MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

Appersepsiya.
Appersepsiya (latınca ar ad+perseptiq qavrayış 
deməkdir) - qavrayışın insanın keçmiş təcrübəsindən, psixi 
fəaliyyətinin ümumi məzmunundan və fərdi xüsusiyyətlərindən 
asılı olmasına deyilir. 
Aparılan tədqiqatlar sayəsində müəyyən edilmişdir ki, qav-
rayış təkcə qıcıqlandırıcılardan deyil, qavrayan subyektin özündən 
də asılıdır. İnsan şəxsiyyətinin xüsusiyyəti, onun qavranılan 
obyektə münasibəti arzu və hissləri, maraq və tələbatları 
qavrayışda özünü göstərir. Ona görə də eyni cisim təbii olaraq 
müxtəlif adamlar tərəfindən müxtəlif cür qavranıla və yada salına 
bilər. 
Qavrayış subyektin keçmiş təcrübəsindən də asılıdır. Yəni 
insanın təcrübəsi nə qədər zəngin olarsa, biliyi nə qədər çox olarsa, 
onun qavrayşı da bir o qədər zəngin olar. Fəaliyyətin motivi, 
məqsədi, qavrayışın insan qarşısında duran məzmun və məqsədi ilə 
təyin olunur. Məsələn, konsert zamanı, müğənninin səsi ön plana 
çıxır və qavrayışın obyektinə çevrilir, yerdə qalanlar isə qavrayışın 
fonu olur. 
Qavrayış prosesində emosiyalar da iştirak edir və bu zaman 
qavrayışın məzmunu dəyişə bilir. Emosional reaksi- 
42
downloaded from KitabYurdu.org

---

yaların qavrayış prosesində mühüm rol oynaması bir sıra ek-
sperimentlərlə də təsdiq olunmuşdur.
1
Beləliklə, insanın keçmiş təcrübəsi, emosional vəziyyəti 
göstərir ki, qavrayış idarə edilməsi mümkün olan fəal bir pro-
sesdir. 
 
Duyğuların təsnifatı və həsaslığın növləri.
Adaptasiya. Sensibilizasiya. Sinesteziya. 
Duyğular təsir edən qıcıqlandırıcıların müvafiq reseptorlara 
təsiri nəticəsində baş verdiyinə görə onları təsir etdiyi reseptorlara 
əsasən təsnif edirlər. inikasın xarakterinə və reseptorların 
yerləşdiyi yerə görə duyğular üç qrupa bölünür: 
1)
reseptorları bədənin səthində yerləşən və xarici mühitin 
cisim və hadisələrinin xassələrini əks etdirən eksteroseptiv 
duyğular; 
2)
reseptorları daxili üzvlərdə, həmçinin bədənin toxuma-
larında yerləşən və daxili üzvlərin vəziyyətini əks etdirən inte-
roseptiv duyğular; 
3)
reseptorları oynaq və əzələlərdə yerləşən, bədənimizin 
hərəkəti və vəziyyəti haqqında məlumat verən proprioreseptiv 
duyğular. 
Eksteroseptorları iki qrupa bölmək olar: kontakt və distant 
reseptorlar. Kontakt reseptorlarda qıcıqlanma onlara təsir edən 
obyektlərlə bilavasitə təmas zamanı baş verir. Lamisə (dəri) və 
dadbilmə reseptorları bu cür reseptorlardır. Distant reseptorlar 
bizdən uzaqda olan obyektlərə qıcıqlanma reaksiyası verir; distant 
reseptorlara görmə, eşitmə və iybilmə daxildir. 
Qeyd olunan duyğuları, müasir elmi araşdırmalar nöqteyi 
nəzərindən xarici (eksteroseptorlar) və daxili (interoseptorlar) 
növlərə bölünməsini düzgün hesab etmək olmaz. Çünki