bütün  Ortaasiyanı,  Önasiyanı  v   X z r  hövz sini  öz 
hakimiyy tl ri  altına  alırlar.  Batı  imperatur 
st mixan  571-d  
Az rbaycanın  quzey  bölg l rini  öz  kontroluna  keçirdi.  Böyük  el  v  
tayfalardan  yaranan  bu  güclü  Türk  imperatolu unun  m rk zind   24  ellik 
O uz  boyu  dayanırdılar.  El   bu  zamanlardan  ba layaraq,    çe itli  Türk 
ell rinin,  öz llikl   O uzların  b zi  el  birl m l ri  v   oymaqlarının  daha 
yay ın 
kild   Ortasiyadan  X z r  ardına,  oradan  is   güney   v   batıya 
köçm l ri  geni l nmi dir.  Onlar,  öz  g li l ril   yerli  Türkl rin  kültürüyl  
qayna ark n  bugünkü  Az rbaycan  Türk  kültürünün  sas  t m lini  atmı  
                                                 
228
 (Aratta m d niy ti Urmudan ba qa, T briz, N xcivan, Göyc , Van, A rı, 
Süleymaniy , K rkük v  Musulu v.b. torpaqları da için  alırdı.) 
229
 (Qaynaqlara gör , Sumerl r özl rini K ng r adlandırardılar. Çox gümanki, Sumer 
sözü ilk k z, sami dilli xalqlar sarından i l nilmi  v  bugün d k ç kilmi dir. Bilm yi 
yersiz olmaz ki, Sumerl r rus qaynaqlarında  umer adlanmı , Türkçü ruhani Dr. Zakiri 
is  onları Çümer, y ni çamurdan ilk ev dik nl r adlandırmı dır. Bu gün, ist r Quzeyd , 
ist rs  d , Güneyd  K ng r sözü el adıyla yana ı yer anı da da ıyır. Örn k olaraq, 
Savalanın güney yaxasında yerl
n Xiyavın (Mi gin h r) h nd v r k ndl rind n biri 
K ng rlu k ndidir. Ba qa örn k is , Qarada ın  n adlım v  böyük elin  ba lanan 10 
oymaqdan biri is  K ng rlu oyma ıdır.) 
230
 M.Ö. 400- M.S. 557 
231
 557-744 

---

oldular. GöyTürkl rin dövl t dini sayılan Göytanrıçılıq geni   kild  Türk 
ell rinin  m rk z  inancına  çevrildi.  Bu  din  r bl rin  hücümu  il   yerini 
slama  verdi.  Sonralar  göründüyü  kimi,  O uz  Elin   ba lı  olan  Qacar  v  
Av arlar bugünkü  ran adlanan yerd  Türk el (sülal ) dövl tl ri qururlar. 
G n llilk   O uz  ell rinin  çe idli  v   lvan  ya am  g l n kl ri.  ad t-
n n l li, yerli Türkl rin varlıq f ls f sil  bir araya g linc , geni  X z r, 
Urmu-Göyc -Van göll ri h nd v rind  ki xalqlara bir öz llik vermi  oldu. 
Bu  tarixs l  verim  is ,  Az rbaycan  Türkl rin  o uz  kültürlü  ya am 
f ls f sini ortaya qoydu.    
 
3-
  Az rbaycan Türk  mill tidir. 
 
Az rbaycan  Türk  Mill ti,  tarix  boyu  çe idli  adlarla  öz  varlı ını 
göst rmi dir.  Tarixin  f rqli  ça larında  Az rbaycan  Türkl rini,  Türkl r, 
Buntürl r,
232
 Atropatenl r,  Tatarlar,  O uz  Türkl ri,  Az rbaycanlılar, 
Az rbicanlılar,  Az rbayqanlılar,  Az ril r,  Sevit  Az rbaycanlıları,  ran 
Az rbaycanlıları  v   Az rbaycan  Türkl ri  yazmı   v   tanıtdırmı dırlar. 
B lk  d  dünyada bu q d r çe idli s sl n n ikinci bir ölk  adı olmasın. Bu 
adlar h r hansı niyy tl  qullansalar bel , Az rbaycanın tarixs l bir varlıq 
oldu unu  isbatlamaqdadır.  Az rbaycan  Türk  mill ti  deyimind   bir 
bütövl mi   deviz  n z r   çatmaqdadır.  Mill t  v ya  ulus  bu  t rkibin  sas 
ifad si olmaqla yana ı h m d , ça da lıq termininin göst rg sidir. Mill tl  
mill tçilik  eyni  zamanda  bir  n sn ll   özn lin  qar ılı lı  ili gisini  ifad  
etm kd dir.  Milliyy t  bir  ortaq  varlı ın  sınırlı  v   öz l  incil rinin 
toplusudur.  Açıq  anlamla,  milliyy t  bir  topluma  v   ya  toplumdaki  f rd  
aid  d yi m z  bir  tarixs l  varlı ın  özülü  v   çövh rinin  ruhudur.  “M n 
milliy timi  sevir m!  Çünkü  onu  sevm k  üçün  limd   olduqca  s b bim 
var! O, m nim gizli m nliyim  aydın kimlik verir. 
 
“Milliyy tim,  m nim  m nliyim ,  t k  ba ıma  qazana  bilm y c yim 
kimliyim   m nlik  qazandırır.  M n   dil,  soykök,  tarix,  v t n,  g l n k  v  
birg   toplum  izl rini  olu duran  ulusal  vicdan  verir.  M n   ulus  kimliyi 
ver n, m n  ülvi ç ki-düz n, ulu bir m n viyy t ver n, m n  keçmi l rd n 
                                                 
232
 Göktürkl r 

---