Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.
173
birliği" projesinin olacağını öngörebiliriz. Çünkü bu projenin temelinde bölge devletlerinin
bağımsızlıkları ile egemenliklerini kısıtlayıcı ve Moskova merkezine daha fazla kenetleyici
emperyal hedeflerin bulunduğu unutulmamalıdır.
SONUÇ
Rusya Orta Asya bölgesinde hegemonyasını koruma ve diğer güçlü rakiplerine göre
önemli avantajlar elde etme gayretindedir. Bu bağlamda tarihin kendisine sağladığı
avantajları lehine kullanarak, bölge devletlerini siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel anlamda
Moskova'ya bağımlılığını arttırma stratejisiyle karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Rusya
"Gümrük birliği" ve "Tek ekonomik alan" gibi entegrasyon hareketleriyle başta Çin olmak
üzere, diğer güçlü aktörlerin ekonomik nüfuzunu engellemeyi hedeflemektedir. Diğer
taraftan, Rusya devleti önümüzdeki yıllarda yeni dış politika konsepti çerçevesinde genel
olarak yakın çevresine, özel anlamda Orta Asya'ya yönelik izleyeceği dış politika stratejisi
aşağıdaki hedef ve çıkarları içereceğini teyit edebiliriz:
1. Nüfuzunu korumak ve bölge devletlerinin Moskova'ya bağımlılığının artmasını
sağlamaktır.
2. Rusya'nın yönetim yapısına ve dünya algısına yakın siyasi enstitülere destek
sağlamak ve gelişimine ön ayak olmaktır.
3. Herhangi bir bölgesel veya bölge dışı aktörün Orta Asya enerji kaynakları üzerinde
monopol sağlamasına yol vermemek.
4. Geleneksel ve geleneksel olmayan tehdit ile tehlikelerin bölgeye yayılımını
engellemek ve bunun için bölge ülkeleriyle askeri ittifak ilişkilerin gelişimini ve
güçlenmesini sağlamaktır.
5. ABD ve Çin başta olmak üzere diğer jeostratejik oyuncuların bölgedeki nüfuz ve
etkilerine set çekmek, onların Rusya önderliğindeki entegrasyon hareketlerini önlemeye
dayalı stratejilerinin hayata geçmesine müsaade etmemektir. Bu bağlamda "Tek ekonomik
alanın" nihai amacına ulaşması için üye devlet güvenlik birimlerinin entegrasyonu
koruyucu önlemler almasını sağlamaktır ve bu konuda "Gümrük birliğine" üye diğer
devletlerin güvenlik birimleriyle etkin işbirliğini geliştirmektir.
6. Yumuşak güç üzerinden bölgede Rus dili ve kültürünün gelişimine ön ayak
olmaktır, Rus azınlığın hak ve hürriyetlerinin korunduğuna dair kontrolü devam ettirmek
ve genel olarak bölge gençlerinin Moskova'nın eylemlerine sempatiyle bakması için çeşitli
eğitim ile kültürel programların çoğalmasını sağlamaktır.
Yukarıda beyan edildiği gibi Rusya 2000 yılından, yani Putin'in iktidara geldiği
günden bu yana sistematik olarak yakın çevresi üzerinden dünyadaki konumunu ve
otoritesini güçlendirmeye çalışmaktadır. Rusya'nın Avrasya merkezinde kendi varlığını
hissettirmesi ve toparlanmaya çalışması, önümüzdeki süreçte daha etkili bir oyuncu
olmasının yolunu açabilir. Bundan dolayı Rusya'nın toparlanarak ayağa kalkmaya çalışması
küçümsenmemelidir, aksine Avrasya'da onun gücünü dengelemek adına şimdiden siyasi,
ekonomik ve güvenlik girişimleri başlatılmalıdır.
