Nigmatov X

 
o‘rganamiz
.
 
Amaliyotda 
kompyuter arxitekturasi va kompyuterni tashkil qilish degan iboralar sinonim 
iboralar sifatida qo‘llaniladi. 
 
VI. MA’LUMOTLARNING XILLARI. BUYRUQLARNING 
FORMATLARI VA XILLARI. ADRESLASH. BOSHQARISH OQIMI VA 
UZILISHLAR 
 
Kompyuterlarda ifodalanishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarning xillarini 
ikkita 
turkumga
ajratish mumkin: 
1. Raqamli ma’lumotlar, ya’ni sonlar bilan ifodalanuvchi ma’lumotlar.
2. Raqamli bo‘lmagan ma’lumotlar. 
Raqamli ma’lumotlar va ularni kompyuterda qanday ifodalanishini ko‘rib 
chiqamiz. 
Butun sonlar
. Raqamli ma’lumotlarning asosiysi – bu 
butun sonlardir
. 
Butun 
sonlar kompyuterda ikkilik sonlar ko‘rinishida saqlanadi. Ular odatda 8, 16, 32 va 
64 bitli uzunliklardan biriga ega bo‘lishlari mumkin. Kompyuterda butun sonlar 
ishorali
va 
ishorasiz
ko‘rinishlarda ifodalanishi mumkin (1.12-rasm). 32-razryadli 
so‘z
(rus tilida – slovo) yordamida 0 dan 2
32
-1 gacha bo‘lgan ishorasiz, hamda -
2
31
-1 dan +2
31
-1 gacha bo‘lgan ishorali butun sonlarni ifodalash mumkin. 

---

31 
Butun bo‘lmagan sonlar. 
Butun bo‘lmagan sonlarni (3,14; 0,495; 0,0056; 
…) ifodalash uchun 
suriluvchi nuqtali sonlar
ishlatiladi (rus tilida - chisla s 
plavayuщey tochkoy). Ularning uzunliklari 32, 64 yoki 128 bitgacha bo‘lishi 
mumkin (1.13-rasm). 
1.12.-rasm. Butun sonlar. 
1.13-rasm. Suriluvchi nuqtali sonning IEEE standartidagi formatlari.

---

32 
Misollar: 3,14 = 0,314 * 10
1 
0,495 = 0,495 * 10
0 
0,00056 = 0,56 * 10
-3 
2014 = 0,2014 * 10
4 
314; 495; 56; 2014 - mantissalar.
1; 0; -3; 4 – eksponentalar (darajalar, tartiblar) (1.14-rasm). 
1.14-rasm. Suriluvchi nuqtali sonlarga misollar. 
O‘nlik sonlar
. Bunda o‘nlik sistemasida yozilgan har bir raqam, ikkilik 
sistemasidagi 
to‘rtta raqam
bilan almashtiriladi. Ikkita o‘nlik raqam, bitta baytga 
joylashtiriladi (1.15-rasm). Bu ikkilik-o‘nlik formati deb ataladi. (rus tilida –
dvoichno-desyatichnыy format). 
Misollar: 25 --- 0010 0101 
367 --- 0011 0110 0111 
1987 --- 0001 1001 1000 0111 

---

33 
1.15-rasm. O‘nlik sonlarga misollar. 
Raqamli bo‘lmagan ma’lumotlar va ularning xillari.