Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səbrlə, təmkinlə və ağır-ağır dəniz oxuyurdu, dəniz yatırdı: “Yuxuda deyiləm, mən yatmamışam! Bataqlıq deyiləm mən, olsam da sakit, aram!
- I Fəsil Azad şeir və vəzn problemi
- Yençişan dağlarını itirdik, Qadınlarımızın gözəlliyini aldılar.
138 “arasında” nəzərini çəkən ictimai vəziyyət: kasıblıq vəziyyətində yaşayan “xanımların” insanlıq dramı təsvir edilir. Həmin gəncə nə üçün Sergey Yesenin kimi yazmadığını sormaq nə qədər qəbahətdirsə, onun misralarına kimlərin isə qənaətlərinə görə “şeir” deməmək də eyni rəzalətdir. Poeziya nə sifariş sahəsidir, nə də “Qanunçuluq aktı”. Digər iki gəncin Alik ilə Həsən əl-Mətruşinin poetik düşüncələrində isə adi bir insanın təbii azadlıqlara olan səmimi bağlantısı açıq-aşkar hiss edilir. Alik özünə qarşı ictimai “qanunların” necə görünmək tələbini unudub, ona özünün necə olduğunu danışır. Omanlı Həsən əl- Mətruşi isə konstitusiyaların köhnəlib yararsız hala düşməsi üzündən onlara məhəl qoymadığını ifadə etmişdir. Qanunlar kimlər üçün silah, kimlər üçün də dəyişikliyə məruz qalan adi cəmiyyət prosesləridir... Daha bir özgür şeir nümunəsini təqdim edirəm. Çağdaş farsdilli poeziyanın ən müqtədirlərindən sayılan Firidun Müşirinin “Sükut fəryadları” (tərcümə Məhəmməd Nurinindir) şeirinə diqqət yetirək: Səbrlə, təmkinlə və ağır-ağır dəniz oxuyurdu, dəniz yatırdı: “Yuxuda deyiləm, mən yatmamışam! Bataqlıq deyiləm mən, olsam da sakit, aram! Bir gün hayqırıb qırsam bu zənciri kökündən, Onda aydın olar ki, su deyiləm, odam mən!” (Dünya ədəbiyyatı seriyası, № 1 (08), Bakı-2016, İran ədəbiyyatı. Bədii Tərcümə və Ədəbi əlaqələr Mərkəzinin nəşri. Səh: 176 ) 139 Çağdaş insanın qəlbindəki hissləri 732-ci ilin Daş kitabəsi ilə müqayisə etmək fikrindən uzağam. Lakin demək istəyirəm ki, canlı İnsan qəlbinin döyündüyü yerlərdə həmişə lirika olub və olacaq. Onun heç bir fərqi yoxdur: bu qəlb bir Xaqanınmı, ya sıradan bir adi adamın qəlbidir. Ən əsası odur ki, Göytürk xaqanlarının qəlbini dilləndirən milli istiqlal və hürriyyət lirikası ilə XXI əsr Cənubi və Şimali Azəri insanının qəlbindəki hürriyyət və azadlıq eşqi eyni bir şeydir. İstər 732-ci ildə Bitik Taşa həkk edilmiş Gül Tigin abidəsindəki Azadlıq ruhu iləaşıb daşan poetik fikirlərdə, istər günümüzdə “Kasıb komalardan qalxan tüstülər”ə şeir yazan adi bir Azəri gəncinin misralarında, istərsə dəİrandakı qardaşımızın “dənizi” atəşə görmək istəyən şairin özgür poeziyasında sanki XIX-XX əsrlərdəki klassik Respublikanizmin“inqilabçı- demokratik” ab-havası duyulur. Min ildən çox bizdən əvvəlki bir cəmiyyətdə Azadlığa bu qədər qövmi bağlılıq, bu qədər aşırı vətənpərvərlik və istiqlalçılıq haradandır?! Bu istiqlalçılıq və insan haqqına bağlılıq bizim ədəbiyyatımızadakı “irsi kodların”pozulmaz izləri deyilmi?!. Bunun cavabını yalnız Avrasiya insanının tarixi özəlliyində və köləliyə qarşı elliklə barışmazlığında görmək lazımdır. Klassik quldarlıq sistemlərini Avrasiya tarixinə müncər etmək bu xalqların azad keçmişinə ideoloji ləkə yaxmaqdır... 