Türk dünyası devletleri içerisinde dünya politikasındaki ağırlığı ve milli güç açısından
diğerlerine göre daha etkili olan ülkenin Türkiye olduğunu göz önüne alırsak, Türk dünyası
MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK
174
çatısını güçlendirmek adına Türk karar alıcılara verebileceğimiz öneri ve tavsiyeleri şu
şekilde sıralayabiliriz:
1. Türkiye genel anlamda Türk dünyasında, özel anlamda Orta Asya'da Rusya vs. gibi
güçlü aktörleri dengeleyebilmesi için başta ABD olmak üzere Batı'ya olan bağımlılığını
adım-adım azaltmalıdır ve uzun vadeli strateji belirleyerek dış politika yönünü Avrasya'ya
(Doğu'ya) yöneltmelidir. Bu bağlamda, 1944 yılından bu yana Türkiye'nin Atlantikçi
bloğun dediği yönde gelişimine alışık olan güç odakları çeşitli siyasi baskılardan
kaçınmayacaklardır, ancak bunları aşabilmek ve gelecekte dünya arenasında daha bağımsız
bir aktör olmaya doğru kararlı adımlarla ilerlemek, Türkiye'nin Avrasya merkezindeki
konumunu güçlendirecektir ve bölge devletlerinin ona olan güvenini sağlamlaştıracaktır.
2. Geleceği inşa eden gençlerdir prensibine bağlı kalarak, Türkiye devleti Türk
dünyası ülkelerindeki genç nesle yatırım yapmadan usanmamalıdır. Günümüzde
Türkiye'nin
bu
konudaki
eylemleri
yavaş-yavaş
pasifleşmeye
başladığını
gözlemlemekteyiz. Genç nesle yatırım yapmadan ve ona Türk dünyası kimliği
kazandırılmadan, onlara ülkeye dönünce gerekli destek sağlanmadan gelecekte güçlü bir
Türk dünyası çatısının kurulabileceğini varsaymak mümkün değildir. Örneğin bölgesel
güçlü aktörlerden Çin ve Rusya'yı ele alırsak, Çin önümüzdeki yıllarda Orta Asya
ülkelerine 30 bin hükümet bursu tahsis edeceğini vurgularken, Rusya ise yeni dış politika
konseptinde yumuşak gücün ve kamu diplomasisinin ağırlıklı olarak uygulanacağını
duyurmuştur ki, bu çeşitli eğitim ve kültürel etkinliklerin artacağı anlamına gelmektedir.
Eğer Türkiye bu alandaki faaliyetlerini azaltırsa, yakın gelecekte Orta Asya'da şekillenecek
olan yeni kimlik yapılanmasında büyük kayıplara uğrayabilecektir.
3. Günümüzde Türk dünyası devletlerini bir çatıya toplayan "Türk keneşi" adında
kurumun olduğu mâlum. Fakat bu kuruma bütün Türk dünyası devletleri üye değildir,
yani Özbekistan ve Türkmenistan bu örgütün dışındadırlar. Aynı şekilde Türk dünyası
ülkelerinin kendi aralarında çözüme kavuşturulmayan birçok sorunların olduğunu
görmekteyiz ki, bunların başlıcaları Özbekistan ve Kırgızistan arasındaki anklavlar sorunu,
Türkmenistan ve Azerbaycan arasındaki Kepez (Serdar) adındaki bölgeye dayalı sorun,
Türkiye ve Özbekistan arasındaki küskünlüğün devam etmesi sorunu ile Kazakistan ve
Özbekistan arasındaki liderlik yarışması sorunudur. Türkiye orta ve uzun vadeye dayalı
olarak, bu sayılan sorunların çözümüne ilişkin yeni politikalar üretmelidir ve onları Türk
dünyası devletleriyle geniş bir şekilde müzakere ederek, çözüme ilişkin önerilerini ortaya
koymalıdır. Türkiye'nin bu konuda sarf edeceği aktif eylemleri gelecekte mutlaka
meyvelerini verecektir.
