MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
- BİRİNCİ FƏSIL: “ŞƏRQDƏ MİN BİR GÜN” Qafqaz üzərindən Tiflisə
- İKİNCİ FƏSİL: Gəncənin müdrik adamı – Mirzə Şəfi
Nəzakət Əliyeva 124 çiçəkli Şərq üsul vasitələrindən, öz taleyindən nəğmələr vəsf edərək oxuyan, onu dinləyənlərin istəni- lən mövzuda verdikləri suallara fars qəzəlinin ən çətin formasında onları susdurmağa vadar edən Mirzə Şəfidir. Mirzənin nəğmələrini onun hekayələri, əhvalatları ilə birgə oxuyanda, o tamam bir başqa ahənglə səslənir, sanki güllərin öz təbii doğma torpağından qabığı soyularaq, qurudularaq və heç bir əlaqəsi olmadan pöhrələnib qalması onun geniş yayılmış “Mirzə Şəfi nəğmələri” şeir toplusunda öz əksini tapmışdır. Beləliklə, Bodenşted aşkarcasına Mirzə Şəfinin nəğmələrini özününküləşdirərək, öz iç üzünü etiraf edərək, öz şairlik şöhrətinə böyük zərər gətirdi və nasirlərinin sıxışdırmalarından lirik incilər boyunbağısını sındırdı. Həmçinin digər cəhətdən bu şeir toplusu onun məhvinə gətirib çıxardı. Onun sonrakı əsərləri oxucu kütlələri tərəfindən Mirzənin nümunəsində qiymətləndirildi və öz məqsədinə çatmadı. Yalnız rus dilində və Şekspirin sonetlərindən çevirmələri ilə uğur qazandı. Bu tərcümələr o zaman Münhendə sevilən “Şairlər professorluğu”nda dərc edildi. Bunları isə Bavariya şahı Maks öz sevimli insanlarına səxavətlə paylayırdı, əvvəlcə slavyan dilində olanları, sonra isə ingilis ədəbiyyatının tərcümələrini Bodenştedin şairlər şahı Maksla keçirdiyi bu Münhen illəri (1854-dən 1866-cı illərə kimi) onun həyatının ən xoşbəxt illəri idi. Sonralar biz Otto Frayher fon Foldern Dorfun “Qoca Münhenlinin rəhmdil qiybətləri”ndən şairin öz həyat yoldaşı Matilda ilə olan xoş həyat tərzindən və münasibətlərindən Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 125 məlumat alırıq. Bodenşted öz dostları Qaybel və Döninqlə tez-tez görüşər və hər görüşdə biri o birinə qafiyə deyərək gözəl şeirlər düzəldirdilər. Ancaq təəs- süf ki, bunlardan heç biri bizə gəlib çatmayıb. Bodenş- ted həyatının son illərini xəstəlik içərisində, daima pul sarıdan korluq çəkərək keçirmiş və 18 aprel 1892-ci ildə Viespadendə vəfat etmişdir. “Şərqdə min və bir gün” əsəri çox ehtiyatla yenidən işlənmiş və nəhayət, zamanı keçmiş bəzi etno-qrafik hissələr əsərdən çıxarılmış və poetik sahələrə daha çox yer verilmişdir. BİRİNCİ FƏSIL: “ŞƏRQDƏ MİN BİR GÜN” Qafqaz üzərindən Tiflisə Arxamızda səhra, qarşımızda isə Qafqaz dağı ucalır. Onun parlayan zirvəsinə baxan gözlər durulur, qəlblər çırpınır. Oradan, o yerdə ki, çox şaxələnmiş Kuban öz lilli dalğalarını Xəzər dənizinin atəşgahlarına qədər axıdır, diş-diş və çat-çat olmuş hündür dalğalar hasarı keçir və o, Asiyanı Avropadan ayırır. Dağların ayağında bitən saf və sağlam bitki aləmi, sıx yaşıllıq sanki enli bir kəmər kimi onun yan- yörəsini basmış, orada nəhəng qaya silsilələrinin üzərinə dırmaşmış çəmənliklər dalğaların çılpaq gözəlliklərinə qədər yuxarı qalxmışdır. Bunlardan lap yüksəkdə isə qəribə rənglər çalarlığında