Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

istifadə etməsinə imkan yaradır. Bu 
vasito 
daha 
çox 
səmərəli qiymətli maşın 
və 
avadanhqlar, 
mənəvi 
köhnəlmə riski yüksək olan elektron hesablama 
texnikası, 
kommunikasiya vasitələri və s. istifadə 
olunarkən verir. 
•
 
İqtisadiyyatm kənd tesərrüfatı və emal sənayesi müessi- sələrində istehsal vasitələrinə 
mövsumi tələbatın ödənməsi 
v ü  
məhsulların daşmmasının təşkili. Bu halda lizinq əmlakından istifadə 
edənlər onlara yalmz müəyyən bir dövrdə lazım olan texnikanın əldə olunmasına iri məbləğdə 
vəsaitlər qoymurlar. 
Qeyd olunanlara əsasən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, lizinq iqtisadiyyatın bütün sahələrində 
mühüm təsərrüfat əhəmiyyətli məsələlərin həilində xüsusi rol oynayır.
 
Məlum oluğu kimi iqtisadiyyatda baş verən bütün əməliyyatlarda müxtəlif tərəflər- hüquqi və fıziki 
şəxslər iştirak edirlər. Yəni bütün əməliyyatlar iştirakçılar tərəfindən həyata keçirilir. Lizinq 
əməliyyatlarında da belə iştirakçılar vardır, onlar aşağıdakılardan ibarətdir.
 
•
 
lizinqverən; 
•
 
lizinqalan; 
•
 
lizinq əmlakmı göndərən (qoyan). 
Lizinq əməliyyatmın adı çəkilən iştirakçısımn hər biri ayrı- ayrı vəzifələri yerinə yetirir.
 
Lizinqverən 
- bu lizinq əmlakının mülkiyyətçisidir. 0, öz əmlakını digərinə razılaşdırılmış şərtlərlə 
müvəqqəti istifadəyə verir.
 
Lizinqalan - bu fərdi sahibkar kimi qeydiyyatdan keçmiş istənilən təşkilati-hüquqi formada fəaliyyət 
göstərən hüquqi
 
şəxs və ya fıziki şəxsdir. Onlar  müqavilə İlə 
lizinq əmlakını 
məhsuldar 
istifadəyə alırlar. 
Lizinq əmlakını göndərən - bu maşın və avadanlıqları hazırlayan müəssisə və ya lizinq əmlakım satan digər 
hüquqi və ya liziki şəxsdir.
 
Birinci qrup lizinqverənlər - kommersiya bankları, onların xiisusi bölmələri və ya digər maliyyə-kredit 
müəssisələrindən ibarətdir. Qeyd olunanlar lizinq əməliyyatları ilə yalnız o vaxt məşğul ola bilərlər ki, bu 
onların nizamnamələrində nəzərdə 
tutulmuş 
olsun.
 
İkinci qrup lizinqveronloro 
– səhmdar 
cemiyyəti və ya digər təşkilati-hüquqi formada təşkıi olunan, 
kommersiya təşkilatı kimi fəaliyyət göstərən, özünün təsis sənədlərinə və xüsusi lisenziyasına (icazə) görə 
lizinqverən funksiyasmı yerinə yetirən lizinq şirkətləri aiddir. Lizinq şirkətlərinin təsisçiləri həm hüququ həm 
də fiziki şəxslər (ayn-ayrt vətəndaşlar) ola bilərlər. 
Lizinq təşkilatının aşağıdakı formaları mövcuddur:
 
mövcuddur:
 
•
 
Lizinq əməliyyatlarının və konkret sövdələşmələrin maliy- yələşdiriiməsini həyata keçirmək 
üçün yaradılan maliyyə lizinq şirkətləri; 
•
 
İxtisaslaşmış lizinq şirkətləri-bu şirkətler əmlakın oldo edilməsinin maliyyələşdirilməsindən 
əlavə olaraq müştə- rilərə avadanlıqların saxlanması, təmiri, onun istifadəsi üzrə məsləhətlər 
verilməsi kimi kompleks xidmətləri göstərirlər; 
•
 