4. Devletlerarası ilişkilerde güvenlik ve ekonomi büyük bir rol oynadığını teyit
etmeye gerek yoktur. Ancak günümüzde Türkiye'nin her iki alanda Türk dünyasıyla
ilişkilerinin sevindirici olduğunu söyleyemeyiz. Elbette yakın zaman diliminde
Türkiye'nin önderliğinde kısa adı TAKM olan "Avrasya askeri statülü kolluk kuvvetleri"
kurulmuştur. Gelecekte bu kuvvetin etkili olabilmesi için kara ve hava kuvvetlerinin
katılımı sağlanmalıdır ve KGAÖ'yü dengeleyebilecek seviyeye ulaştırma hedefleri
güdülmelidir. Eğer TAKM askeri anlamda güçlenmeye başlar ve bunun için gerekli
finansal kaynaklar sağlanılır ise örgüte Kırgızistan dışında diğer bölge devletlerinin de üye
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.
175
olmaya yanaşacaklarını vurgulayabiliriz. Ekonomik ilişkilere gelince, Türk dünyası
devletlerinin GSYİH'larının tamamı 1 trilyon 150 milyar dolara tekabül etmektedir. Ancak
buna rağmen kendileri aralarındaki ticari ve ekonomik ilişkileri incelendiği zaman, yüksek
bir oranda seyretmemektedir. Bu demektir ki, bu devletlerin birbirlerine yatırımları ve
ekonomik bağları zayıf işlemektedir. Diplomatik ilişkilerin yürütüldüğüne 22 yıl olmasına
rağmen hâlâ ekonomik anlamdaki ilişkilerin zayıf kalması, Türk dünyasının kenetlenmesi
önünde ciddi engeli oluşturmaktadır. Bu bağlamda Türkiye bölgeye olan yatırımlarını
arttırmalıdır ve Orta Asya'yı hem karayolları hem de boru hatlarıyla kuzeye bağımlı
olmayan yollar üzerinden kendisine bağlamaya dayalı stratejilerini çeşitlendirmelidir, bu
alandaki siyasetini aktifleştirmeyi de unutmamalıdır.
KAYNAKÇA
AKARSLAN Mediha, Değişen dünya dengeleri: Rusya Federasyonu, Yakın çevre politikası ve Türk
Cumhuriyetleri, Ezgi yayınları, Bursa 1994
AKGÜL Fatih, Rusya ve Türkiye'de Avrasyacılık, IQ Kültür ve sanat yayınları, İstanbul 2009
AMİRBEK Aidarbek, ANUARBEKULY Almasbek, Rusya'nın yeni entegrasyon anlayışında Avrasya
Birliği: Türk dünyasına olası etkileri ve öneriler, Yeni Türkiye (Türk dünyası özel sayısı),
Yıl:9, Sayı:53-54, Temmuz-Ağustos 2013
AMİRBEK Aidarbek, "Rusya'nın yeni dış politika konsepti: Yakın çevre üzerinden dünyadaki
konumunu ve otoritesini güçlendirmeye dayalı strateji", USGAM E-Bülten, Sayı 35, Şubat
2013
AYDIN Mustafa "Çin'in stratejik hesaplarında Orta Asya", Mustafa Aydın (der.), Küresel politikada
Orta Asya (Avrasya üçlemesi I), Nobel yayınları, Ankara 2005
BUZAN Barry, WEAVER Ole , Regions and Powers: The Structure of International Security,
Cambridge University Press, New York 2003
BÜYÜKAKINCI Erhan, "Putin dönemi Rus dış politikasına bakış: söylemler, arayışlar ve fırsatlar",
Erhan Büyükakıncı (edit.), Değişen dünyada Rusya ve Ukrayna, Phoneix yayınları, Ankara
2004
DANİLEVSKİ Nikolai, Rossiya i Evropa (Rusya ve Avrupa), İnstitut Ruskoi sivilizasi i blagosloveniye
