Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

hüquqi və fiziki fəaliyyəti həyata keçirmə hüququna malik- dir. Lakin, bu zaman o yalnız öz admdan 
çıxıĢ edə bilər.
 
Etibarlı idarəetmənin obyekthrinə müəssisələr, mülkiyyət kom- pleksləri, daĢmmaz əmlaka aid xüsusi 
obyektlər, qiymətli kağızlar, qey- ri-sənəd təyinatlı qiymətli kağızlar daxil olur.
 
Bank təcrübəsində trast əməliyyatlarınm yaranması və inkiĢafı bir sıra obyektiv səbəblərlə nəticələnir.
 
Birinci, bank əməliyyatlarmda kredit növlərinin gəlirləri, satılma səviyyəsində əməliyyatların 
mədaxillərinin artması problemi mövcud- dur.
 
Ġkinci, sənaye müəssisələrinin müĢtərilərinin bankda daha geniĢ xidmətlər alması ilə bağlı inkiĢaf edən 
maraqları.
 
Uçüncü, kredit kapitalı bazarmda rəqabətin kəskinləĢməsi, müĢtə- rinin cəlbolunması üçün banklarm 
mübarizəsi, fıziki və hüquqi Ģəxslərə təqdim olunan xidmətlərin inkiĢafı.
 
Dördüncüsü, banklar üçün etibarlı əməliyyatların üstünlüyü aĢağı- dakı xüsusiyyətlərə malikdir:
 
•
 
vəsaitlərin cəlbolunması üçün qeyri-məhdud imkanlar; bankm gəlirləri müĢtərilərin sayınm 
çoxalması ilə artır; 
•
 
bank iĢinin aydm strukturu; müĢtərilərə xidmətlə bağlı bütün əməliyyatlar ayrı-ayrı Ģöbələrdə 
cəmləĢir və yalnız bir funksinal Ģöbədə toplaĢır. 
v) etibar əməliyyatlarmın yerinə yetirilməsində yüksək olmayan bank məsrəfləri;
 
q) bankm müxbir münasibətlərinin geniĢlənməsi, banklararası ba-zarda bankın vəziyyətinin 
yaxĢılaĢması, bank Ģöhrətinin artımı.
 
Trast əməliyyatları bizim bank təcrübəsində yeni növlərdəndir. Etibarlı idarəetmənin rəhbərləri yalnız 
Azərbaycan Respublikasınm hüquqi və ya fiziki Ģəxsləri ola bilər. (mülkiyyət sahibləri, himayədarlar. 
vəsiyyatnaməni yerinə yetirənlər)
 
Etibarlı idarəetmənin mülkiyyət tərəfi ilə (idarəetmənin təĢkilatçısı və etibarlı rəhbər - kredit təĢkilatı) 
həyata keçirmək üçün 5 illik idarə müqaviləsi yazılıĢı Ģəkildə bağlamlır.
 
Etibavlı idarəetmənin obyekti kredit təĢkilatlar üçün pul vəsaitləri (manat və xarici valyuta ilə), qiymətli 
kağızlar, təbii qiymətli daĢlar, qiymətli metallar, istehsal maliyyə alətləri ola bilər. Təsərrüfat və ya 
operativ idarəetmədə yerləĢən mülkiyyət etibarlı idarəetməyə təqdim olunur.
 
Ġdarəetmə təĢkilatlardan etibarlı idarəçilərə verilən mülkiyyət həm idarəetmə təĢkilatçısmm, həm də 
etibarlı idarəçinin xüsusi mülkiyyətin- dən ayrılmalıdır. Kredit təĢkilatlarda etibarlı idarəetmə üzrə 
əməliyyat- lar xüsusi balansda həyata keçirilir. (etibarlı idarəetmə hesabında). Müqavilə üzrə bu xüsusi 
balansm əsasmda bankm köçürülmüĢ balansmı təĢkil edir.
 
Kredit təĢkilatlarm idarə strukturunun qərarı ilə bank idarəetmə- sinin ümumi fondu (BĠÜF) yaradılır. Bu 
fondun yaradılması üçün Ģəxsi mülkiyyətin ümumi payının birləĢdirilməsi həyata keçirilməlidir.
 
BĠÜF yaradılması haqqında qərarı kredit təĢkilatları tərəfmdən iĢ- lənib hazırlanmıĢ iki sənədi uyğun 
qəbul edilir:
 
•
 
investisiya bəyannaməsi 
•
 
BĠÜF yaranması üçün ümumi Ģərtlər. 
«Umumi Ģərtlər» in tərkibinə bunlar daxildir:
 
•
 
hüquqların təsviri və etibarlı idarəetmə təĢkilatlarmm vəzifəsi: 
•
 
mülkiyyət növlərinin təsviri (BĠÜF-də etibarlı idarəçi tərəfmdən qəbul olunmuĢ); 
•
 
idarəetmə təĢkilatçılarma təqdim olunan hesablaĢma müddəti və onun həcmi: 
•
 
etibarlı idarəçinin mükafat ölçüsü; 
•
 
BĠÜF-in tövsiyyə qaydalan və mənfəətli alıcılarm mədaxil ödəni- Ģi qaydaları. 
Investisiya bəyannaməsinə BĠÜF mülkiyyətinin məbləği haqqında məlumat daxildir:
 
•
 
mülkiyyət növünün hər bir payı, 
•
 
hər növ qiymətli kağızların (səhmlər, istiqrazlar, veksellər) payı. 
•
 
BĠÜF investisiyasmm portfelinə daxil olanlar: valyuta qiymətlilə- rində yerləĢən vəsait payları da 
aid edilir. 
Etibar idarəçisı BĠÜF idarəsinin təĢkilatçılarmm mülkiyyətini ida-rə etmək üçün investisiya 
bəyannaməsinə riayət etməlidir. Ġnvestisiya bəyannaməsi BĠÜF-in fəaliyyəti bitənə qədər dəyiĢdirilə 
bilməz.
 