Konkret sövdələşmələrdə iştirakçılar arasında vasitəçi funksiyasmı oynayan broker lizinq 
şirkəti. Belə tip lizinqverənlərin üstün cəhəti ondan ibarətdir ki, onun lizinq ödəmələrini almaq üçün 
üstün hüququ vardır. Adətən müqavilədə göstərilir ki, vasitəçinin iflasa uğradığı halda lizinq 
ödəmələri əsas lizinqverənə ödənməlidir. Sövdə- ləşmənin, lizinqin bu forması “sublizinq” adlanır. 
Üçüncü qrup lizinqverənlər 
- lizinq əməliyyatlarını maliyyələşdirmək mənbələrinə malik olan istənilən 
fırma, şirkət, müəssisə və təşkilatlann bölmələri, şöbə və idarələrini əhatə edir. Belə bölmələr öz əsas 
fəaliyyətləri ilə yanaşı həm də lizinq əməliyyatları ilə məşğul olurlar. Çox vaxt belə bölmələr satışı 
stimullaşdırmaq üçün avadanlıq istehsal edən iri istehsalçılar tərəfındən yaradılır.
 
İqtisadi şəraitdən asılı olaraq lizinq sövdələşməsi iştirak- çılarının sayı artıb azala bilər. Bu bir çox 
şərtlərdən asıhdır. Məlum olduğu kimi lizinq əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün lazım olan 
maliyyə vəsaitləri müxtəlif mənbələr hesabına ola bilər. Bu ya xüsusi, özünəməxsus vəsaitlər və ya 
cəlb olunmuş vəsaitlər hesabma edilə bilər. 
•
 
bir  lizinq əməliyyatı və ya çoxsaylı lizinq əməliyyatları toplusunun, müqavilələrinin 
kreditləşdirilməsi. 
Belə halda kreditin məbləği lizinqvcrənin kredit qabiliyyətindən və onun bir müştəri 
kimi bankla münasibətlərindən asılı
 
olur;
 
KitabYurdu.az 
240
 

---

•
 
öhdəliklərin əldə edilməsi. 
Bu etibarlı, dayanıqlı lizinqa-
 
lanlann iştirakı ilə lıuyata kcçııılən iri sövdələşmələrdə istifadə olunur. Bu halda bank lizinqverəndən 
onun icarədarlannın öhdəliklərini ıeqress (geri tələb etmə) hüququ olmadan alır. Burada nəzərə 
alınan əsas göstəri- cilərdən biri həyata keçiriləcək lizinq lahiyəsinin kredit qabiliyyətliliyidir.
 
Qeyd olunan hallarda bank krcditinin təminatını lizinq obyektı və lizinq üzrə ödəmələr təşkil edir.
 
Təcrübədən məlum olduğu kimi, lizinq əmlakının xarak- teristikasından, lizinqalanın tələbatından, 
vergiyə cəlbolun- madakı imtiyazlarından asılı olaıaq lizinqin müxtəlif formaları istifadə olunur. Bu 
formalar aşağıdakılardan ibarətdir: rentinq, xayrinq, bank lizinqi, qayıdan lizinq (liz-bek), baş lizinq, 
idxal lizinqi, klassik lizinq, operativ lizinq, əməliyyat lizinqi, tam lizinq, maliyyə lizinqi. Onların 
daha çox yayılmış və tətbiq olunan formaları aşağıdakılardır:   
-maliyyə lizinqi;
 
-operativ iizinq. 
Maliyyə lizinqi - bu lizinqiıı bütövlükdə öz xərcini tam ödəyə bilən, bütün ödəmələri vaxtmda yerinə 
yetirə bilən formasıdır. Bu formanın mövcud olduğu halda lizinqverən praktiki olaraq müqavilə 
miiddəti dövriində lizinqin predmeti (miiqavilədə nəzərdə tutulan ödəməlori) dəyərini tam ödəyir və 
bu sövdələşmədən mənfəət əldə edir.
 
