MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda

    Nəzakət Əliyeva 
 
 
132 
və  böyüklüyü  mənalarında  ifadə  olunur  və  bu  adların 
gələcək  daşıyıcısı  bunlardan  az  və  ya  çoxunu  özündə 
təcəssüm etdirir. Misal üçün əgər o, Mirzədəki insanlar 
qarşısında ismətdən və bakirəlikdən müdrik və həsrətə 
çevrilmiş Yusif  ola bilsəydi… 
O,  mənə  öz  əlalığını  daha  yeni  sübutlarla  isbat 
etməyə  hazırlaşanda,  ön  otağın  çəkələklə  döyülməsi 
mənim möhtərəm müəllimimin gəlişindən xəbər verdi. 
Bu  ölkənin  adətinə  görə  o,  çəkələklərini  qapının 
önündə çıxararaq otağa təmiz və əlvan corablarla daxil 
oldu. 
O,  mənim  qonağımın  gəlişinin  səbəblərini 
araşdıran kimi görünürdü, çünki o, qəfildən tam sıxılıb 
utanmış Yusifi başdan-ayağa qədər nifrətlə süzərək öz 
hisslərini  ifadə  etmək  istəyəndə  mən  onun  sözlərini 
kəsdim: «Mirzə Şəfi, Gəncəli alim, mənim qulaqlarım 
nələr  eşitdi»  Sən  özün  nə  yaza  bilirsən,  nə  də  mahnı 
oxuya bilirsən, bundan belə məni öyrətmək istəyirsən; 
Sən  elm  adamları  arasında  eşşəyin  birisən-  Bağdadlı 
alim Mirzə Yusif belə deyir!». 
Mirzə  Şəfinin  sifətindəki  narazılıq  getdikcə  tam 
rişxənd ifadəsinə çevrildi: o əllərini bir-birinə vurmağa 
başladı,  onun  qulluqçusu  bu  işarəyə  görə  ona  adətən 
təzə  qəlyan  gətirirdi,  ancaq  bu  dəfə  Mirzə  Şəfi  qalın 
pəncəli  çəkələklərini  tələb  etdi.  O,  onlardan  birini 
götürüb rəhmsizcəsinə Bağdadlı ülaməni elə vurdu ki, 
o,  əbəs  yerə  yalvarıcı  hərəkətlərlə  və  sözlərlə  cəzasını 
yüngülləşdirməyə çalışırdı. Mirzə Şəfi qəddarlaşmışdı. 
«Necə, sən mənim kimi alim olmaq istəyirsən? Sən bu 
fikirdəsən ki, mən mahnı oxuya bilmirəm? Gözlə, mən 

---

Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 
 
 
133 
bu  saat  sənə  musiqi  çalaram!  Mən  yazmağı  da 
bacarmıram?  Bu  saat  dərinin  üstündə  yazaram, 
görərsən!».  Bu  sözlərdən  sonra  onun  başına  zərbə 
dəydi. Bağdadlı ülamə Gəncə ülaməsinin zərbələrindən 
fəryad  qoparıb  zingildəyərək  özünü  ön  otaqdan 
pilləkənlərə tərəf atdı. 
Mənim  gözlədiyimdən  artıq  sakit  halda  Mirzə 
Şəfi  qələbə  çaldığı  alimlik  döyüşündən  geri  qayıtdı. 
Məni  nəsihətlədi  ki,  heç  vaxt  Yusif  və  onun  kimi 
yalançı  müəllimlərə  qulaq  asmayım,  ancaq  onun 
rəhbərliyi  altında  sadiqcəsinə  səbirlə  gözləyim. 
«Belələri  sizə  hələ  çox  rast  gələcək»  -  deyə  o  davam 
etdi; «ancaq sən özünü onlardan döndərməlisən, çünki 
sən  onlardan  müdriksən.  Şair  necə  demişdir,  kim 
üzündən  oxuya  bilmir,  deməli  o  böyük  vəzir  olmaq 
istəyir.  Bu  insanlar  nə  kitab,  nə  də  mahnı  oxumağı 
bacarırlar.  Onların  tamahkarlığı  müdrikliklərindən 
daha  böyükdür.  Onlar  heç  vaxt  öyrənmək  üçün  deyil, 
ancaq  qarət  etmək  üçün  gəlirlər.  İştahları  dişlərinin 
altındadır. 
Bu  anda  o  ağ  dişlərini  mənə  göstərdi  və  hündür 
papağını  yan  tərəfə  qoydu,  o,  adətən  başı  təzə 
qırxıldıqda  belə  edirdi,  çünki  ona  elə  gəlirdi  bu  halda 
onun  qarşısında  dayanmaq  mümkün  deyil,  bu  bütün 
qadınlarda  ona  məhəbbət,  kişilərdə  isə  rəğbət 
oyadacaq. 
Mən  onun  zəif  damarını  tapmışdım,  hər  dəfə  o 
mənə  təzə  qırxılmış  başını  göstərəndə,  mən  ona  tərəf 
deyirdim: «Sən necə də gözəlsən, Mirzə Şəfi!». 