bərq vuran təbəqələr sol tərəfə Kazbexi sağ tərəfdə isə Elbrusu göstərirdilər və onların hər ikisindən eyni məsafədə Nəzakət Əliyeva 126 olan piramida formalı Pasmumta öz ağ qarlı başı ilə mavi səmaya dirənmişdi. Heç bir Avropa dağı səhradan gələn səyyaha, ümumilikdə, Qafqazın üstün olan gözəl mənzərələrini bəxş edə bilməzdi. Səma boz buludlarla örtülür, sıx duman görməni çətinləşdirir, sonra bir anda buludlar dağılır, duman çəkilir və dağ öz möhtəşəmliyi ilə yerində dayanır. Beləliklə, mən II Yekaterinanın şərəfinə salınmış Yekaterinoqrada gəldim. Bizi buraya gətirən yol Rusiyadan keçərək iki qola ayrılırdı; bunlardan biri Xəzər dənizinə, digəri isə göylərə yüksələn Qafqazdan keçərək Gürcüstanın mərkəzinə aparırdı. Biz sonuncu yolu seçdik, bu yol Terek çayı boyunca keçərək, böyük və kiçik Qabardağı ayıraraq bizi Vladiqafqazın yorucu döngələri ilə dağın arxasına aparırdı. Biz Kazbek kəndinə yollandıq. Yolumuz gah güclü yağmış qar kütləsilə, gah da qalaqlanmış qranit və ya daşlarla, ya da yüklənmiş dəvələrlə irəliləyən karvanla kəsilirdi. Kazbek kəndi (gürcülər onu Stepan Tsminda adlandırırlar) dağın ətəyində yerləşir. Sarsdan Stepan Tsmindaya qədər olan çətin yolu mən piyada gəldim və əziyyətli səyahətdən yorğun və əzgin halda axşam kəndə çatdım. Boğanaqlı otaqlarda çox dözə bilmədim. Qısa istirahətdən sonra yenidən bayıra təmiz havaya tələsdim və kəskin soyuğa baxmayaraq, gecənin yarısını azad səma altında keçirdim, aydın ay işığında gözlərim önündəki əzəmətli surətlərə baxmaqdan doymurdum. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 127 Səhradan dağlara qəfil gəlişim, günün möhtəşəm təəssüratları, qeyri-iradi üzə çıxan tarixi xatirələr; indi qoca, məşhur Qafqazın ortasında olmaq fikri, bəziləri onu insan övladının beşiyi, digərlərini isə hasar adlandırdığı Mərkəzi Asiyadan Avropanın üzərinə yüksələn bu dağlar – bunlar hamısı, məni elə həyəcanlandırmışdı ki, mən ətrafımdakı yeni dünyanı ikiqat canlı dərk edirdim. Mənim qarşımda öz dəhşətli gözəlliyi ilə nəhəng Kazbek ucalırldı, çoxlu mahnılar vəsf edilmiş əfsanəvi dağ, onun zirvələrində periodik olaraq altı və ya yeddi ildən qalaqlanmış qar və buz kütlələri qorxunc lavinalara səbəb olur və insanlara kəndlərə fəlakət gətirirdi. İki dənizdən sonra o öz qollarını geniş açır, dünyanın iki hissəsinə onun uzaqgörən gözləri nəzər salır; buradakı ölkələr Osetiya, Kisti, Qalqay sanki bu dağların ayağına hörülüb. Bu gözəl gecənin mənə etdiyi təsirləri, sətir-sətir öz gündəliyində əks etdirmişəm. İKİNCİ FƏSİL: Gəncənin müdrik adamı – Mirzə Şəfi Yeni canişinlə Gürcüstana gəlmiş bəzi Moskvalı dostlar mənim qədim Kür şəhərinə gəlişimi şən ziyafətlə qeyd etməyi qərara aldılar. Gürcü həyatının ləzzətini mənə qabaqcadan dadmaq üçün lövhədə hər şey Asiya adətlərinə görə sıralanmışdı. Rəngli paltarı gənc gürcülər yeməkləri paylayırdılar; bir qamətli erməni gümüş suyuna çəkilmiş nəhəng kəl buynuzlarına alov saçan, qan kimi Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|