Namangan muhandislik-texnologiya instituti
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Endoplazmatik to‘r
Birinchi marta K.Porter tomonidan aniqlangan (1945 yil). Endoplazmatik to‘r (EPT) membranasida ribosomalar bo‘lishiga qarab donador va silliq endoplazmatik to‘r farq qilinadi. EPT hujayra ichi kanalchalar sistemasidan, vakuolalar va sisternalardan tashkil topgan bo‘lib, devori elementar biologik membrana bilan o‘ralgan. Ular o‘zaro birlashib, murakkab to‘r sistemasini hosil qiladi. EPT bo‘shlig‘i gomogen kam elektron zichlikdagi modda tutadi. EPT yetilgan eritrotsitlardan tashqari hamma hayvon hujayralarida topilgan. EPT ning tuzilishi takomil darajasi turlicha bo‘lgan hujayralarda har xil bo‘ladi. Donador EPT membranasining tashqi qismida ribosomalar (ribonukleoproteid donachalar) bo‘ladi. Ribonukleoproteid donachalari membrana yuzasida rozetka yoki spiral shaklida to‘planmalar hosil qiladi. Sitoplazmada ribosomalar alohida to‘plangan polisomalar holatida ham bo‘lishi mumkin. Polisomalarda asosan hujayraning o‘z faoliyatida sarflanadigan oqsillar, EPT bilan bog‘liq ribosomalarda esa hujayraning o‘z faoliyatida sarflanadigan oqsillar sintezlanadi. Donador EPT oqsilga boy sekret ishlab chiqaruvchi hujayralarda yaxshi rivojlangan, masalan, me'da osti bezi atsinar hujayralari, plazmatik hujayralar, jigar, nerv hujayralari va boshqalar. Spermatozoid, buyrak kanalchalari hujayralarida, leykotsit, ichak kriptasi epiteliy hujayralarida donador EPT kuchsiz rivojlangan. Donador EPT da sintezlangan oqsillar uglevod birikmalari bilan qo‘shilib modifikatsiyaga uchrashi mumkin. Shu bilan birga sintezlangan oqsillar konsentratsiyalanib, yirik sekretor donachalar shakllanishi mumkin (masalan, me'da osti bezida). Donador EPT hujayra membranasi shakllanishida va barcha membrana oqsillari sintezida ishtirok etadi. Lipoproteid to‘plamlarini hosil qiladi. EPR membranasida fosfolipid sintezida qatnashuvchi fermentlar joylashgan. Odatda silliq EPT hujayrada alohida zona yoki tutam holatida joylashadi. Vakuola va kanalchalar diametri 50-100 nm. Ba'zan silliq va donador EPT ning bir-biriga o‘tish sohalarini ko‘rish mumkin. Silliq EPT donador EPT dan yoki plazmatik membranadan hosil bo‘ladi deb hisoblanadi. Lekin bunga qaramasdan silliq va donador EPT ning vazifalari turlichadir. Silliq EPT lipidlar, polisaxaridlar va steroidlar metabolizmida ishtirok etadi. Jigar, buyrak usti bezi va urug‘donning interstitsial hujayralarida ko‘p miqdorda uchraydi. Jigar hujayralaridagi silliq EPT turli tashqi ekzogen kimyoviy moddalar metabolizmida, dori moddalarning detoksikatsiya jarayonlarida ishtirok etadi. Ko‘ndalang-targ‘il mushak hujayralaridagi silliq EPT muskullar qisqarishini ta'minlovchi Ca +2 ionlarini |