~ 195 ~
Cədvəl 12
ABO sistemli qan qruplarının və allellərin müxtəlif insan
Populyasiyasında yayılması
Populyasiyalar
Qan qruplarının sıxlığı
(%-lə)
Allel genlərin sıxlığı
(vahidin hissəsi)
O
A
B
AB
J
A
J
B
J
0
Amerika hinduları
(Toba)
Avstraliya aborigenləri
Eskimoslar (ABŞ)
İngilislər (London)
Almanlar (Berlin)
İtaliyanlar (Siciliya)
Çinlilər (Xunya-xer-nu)
Hindlilər (Qoa)
98,5
48,1
41,1
47,9
36,5
45,9
34,2
29,2
1,5
51,9
53,8
42,4
42,5
33,4
30,8
26,8
0
0
3,5
8,3
14,5
17,3
27,7
34,0
0
0
1,4
1,4
6,5
3,4
7,3
10,0
0,007
0,305
0,333
0,250
0,285
0,213
0,220
0,208
0
0
0,027
0,050
0,110
0,118
0,201
0,254
0,993
0,694
0,642
0,692
0,604
0,678
0,587
0,540
Vaxtilə Asiya ölkələrində vəba və çiçək çox yayıldığından başqa
allelərə nisbətən J allelinin sıxlığı artmışdır.
Qan qrupları üzrə polimorfizmi, oraqvarı hüceyrə anemiyasının və
bir sıra digər əlamətlərin nə dərəcədə yayılması populyasiya üsulu ilə
öyrənilmişdir.
Cədvəl 13
İnsanlarda bəzi morfoloji əlamətlərin bir yumurta və müxtəlif yumurta
əkizlərində diskordantlığın (oxşamamazlığın) müqayisəsi
Əlamətlər
Diskordantlığın sıxlığı, %-lə
BƏ
MƏ
Gözün rəngi
Saçın „ „
Dərinin „ „
Saçın forması
Qaşların „ „
Burunun „ „
Dodağın „ „
Qulağın „ „
Papilyar xətlər
0,5
3,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
2,0
8,0
72
77
55
21
49
65-70
35
80
60
Cədvəldən məlum olur ki, bütün əlamətlər üzrə diskordantlıq BƏ-
lərinə nisbətən MƏ-lərin cütləri arasında daha çox olur. Hətta, patoloji
~ 196 ~
əlamətlər və anomaliyalar öyrənildikdə də BƏ-lərin cütləri ilə MƏ-lərin
arasındakı oxşarlıq dərəcələrinin (konkordantlığın) müxtəlifliyi aşkara
çıxarılmışdır.
Cədvəldən məlum olur ki, BƏ cütlərində öyrənilən əlamətlərə görə
oxşarlıq MƏ-nə nisbətən daha çoxdur.
Bu faktlarda BƏ-nin eyni genotipdə olmaları və ümumiyyətlə,
genetik faktorlarının rolu bir daha aydın göstərilir. Buradan aydın görünür
ki, genotiplər eyni olduqca öyrənilən anomaliyaların sıxlığı da artır. Yaxın
qohum evlənmələrində genotiplər müəyyən dərəcədə eyniləşməyə doğru
getdiyindən anomaliyaların da sıxlığı arta bilir.
İnsanda qanın xassələrinin irsiyyəti
İnsanda qanın irsi xüsusiyyətləri onun tərkibində A və B
antigenlərinin olub-olmamasından asılıdır. İnsanda qan dprd qrupa
bölünür:
O və ya I qrup qan eritrositlərində heç bir antigen və ya aqlütinogen
olmur, lakin qan plazmasında hər iki antitellər (aqlütininlər – α və β) olur.
A və ya II qrup qan eritrositlərində bir antigen (aqlütinogen) A,
plazmada isə β antiteli (aqlütinini) olur.
B və ya III qrup qan eritrositlərində antigen (aqlütinogen) B,
plazmada isə α antiteli (aqlütinin) olur.