yayınları, Moskova 2011
DAVUTOĞLU Ahmet, Stratejik derinlik: Türkiye'nin uluslararası konumu, Küre yayınları, İstanbul,
2010
DUGİN Aleksandr, Çetvertaya Politiçeskaya Teoriya: Rossiya İ Politiçeskiye İdei XXI
Veka (Dördüncü Politik Teori: XXI Yüzyılda Rusya ve Siyaset Fikirleri), Amfora
Yayınları, Sankt-Peterburg 2009
DUGİN Aleksandr, Evraziski proekt i ego ukrainskaya problema (Avrasya projesi ve onun Ukrayna
sorunu), 22.11.2013, http://www.odnako.org/almanac/material/show_26178/, (Son erişim
04.11.2013)
DUGİN Aleksandr, K vneşnepolitiçeskoi strategiyi Rossiyi v XXI veke (XXI asırda Rusya'nın dış
politika
stratejisi
hakkında),
18.04.2010,
http://konservatizm.org/konservatizm/
theory/180410222514.xhtml, (Son erişim 04.11.2013)
DUGİN Aleksandr, Konservativnaya revoliyusiya (Muhafakâr devrimcilik), Arktogeya
yayınları, Moskova 1994
MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK
176
EROL Mehmet Seyfettin, "Küresel güç mücadelesinde Avrasya jeopolitiği ve Türk Avrasyası",
Mehmet Seyfettin Erol (der.), Küresel güç mücadelesinde Avrasya'nın değişen jeopolitiği:
Yeni büyük oyun, Barış yayınları, Ankara 2011
EROL Mehmet Seyfettin, Büyük Kazakistan Projesi ve 2050 stratejisi, Yeni Türkiye (Türk dünyası
özel sayısı), Yıl:9, Sayı:53-54, Temmuz-Ağustos 2013
EROL Mehmet Seyfettin, İnsan'ı Kâmil Devlete Doğru: Kazakistan 2050 Stratejisi, Türk Yurdu
,
Cilt:33, Sayı:309, Mayıs 2013.
EROL Mehmet Seyfettin, Vizyoner Devlet: Kazakistan, Türk Yurdu
, Cilt:33, Sayı:308, Nisan 2013.
EROL Mehmet Seyfettin, AMİRBEK Aidarbek, "Avrasya'da yeni tehditler ve güvenlik arayışları:
Kolektif güvenlik anlaşması örgütünün geleceği", Mehmet Seyfettin Erol (der.), Türk dış politikasında
strateji arayışları: Türkiye'nin güncel güvenlik sorunları, Barış yayınları, Ankara 2011
FURSOV Andrei, O Bjezinskom (Brzezinski ve onun yeni kitabı hakkında), 24.10.2012,
http://www.youtube.com/ watch?v=At3wLgnHV10, (Son erişim 11.10.2013)
HAÇATUROV Apet, Politika Rossiyi v blijnem zarubeje: geopolitiçeskiye osnovı i praktika realizasiyi
(Rusya'nın yakın çevre politikası: jeopolitik temelleri ve pratikte uygulanması), Nauka
yayınları, Moskova 2004
İŞYAR Ömer Göksel, Karşılaştırmalı dış politikalar: yöntemler-modeller-örnekler ve
karşılaştırmalı Türk dış politikası, Dora yayınları, Bursa 2013
KARSAVIN Lev, Evrazistvo: opıt sistematiçeskogo izlojeniya (Avrasyacılık: sistematik
anlatım tecrübesi), Evrazistvo yayınları, Moskova 1992
KAZANSEV Andrei, Bolşaya igra s neizvestnımi pravilami: Mirovaya politika i Sentralnaya Aziya
(Kuralları belli olmayan büyük oyun: dünya politikası ve Orta Asya), Fond Naslediya Evrazi
yayınları, Moskova 2008