140 I Fəsil Azad şeir və vəzn problemi Verlibrin vəzn problemi ətrafında fikrimi ilk öncə Avrasiyanın XX əsr ən nəhəng ədəbiyyat nəzəriyyəçilərindən biri, görkəmli rus alimi, məşhur “Tarixi poetika” kitabının müəllifi A.N.Veselovski ilə əsaslandırmaq istərdim. Ölməz ədəbiyyatşünas “Tarixi poetika” (Leninqrad-1940, Qostlitizdat) əsərinin ilk fəslini “Qədim poeziyanın sinkretizmi və poetik növlərin differensiyasının başlanğıcı” adlandırmışdır. A.Veselovskiyə görə, qədim ədəbiyyat əski sinkretik poeziyanın ilk başlanğıcı olaraq, kollektiv rəqs mahnılarından qaynaqlanır. Kollektiv rəqs mahnıları olan xoreylərdə ilk ədəbi janrların bütün əsas ünsürləri – lirik, epik, dramatik olmaqla sinkretik halda birgə mövcud olmuşdur. Bunlar zamanla ayrılıb, müstəqil növlərə çevrilmiş, lakin heç vaxt bir-birindən tamamilə təcrid olunmamışlar. Çağımızdakı roman- poemalar, lirik-epik balladalar, poetik pyeslər və s. kimi... Ədəbi növlərin janr müxtəlifliyi içində də onların hər birinə ayrı-ayrılıqda xas olan lirik, epik və ya dramatik xüsusiyyətlər həmişə müəyyən izlərini qoruyub saxlaya bilmişdir. Sinkretik növdən ilk ayrılan ədəbi növ Lirikadır. Aedlər (böyük həcmli süjet və mahnıların yaradıcıları və ifaçıları) və raspodlar (bu 141 süjet və mətnləri Baş qəhrəmanın və ya müəyyən bir Hadisənin ətrafında dövrəyə salan müğənnilər) nə qədər ciddi müqavimət göstərsələr də, tarixi Sinkretik növün müxtəlif ədəbi növlərə ayrılmasına əngəl ola bilmədilər. Xorun rəhbəri- Korifey mərasim nəğmələrinin ilk ifaçısı idi. Sonradan Aktyor da səhnəyə çıxdı və Korifey ilə sərbəst dialoqa girdi. Esxil ikinci, Sofokl üçüncü aktyoru səhnəyə çıxardı. Evripidin faciələrindən, Aristofanın komediyalarından etibarən artıq Xor bədii sənətdə, sinkretik keçmişdən gələn öz hegomoniyasını tamamilə itirdi... Verlibrin daxili ahəng ünsürləri və metrik-ritmik ehtiyatları içində də sinkretik növün izləri yaşayır. Əslində, verlibr öz folklor şəkili etibarı ilə sinkretik janrlara daha çox bağlıdır. Azərbaycan folklorundakı əmək nəğmələri, bir çox mərasim nəğmələri , xalq mahnılıarının mətnləri və s. bu cəhətdən dediklərimizə əyani sübutdur. Lirik şeirin Türk ictimai şüurundakı yerini miladdan öncə 119-cu ildə aşağıdakı misraları yazmış bir Hun şairinin Azadlıq ehtirası ilə dolu şeirində də görmək olar. Şeirin orjinalı əlimizdə olmadığından onun tərcüməsini təqdim edirəm: Yençişan dağlarını itirdik, Qadınlarımızın gözəlliyini aldılar. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|