KitabYurdu.az 
235
 

---

Kredit təĢkilatlan uçot və əməliyyatlarm ayn-ayrı həyata keçiril- diyi bir neçə BĠÜF yarada bilərlər.
 
BIUF kredit təĢkilatlarının aĢağıdakı tələblərə cavabı zamanı yara-
 
dılır. 
•
 
bir ildən az olmayaraq fəaliyyət göstərirsə; 
•
 
BĠÜF yaradılması haqqında qərarm qüvvəyə mindiyi müddət- dən əvvəl iqtisadi normativlər, 
ehtiyat tələbləri, öhdəlikləri yerinə yetiri- lirsə; 
•
 
BĠÜF yaradılması haqqmda qərarm qəbul olunması müddə- tindən əvvəlki son 4 rüb ərzində 
itkiləri olmazsa. 
Kredit təĢkilatı BĠÜF-ni Milli Bankda qeydiyyatdan keçirilməlidir.
 
BĠÜF-nin qeydiyyatı üçün kredit təĢkilatı qeydiyyat orqanma növbəti sənədləri təqdim etməlidir:
 
•
 
Qeydiyyat üçün ərizə; 
•
 
BĠÜF mülkiyyəti yaranması və idarəetməsi üzrə ümumi Ģərtlər; 
•
 
Ġnvestisiya bəyannaməsi; 
•
 
Kvartalm sonunda mühasibat balansı (ikinci qaydalı hesablar üzrə); 
•
 
Kredit təĢkilatmm fəaliyyətinin mütləq iqtisadi normativlərinin hesablaĢmaları, mütləq ehtiyat 
tələblərinin və öhdəliklərin yerinə yeti- rilməsinə aid (BĠÜF yaranması haqqmda qərar qəbulundan 1 il 
əvvəl) 
BĠÜF-ni yaradan kredit təĢkilatları ilə idarəetmənin təsisçiləri ara- smda müqavilə yazılı Ģəkildə bağlanır. 
Etibarlı idarəetmə müqaviləsinin bağlanması üçün kredit təĢkilatı «Ümumi Ģərtlər»i dərc edə bilər.
 
Mülkiyyətin etibarlı idarəedilməsi müqaviləsində
 
bir tərəfın baĢqa tərəfə hansı müddətə və hansı 
mülkiyyəti təqdim etməsi, iĢlərin təĢkili, hesablaĢma qaydaları, əlaqələrin texniki Ģərtləri, tərəflərin 
hüquq və və- zifələri, onlarm qarĢılıqlı məsuliyyəti əks olunmalı və mülkiyyət idarəsi üzrə etibarlı 
idarəetməni ayrı-ayrı fəaliyyətinin məhdudiyyətləri əvvəlcə- dən ĢərtləĢdirilməlidir.
 
Belə ki, BĠÜF Ģəxsi aktivlərin yalnız 15%-ni bir emitentin qiymətli kağızlarma qoya bilər. BĠÜF-ə daxil 
olan vəsaitlər üzrə digər əməliyyat- ları investisiya bəyannaməsinə uyğun həyata keçirilməlidir.
 
BĠÜF hər bir təsisçisinə etibarlı idarəçi pay iĢtirakı sertifıkatı tə- qdim etməlidir. Pay iĢtirakı sertifıkatı 
mülkiyyət deyil və alıĢ-likvidlik müqaviləsinin tərkibi ola bilməz.
 
Etibarlı idarəetmə müqaviləsi dayandırıldıqda mülkiyyət idarəet- mənin təsisçisinə köçürülür.
 
Kredit təşkilatı BĠÜF-nin idarəetmə təsisçisinə ildə bir dəfə növbəti göstəriciləri təqdim etməlidir:
 
•
 
 
•
 
BĠÜF-də etibarlı idarəetmənin digər təsisçilərinin pay ölçüləri haqqmda məlumatı; 
•
 
Mülkiyyət sahibinin hesabat dövründə hesabat tərtibi tarixinə məxarici haqqmda məlumatı; 
•
 
Hesabat müddətində etibarlı idarəçinin aldığı gəlir haqqında mə- lumatı; 
•
 
Ġdarəetmə təsisçinin pay sertifıkatma daxil olan gəlirlər haqqmda məlumat; 
•
 
Ġnvestisiya bəyannaməsinə uyğun tərtib olunan investisiya port- felinin tərkibi haqqmda 
məlumat. 
Etibarlı idarəetmənin hesabı üzrə kredit təĢkilatlarmm balansı aĢa- ğıdakı kimi ifadə olunur:
 
ġəkil 11.1
 
Kredit təĢkUatlannın balansı 
 
Hesab JVb-si
 
Balans hesablarmm adı
 
Hesab JV°-si
 
Balans hesablarmın adı
 
 
 
AKTĠV HESABLAR 
                                   PASSĠV HESABLAR
 
801-802
 
Kassa/idarəetmədə qiymətli 
kağızlar
 
851
 
Ġdarəetmənin kapitalı 
(təsisçilər)
 
 
 
803
 
Qiymətli metallar
 
852
 
Ġdarəetmənin
 
hesablaĢmaları
 
 
 
 
804
 
Təqdim olunan kreditlər
 
853
 
ToplanmıĢ faiz gəliri- nin 
faizli borc öhdəlik- ləri üzrə 
verilməsi
 
 
 
 
805
 
Digər məqsədlərə sərf olunan 
vəsaitlər
 
854
 
Ġdarəetmənin gəlirləri
 
 
 
 
KitabYurdu.az 
236
 

---