---

    Nəzakət Əliyeva 
 
 
134 
Bu  axşamkı  sərt  başmaq  döyüşünə  baxmayaraq,  
o  bir  qədər  kefi  açıq  görünürdü,  çünki  o  bizim 
tanışlığımızdan  bəri  ilk  dəfə  idi  ki,  mənimlə  çaxır 
içmək istəyirdi, bunu o həmişə halbuki rədd edirdi, çox 
böyük  vicdanlılığa  görə  deyil,  o  qorxurdu  ki,  mən 
Avropada  insanlara  bu  haqda  söyləyərək,  onun 
müəllim şöhrətini və müdrikliyini zədələməyə bilərəm. 
Ancaq  o,  hislərin  təsirinə  çox  müqavimət  göstərə 
bilmədi; o bir badə şərab içdi, sonra ikincini, üçüncünü 
və  şərab  onun  dilini  elə  açdı  ki,  o,  çox  söhbətcil  və 
sadəlövh  görünürdü.  «Hafiz  nə  deyir?»,  deyə  o, 
gülümsəyən baxışla qışqırdı: «Şerin hərfi tərcüməsi» 
 
Şərab ülamələr içkisidir, 
Bütün möminlərin müdriki. 
   
Çünki çoxlu mərhum ruhlar onun ətrafında gəzib 
fırlanırlar. «Əslində-deyə o davam etdi –çaxırın ləzzəti 
axmaq xalq üçün  maneə,   əngəl  ola  bilər.  Biz 
filosoflar Quranın qayğısına qalmışıqmı? Bizim xalqın 
müdrikləri  və  müğənniləri  şərabı  mədh  etmişlər  –  biz 
onların  sözlərini  korlamalıyıq?»  öz  fəlsəfəsinin 
dünəndən deyil, çoxdan yarandığını mənə sübut etmək 
üçün o, belə bir mahnı oxudu; onun dediyinə görə on il 
bundan əvvəl şərabı çox sevən mömin bir mollanı evə 
göndərmişdi: (hərfi tərcümə). 
  «Molla, şərab safdır 
  Günahkarı isə söyülməlidir- 
  Mənim sözümü məzəmmət etmək istəsən, 
  Bunun içində həqiqəti görərsən. 

---

Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 
 
 
135 
 
  İbadət deyil məni, 
  Məscidə aparan 
  Sərxoş olduğum üçün 
  Mən  yolumu azdım!». 
Badənin  ardınca  badə,  mahnının  ardınca  mahnı; 
birdən  Mirzənin  baxışları  tutuldu;  o,  fikirlərə  daldı  və 
tutqun  halda  uzaqlara  gözünü  zillədi.  O,  bir  an  beləcə 
oturdu və  mən onun dinməz baxışlarına  mane  olmağa 
cəsarət  etmədim.  O  ağzımı  açanda  çox  gözəl  tonla 
səslənən sözlər eşitdim: 
  «Məni məhəbbətin ağrısı əydi! 
  Sorun məndən: kim üçün? 
  Məndə yalnız ayrılığın acısı qaldı 
  Sorun məndən: kimdən? 
Mən  onun  sözlərini  kəsdim:  «Mirzə  Şəfi,  sən 
vurulmusan?» 
O  başını  qəmli  halda  yırğalayaraq  mənə  baxdı, 
sonra  isə  səhv  etmirəmsə,  Hafizin  mahnısını  oxudu: 
(hərfi tərcümə). 
«Sonu  bilinməyən  qəmli  məhəbbət  cığırına 
girsən, 
Qarşısı alınmayan ölümdə öz təsəllini taparsan». 
O  mahnını  sona  qədər  oxudu,  sonra  mənə  tərəf 
çevrilib dedi: 
«Xeyr,  mən  vurulmamışam,  ancaq  bir  dəfə  heç 
kəsin sevə bilmədiyi qədər sevmişdim!». 
Siz  fikirləşə  bilərsiniz  ki,  mən  möhtərəm 
Mirzənin  məhəbbət  sirrini  öyrənmək  üçün  dəridən-
qabıqdan çıxıram. Biz gecə yarıya qədər birgə oturduq, 

---