KAMALOV İlyas, Rusya'nın Orta Asya politikaları, H.A.Yesevi adındaki Uluslararası Kazak-Türk
üniversitesi yayınları, Ankara 2011
LUKYANOV Fedor, Hillary Klinton protiv sovetizasiyi okolorossiskogo prostranstva (Hillary Clinton
Rusya'nın
yakın
çevresinin
sovyetleşmesine
karşıdır),
10.12.2012,
http://ria.ru/analytics/20121210/ 914133087.html (Son erişim 05.04.2013)
MUHAYEV Raşid, Geopolitika (Jeopolitika), Moskova, Yuniti dana yayınları, 2010
PRIMAKOV Yevgeni, Rusya'sız dünya, Çev. Aijan Esenkanova, Tümaş yayınları,İstanbul 2010
PUTİN Vladimir, "Novıi integrasionnıi proekt dlia Evrazii – buduşee, kotoroe rojdaetsiya segodniya"
(Avrasya için yeni entegrasyon projesi – bugünden doğmaya başlayan gelecek), İzvestiya, 03
Ekim 2012
PUTİN
Vladimir,
Rossiya:
nasionalnıi
vopros
(Rusya:
milli
sorun),
23.01.2012,
http://www.ng.ru/politics/2012-01-23/1_national.html, (Son erişim 04.11.2013)
SIMBURSKİ Vadim, Ostrov Rossiya za sem let, ili prikliyuçeniya odnoi geopolitiçeskoi konsepsiyi
(Yedi yıl içerisinde Rusya adası, veya bir jeopolitik konseptin gelişimi hakkında), 11.02.2009,
http://www.archipelag.ru/ ru_mir/ostrov-rus/cymbur/67/, (Son erişim 14.10.2013)
SİNİSİNA İrina Sinisina, Ekonomiçeskoye vzaimodeistviya Rossiyi i stran Sentralnoi Aziyi: Tendensi i
perspektivı (Rusya ve Orta Asya ülkelerinin ekonomik ilişkileri: eğilimleri ve geleceği),
İnstitut Gosudarstvennogo Upravleniya İ Politiki, Doklad №5, 2012
SULTANOV Bulat, Sentralnaya Aziya: 1991-2009 gg. (1991-2009 yılları arasında Orta Asya)
, KİSİ
yayınları, Almatı 2010
ŞAKLEİNA Tatyana, Vneşnaya Politika İ Bezopasnost Sovremennoi Rossii 1991-2002:
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.
177
Hrestomatiya (1991-2002 Yılları Arasında Rusya'nın Dış Politikası ve Güvenliği:
Sistematik Derleme), MGİMO yayınları, Moskova 2002
TALİPOV Farhod, Bolşaya strategiya Uzbekistana v usloviyah geopolitiçeskoi i ideologiçeskoi
transformasi Sentralnoi Aziyi (Orta Asya'nın jeopolitik ve ideolojik değişim sürecinde
Özbekistan'ın büyük politikası), Fan yayınları, Taşkent 2005
TUNCER İdil, "Rusya Federasyonu'nun Yeni Güvenlik Doktrini: Yakın Çevre ve Türkiye", Gencer
Özcan, Şule Kut (der.), En Uzun On Yıl: Türkiye'nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika
Gündeminde Doksanlı Yıllar, Büke Yayınları, İstanbul 2000
VERNADSKİ Giorgi, Naçertaniye Ruskoi istoriyi (Rus tarihinin kaderi), Lan yayınları,
Sankt Peterburg 2000
WYNNE Russell, Russian Policy Towards the Near Abroad: The Discourse of Hierarchy, Australian
national university department of ınternational, Canberra 1995
YAPICI Utku, Küresel süreçte Türk dış politikasının yeni açılımları: Orta Asya ve
Kafkasya, Otopsi yayınları, İstanbul 2004
MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK
178
Dostları ilə paylaş: |