asılıdır. Bu haqda psixoloji ədəbiyyatda
kifayət qədər fakt var-
dır. Məsələn, S.V.Krazkov (1893-1951) müəyyən etmişdir ki,
eşitmə qıcıqlanmasının təsiri altında görmə analizatorlarının
həssaslığı dəyişir. P.P.Lazerev (1878-1942)
dərinin ultrabə-
növşəyi şüalarla şüalanmasının təsiri altında görmə həssaslığının
azalması faktını aşkara çıxarmışdır.
Duyğuların qarşılıqlı tə'siri prosesində zəif qıcıqlandırıcılar
onların həssaslığını artırır, qüvvətlilər isə azaldır.
Əgər hər hansı qıcıq müvafiq analizatora təsir edərək,
subyektin özündən asılı olmadan,
analizatora uyğun duyğunun
əmələ gəlməsinə, bu zaman onunla bağlı olmayan digər üzvünün
yaranmasına səbəb olur. Bu hadisə sinezteziya (yunanca
sunisthesis-birgə hiss etmə, eyni zamanda duyma) hadisəsidir.
Deməli, qıcıqlandırıcı bir analizatora təsir edərək başqa analizator
üçün səciyyəvi olan duyğu yaradır.
Həssaslığın artması ilə əlaqədar olaraq diqqəti başqa bir psixi
hadisə olan sesibilizasiya cəlb edir ( latınca-sensibilis-hissiyyatlı
deməkdir),
Analizatorların
qarşılıqlı
təsiri
sayəsində
qıcıqlandırıcılar sinir mərkəzlərində həssaslığın artmasına
təsir
göstərir. Belə bir təsir sayəsində həssaslığın artması
sensibi-
lizasiya
adlanır. Məsələn, biz bir adama "alça kimi turş" sözünü
dedikdə, onda həssaslığın dəyişməsini müşahidə edirik.
Bu göstərilənlərdən aydın olur ki, hiss üzvlərində həssaslığın
dəyişməsi qanunauyğunluqlarını birlikdə xüsusi olaraq seçilmiş
yardımçı qıcıqların köməyi ilə bu və ya digər reseptorun həssas-
lığını artırmaq olar. Məsələn, müsiqi
ilə məşğul olan uşaqlarda
səslərin yüksəldiyini düzgün fərqləndirmə mütləq eşitmə qa-
biliyyəti ilə yanaşı mümarisələrin (təkrarlar düşünülmüş xarakter
daşıdıqda-mümarisə
çevrilir və öyrənmənin, mənimsəmənin
səmərəliliyini təmin edir) səmərəli təşkilindən də asılıdır.
47
downloaded from KitabYurdu.org