Maliyyə lizinqi bir neçə özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik- dir. Bu xüsusiyyətlər aşağıdakılardan 
ibarətdir:
 
maliyyə lizinqində ya istehsalçı özü, ya da ki, avadanlığı göndərən iştirak edir. 
Müqavilə əsasında 
onlar 
müəyyən 
edilmiş müddətlərdə avadanlığın qurulması, nizamlanması, onun texniki xidməti, cari təmiri 
və 
s. 
kimi 
əlavə 
funksiyaları 
da 
yerinə yetirirlər.
 
 
•
 
maliyyə lizinqi üzrə müqavilənin müddəti təqribən  əmlakın istismarının normativ müddətinə 
bərabərdlr. 
Bununla bağlı olaraq müqavilə müddəti 
qurtardıqdan 
sonra 
əmlak lizinqalanm tam mülkiyyətinə 
verilə bilər 
və ya 
onun 
tərəfındən qalıq dəyərinə alına bilər; 
lizinq obyektinin və onu göndərənin 
seçilməsi 
hüququ 
lizinqalana məxsusdur. 
O bu hüquqdan istifadə 
edərək ən 
sərfəli olan obyekti və 
daha çox səmərə verə biləcek 
lizinq 
obyektini gondərəni seçir, eyni zamanda lizinq 
əmlakından 
yalnız sahibkarlıq məqsədi ilə istifadə edəcəyinə 
zəmanot 
verir;
 
•
 
lizinq əmlakınm əldə olunması şərti. 
Lizinq əmlakının müəyyən lizinqalana verilməsidir. Məhz 
buna göre 
do 
maiiyyə iizinqində çox bahalı və nadir avadanlıqlann 
ahnıb 
lizinq verilməsi 
mümkündür. Bu halda lizinqverən 
öz 
üzərinə çox yüksək səviyyədə risk götürmüş olur. 
ınüqavilənin 
qüvvədo olduğu bütüıı dövr üçün ııəzordo tutulan lizinq ödəmələrinin tərkibində amortizasiyu ayırmalarııım 
məbləği lizinq əmlakının müqavllo bağlanan andakı qiyməti və ya yenidən qiymətləndirilmlş dəyərini ya tam 
əks etdirməlidir, ya da ona çox yaxın blr məbləğdə olmalıdır. 
•
 
Iizinq avadanlığının təsadüfı dağılması, itkisi və xarab olması riskini lizinqverən daşıyır. 
Lakin 
müqavilo bağlanarkən qeyd olunanlarla bağlı risklərin, hətta sığorta risklərinin bütövlükdə 
lizinqalana keçməsi nəzərdə tutula bilər.
 
Hal - hazırda bütün postsovet məkanmda eləcə do Azərbaycanda qanunvericilik və mövcud 
təlimatlar ancaq maliyyə lizinqinə həsr edilmişdir. Operativ lizinqin təşkili məsələləri isə natamam, 
kifayət dərəcədə işlənməmiş bir şəkildədir.
 
Operativ Iizinq 
- bu lizinq əmiakının lizinq alana, müəyyən müddətə - həmin əmlakın istismarmın 
normativ müddətindən çox az bir müddətə, verilməsini özündə əks etdirən müqavilə 
münasibətləridir. Elə buna görə də lizinqverən zərər çəkməmək üçün həmin əmlakı onun istismarının 
normativ müddəti
 
dövründə bir neçə dəfə lizinqə verməli olur. Beynəlxalq təcrübədə operativ lizinq 
hər bir ölkənin mülki qanunvericiliyi ilə tənzimlənir. Lizinqin bu formasınııı aşağıdakı xüsusiyyətleri
 
vardır.
 
operativ lizinq müqaviləsinin müddəti adətən 2-6 ildən artıq olmıır;
 
•
 
operativ lizinq müqaviləsi liziııqalan tərəfinden istenilən vaxt pozula bilər; 
mürnkün risklərin hamısı lizinqverənin üzərinə düşür. Risklərin səviyyəsini aşağı salmaq tiçün 
lizinqverən adətən əmhıkı öz hesabına sığoıla cdir, bu isə nəticədə lizinqverənin həmin sövdələşmə, 
lizinq üzrə xərclərini artırır;
 
KitabYurdu.az 
241
 

---