N. Ş. Hüseynov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şək. 54. Cənub yarımkürəsində qapalı izobarlar boyunca külək dövranının yaranma mexanizmi
- Şək. 57. Siklonların inkişafının ikinci - gənc siklon mərhələsinin sxemi
Şək. 54. Cənub yarımkürəsində qapalı izobarlar boyunca külək dövranının yaranma mexanizmi Cənub yarımkürəsində isə qüvvələrin balanslaşdırılmış təsiri altında küləklər yüksək təzyiq sahəsində saat əqrəbinin əks istiqamətində, alçaq təzyiq sahəsində isə saat əqrəbi istiqamətində əsirlər. Siklon və antisiklonlarda küləkləyin istiqaməti şimal yarımkürəsi üzrə şəkil 55- də daha əyani şəkildə təsvir edilmişdir. Şək. 55. Siklon və antisiklonlarda küləyin istiqaməti Siklonlar və onların inkişaf mərhələləri Öz inkişafı dövründə siklonlar dörd inkişaf mərhələsi keçir: dalğa, gənc siklon, maksimal inkişafa çatmış və dolan siklon (okklüziya mərhələsi). 1) Dalğa mərhələsi – siklonun ilk inkişaf mərhələsi dalğa xüsusiyyətli olur. Cəbhə boyu dalğalar iki növ olurlar: sabit və qeyri-sabit, yəni, davamlı və davamsız dalğalar. Birinci növ dalğalar cəbhə boyu öz amplitudasını artırmadan hərəkət edir. İkinci növ dalğalar isə əksinə, getdikcə öz amplitudasını artırır və siklonların əmələ gəlməsi üçün əlverişli şərait yaradırlar. Adətən, sonradan siklonlara çevrilən dalğalar stasionar cəbhələrdə və izobarların cəbhələrə paralel yerləşdiyi zonalarda yaranırlar. Cəbhənin şimala doğru uzanmış dalğası bu əraziyə xeyli isti hava kütlələri axıdır, onların arasına isə şimaldan tədricən soyuq hava keçməyə başlayır. Əsas cəbhədən şimalda əraziyə daxil olan isti hava kütlələri daxilində alçaq təzyiq sahəsi əmələ gəlir və nəticədə, hava kütlələrinin saat əqrəbi hərəkətinin əksi istiqamətinə (Koriolis qüvvəsinin təsiri altında) dairəvi cərəyanlar yaranır. Uzanmış dalğada yaranmış əlverişli şərait nəticəsində xüsusi isti və soyuq cəbhələr əmələ gəlir (şək. 56). Şək. 56. Siklonların inkişafının birinci - dalğa mərhələsinin sxemi Йерцстц сятщ МТ - 700 Beləliklə, bizə aydın görünən, lakin yenicə əmələ gələn siklon cəbhəsi hələ əsas cəbhədən ayrılmamış halda olur. Bu zaman yeni yaranan siklonun isti cəbhəsi xüsusilə aydın görünür. Burada isti hava kütlələri yuxarıya doğru qalxaraq soyuq hava üzərinə keçir və geniş cəbhəönü yağıntı zolağı əmələ gətirir. Yeni yaranmış siklonun hərəkət sürəti dalğanın sürətindən bir neçə dəfə az olur. Siklonun birinci inkişaf mərhələsinin mövcudluğu, adətən, 24 saatdan çox olmur. 2) Gənc siklon – bu mərhələdə siklonlar dərinləşməyə davam edir (yəni onun mərkəzində atmosfer təzyiqi getdikcə aşağı düşür), nəticədə, yer üzərində sinoptik xəritələrdə bir neçə qapalı izobar sahəsi yaranır. Yer səthində siklonik sirkulyasiya güclənir və bu sirkulyasiya tədricən yuxarı hündürlüklərədək yayılır. Bu zaman atmosfer cəbhələrinin mailliyi də artır və siklonun isti və soyuq sahələri, xüsusilə, isti bölməsi daha aydın şəkildə formalaşır. Əsas cəbhə dalğasının amplitudu tədricən artır və bunun hesabına siklonların isti bölməsi getdikcə daralır. Əvvəlcə dalğanın arxa hissəsində olan soyuq hava kütləsi indi cənuba, yaxud şərqə doğru hərəkət edir və həmin dalğanı sıxışdıraraq isti bölmə hesabına getdikcə daha böyük sahə tutmağa başlayır. Nəticədə, cəbhənin bulud sistemi və yağıntılar zonası daha geniş əraziləri əhatə edir. Bu mərhələdə siklonlar 700 hPa-lıq səth xəritəsində daha aydın müşahidə olunurlar. Siklonların inkişafının 2-ci mərhələsinin sxemi isə şəkil 57-də təsvir edilmişdir: П П Йерцстц сятщ МТ - 700 Şək. 57. Siklonların inkişafının ikinci - gənc siklon mərhələsinin sxemi 3) Maksimal inkişafa çatmış siklon – bu mərhələdə siklonların mərkəzində atmosfer təzyiqi ən alçaq həddə çatır. Siklonun əhatə etdiyi ərazi genişlənir və bu zaman qapalı izobarların sayı artır. Bu mərhələnin əsas xüsusiyyəti isti və soyuq cəbhənin yaxınlaşması və birləşməsidir. Bu proses siklonların mərkəzində başlayır və siklonun okklyuziyası adlanır. İki cəbhənin birləşdiyi nöqtəyə okklyuziya nöqtəsi deyilir. Okklyuziya nəticəsində isti hava tədricən yuxarı sıxışdırılır və onun yerini nisbətən daha soyuq hava tutur. Bu andan başlayaraq təzyiqin düşməsi dayanır və o, artmağa başlayır. Yəni isti və soyuq havanın qarışmasından əmələgələn hava kütləsi müntəzəm surətdə soyuq hava üzərinə qalxır, müvazinət bərpa olunur və nəticədə siklonik fəaliyyət sönür. Siklonik fəaliyyətin zəifləməsi nəticəsində əvvəlcə qərbdən şərqə doğru axan hava kütlələri bir qədər şimala tərəf meyl etməyə başlayırlar. Nəhayət, əvvəlcə yer səthinə yaxın cəbhədən cənubda olan isti hava kütlələri cəbhədən şimalda yuxarı qatlara keçir ki, bu da atmosferin ümumi sirkulyasiyasının çox mühüm tərkib hissəsini təşkil edir. Bu zaman siklonlar artıq 5,5 km-lik səthin (500 hPa) xəritəsində də müşahidə edilirlər. Bu mərhələ bir neçə sutka davam edə bilər. 4) Siklonların dolması (okklyuziyası) - siklonların axırıncı inkişaf mərhələsidir. Bu mərhələdə siklonların mərkəzi hissəsi nisbətən soyuq havadan ibarət olur. Bu cür siklonlarda bəzən, bir və ya bir neçə ikinci dərəcəli atmosfer cəbhələri yaranır və bəzi hissələrdə təzyiqin artması davam edir. Bu əlaməti siklonların dolması üçün əsas prediktor hesab etmək olar. Bu mərhələdə yerüstü sinoptik xəritədə siklonları əhatə edən izobarların sayı tədricən azalmağa başlayır. Yer səthində siklonun dolmasına baxmayaraq, yüksəkliklərdə o, dərinləşməkdə davam edir və özünün maksimal inkişaf həddinə çatır. Siklonların hərəkət sürəti azalır və o, azhərəkətli hala gəlir (şək. 58). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|