AB və ya IV qrup qanın eritrositlərində hər iki antigen (aqlütinogen)
A və B olur, lakin plazmada antitellər (aqlütininlər) α və β olmur.
Bu deyilənlər aşağıdakı cədvəldə verilmişdir:
Cədvəl 14
Qan qrupları
Antigen (aqlütinogen)
Antitel (aqlütimin)
O (I)
A (II)
B (III)
AB (IV)
- - - - - - - -
A
B
A, B
α, β
β
α
- - - - - - -
Qan köçürmədə üzə çıxan çətinlik də qanın tərkibi ilə əlaqədardır. A
antigeni olan qan qrupunu α antiteli olan qan qrupuna köçürmək olmaz, B
antigeni olan qan qrupunu isə β antiteli olan qan qrupuna köçürmək olmaz.
Çünki A antigeni α antiteli ilə, B antigeni isə β antiteli ilə aqlütinasiya edir.
I qan qrupunda heç bir antigen yoxdur, hər iki antitel var. II qrupda A
antigeni, III qrupda B antigeni, IV qrupda A və B antigenləri olduğundan
bunların heç birini I qrupa köçürmək olmaz. Digər qruplar üçün də bu cür
~ 197 ~
izahat aparmaq olar.
Cədvəl 15
Qan qrupları
Qan verə bilər
Qan ala bilər
I
II
III
IV
I, II, III, IV
II, IV
III, IV
IV
I
I, II
I, III
I, II, III, IV
İnsanlarda qan qrupları üç allel genlə müəyyən olunur: J
0
, J
A
, J
B
. J
0
resessiv, J
A
və J
B
isə dominantdır. Lakin bu dominantlıq kodominant
tipindədir.
I qrup homoziqot J
0
J
0
;
II qrup homo və heteroziqot J
A
J
A
, J
0
J
A
;
III qrup homo və heteroziqot J
B
J
B
, J
B
J
o
;
IV qrup hər iki dominant genə görə heteroziqot J
A
J
B
genotipində
olur.
Valideynlərin qan qrupunu təyin etməklə uşaqların qan qrupunu
müəyyən etmək olar. Bundan bəzən tibbi ekspertizada valideynliyi təsdiq
etmək üçün istifadə edilir:
Cədvəl 16
Valideynlər
Uşaq
Ata
Ana
Ola bilər
Ola bilməz
I ( J
0
J
0
)
I ( J
0
J
0
)
I ( J
0
J
0
)
I ( J
0
J
0
)
II ( J
A
J
A
, J
A
J
0
)
II ( J
A
J
A
, J
A
J
0
)
II ( J
A
J
A
, J
A
J
0
)
III( J
B
J
B
, J
B
J
0
)
IV ( J
A
J
B
)
I ( J
0
J
0
)
II ( J
A
J
A
, J
A
J
0
)
III ( J
B
J
B
, J
B
J
0
)
IV ( J
A
J
B
)
II ( J
A
J
A
, J
A
J
0
)
III ( J
B
J
B
, J
B
J
0
)
IV ( J
A
J
B
)
III ( J
B
J
B
, J
B
J
0
)
IV ( J
A
J
B
)
I
I, II
I, III
II, III
I, II
I, II, III, IV
II, III, IV
I, III
II, III, IV
II, III, IV
III, IV
II, IV
I, IV
III, IV
--
I
II, IV
I
Qan qruplarının irsiyyətinə aid izahlı məsələlər.
1.
II qan qrupuna malik ananın I qan qrupuna malik uşağı
vardır. Atanın mümkün olan qan qrupunu təyin edin.
Həlli:
Məsələnin şərtinə görə II qan qrupuna malik ananın I qan qrupuna
malik uşağı olmuşdur. Bu halda atanın mümkün olan qan qrupunu
müəyyən etmək tələb olunur. Bunun üçün məsələni iki varianta həll etmək
Dostları ilə paylaş: |