325
turbinin verilir. Burada çıxan qazların enerjisinin bir
qismi rekuperasiya olunur. T mizl nmi qazlar 150-
170
0
C temperatur il 3 qaz turbinind n çıxaraq atmosfer
atılır. Bu üsulun üstün c h ti: qaz - reduksiyaedicinin s rfi
xeyli azdır.
Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si zamanı
onların reduksiya olunması üçün müxt lif katalizator-
lardan istifad edilir. n geni yayılmı katalizator
müxt lif da ıyıcılar üz rin hopdurulmu V
2
O
5
sasında
müxt lif promotorlarla promotorla dırılmı v h m d
müxt lif metal (K, Mn, Cr, Fe, Co) oksidl rind n ibar t
çoxkomponentli katalizator sisteml rind n ibar tdir.
Qazların azot oksidl rind n t mizl nm si üçün azot
oksidl rinin ammonyak vasit sil homogen reduksiyası
üsulu Fransada i l nib hazırlanmı dır. Bu üsul azot
oksidl rinin ammonyak vasit sil selektiv reduksiyasına
saslanır. Proses qaz fazada katalizatorsuz 920 – 970
0
C
temperaturda h yata keçirilir.
326
1
4
6
III
IV
2
3
II
VI
III
IV
VI
4
V 4
IV
5
I
III
IV
kil 8.24. Ammonyakın i tirakı il azot oksidl rinin
selektiv reduksiyası prosesinin texnoloji sxemi:
1 – reaktor; 2 – qarı dırıcı; 3 – qazların rekuperasiyası
üçün turbin; 4 – qızdırıcılar; 5 – buxarlandırıcı; 6 – filtr;
I – nitroz qazları il çirkl nmi tullantı qazlar; II –
t mizl nmi qazlar; III – qızmı buxar; IV – su buxarı
kondensatı; V – NH
3
; VI – tozlar.
327
8.6. Qaz tullantılarının karbon oksidind n
t mizl nm si
Karbon oksidl rinin yaranma m nb yi sas n tüstü
qazları v h m d s naye yanacaqlarının yanma
prosesl ridir. Bütün yüks k temperaturlu prosesl r
(termiki v katalitik krekinq, piroliz v s) borulu sobalarda
qaz
killi v ya maye yanacaqların yandırılması il gedir.
Yanaca ın yandırılması zamanı çoxlu miqdarda karbon
qazı v su buxarı m l g lir. Oksigenin çatı maması
n tic sind natamam yanma prosesi d ged bilir v
a a ıdakı reaksiya üzr d m qazı alınır.
C + ½ O
2
⎯→
⎯
CO+111 Kcoul/mol ..............(8.60)
Yanma prosesind yaranan karbon qazının bir hiss si
karbon il reaksiyaya girib d m qazı m l g tir bil r.
Bu proses a a ıdakı reaksiya üzr gedir.
C+CO
2
⎯→
⎯
2CO+ 172 Kcoul/mol ..............(8.61)
S naye dövrünün ba lanması il
laq dar olaraq
atmosferd karbon qazının miqdarı 11-15% artmı dır.
Aliml rin fikrinc atmosferd CO
2
–nin miqdarının artması
atmosferin alt qatlarında temperaturun artmasına,
ya ıntıların miqdarının çoxalmasına s b b olur v bu da
infraqırmızı üalar t r find n CO
2
molekulunun udulması
n tic sind yaranır.
328
Bel likl , yanacaq – hava qarı ı ı karbon oksidinin
m l g lm sin s b b olur. Neft v kömürün natamam
yanma m hsulları uçucu üzvi birl
m l r kimi tüstünün
sas t rkib hiss si olaraq atmosferi çirkl ndirir. D m qazı
sas n qara v
lvan metalların
ridilm si v emalı
prosesl rind , daxili yanma müh rrikl rinin ayırdı ı
qazlarda, bir sıra t bii qazların partlayı ı zamanı,
partlayıcı qur uların i l m si zamanı v s. hallarda
meydana g lir. Vaqranka (zavodlarda çuqun ritm k
üçün peç) qazlarının t rkibind 13 – 15% d m qazı olur.
ridilmi v soyudulmu çuqun özünd n qaz ayırır ki,
bunların da t rkibind 3,4% CO olur. Alüminiumu ritm k
üçün istifad olunan soba qazlarının t rkibind 32,2%,
domna qazlarının t rkibind is 30%- q d r CO olur.
Avtomobill rin buraxdı ı tüstü qazlarının t rkibind CO-
nun miqdarı müh rrikin v yanaca ın növünd n v
motorun i l m
raitind n asılı olaraq 1%-d n 13,7%-
q d r olur. Kömür tozunun t rkibind 0,1 - 3,9 %, tütün
tüstüsünd 0,5 – 1%, barıt qazlarının t rkibind is 30%-
q d r CO olur. Trinitrotoluolun partlayı ı zamanı m l
g l n qazların t rkibind 57% CO olur. Dinamit
partladıqda 34%, pikrin tur usu partladıqda is 61% CO
alınır. Qarı ıq generator qazlarının t rkibind 27%, su
329
qazının t rkibind is 83-86% CO olur. Bir sıra vulkan
qazlarının t rkibind 5,6% CO oldu u a kar edilmi dir.
CO
sas n metal oksidl rinin reduksiyasında, metal
karbonill rin, fozgenin, karbon sulfidin, aromatik aldehid-
l rin, formamidin, metil spirtinin, qarı qa tur usunun,
alüminium-xloridin alınmasında v
h mçinin d
karbonill
m reaksiyalarında istifad olunur.
CO r ngsiz, iysiz, dadsız qazdır. rim temperaturu
(–205)
0
C, qaynama temperaturu (–191,5)
0
C, sıxlı ı 0,97
q/sm
3
– dır. Göy alovla yanır, CO
2
m l g tirir. Hava il
qarı ı ı 12,5 – 74,2% olduqda alı ır. 2 h cm CO v bir
h cm oksigen yandırıldıqda partlayı ba verir. A a ı
temperaturlarda CO nisb t n inertdir. Yüks k temperatur-
larda katalizator i tirakında asanlıqla müxt lif reaksiya-
lara girir v üzvi sintez prosesl rind
sas n birl
m
reaksiyalarına m ruz qalır.
CO – d m qazı materialların s thin heç bir t sir
göst rmir. Onun yüks k qatılı ı fizioloji v patoloji
d yi iklikl r v h m d ölüm s b b olur. Bu çox toksiki
qazdır, ba a rısı, ba gic ll nm , ür k bulanma, qusma,
qıc olma v ölüm kimi n tic l r tör d bilir. Odur ki, onun
havada yol veril bil n qatılı ı i çi yerl rind 20 mq/m
3
,
hali ya ayan yerl rd is maksimum bird f li 3 mq/m
3
,
Dostları ilə paylaş: |