Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.
169
kurulmasına dair anlaşma imzalanmıştır. Böylece Putin BDT örgütünden bağımsız bir
şekilde, Orta Asya'yı ekonomik anlamda Rusya'ya kenetleyecek olan örgütün temellerini
atmıştır. 26 Mart 2001 yılında "Hazar boru hattı konsorsiyumu" resmen açılmıştır. Bu boru
hattının devreye girmesi Rusya açısından büyük bir jeopolitik ile jeoekonomik başarıydı ve
genel anlamda Rusya ile Orta Asya, özel anlamda Rusya ile Kazakistan arasındaki ekonomik
ve enerji ilişkilerinin gelişmeye başladığını simgeliyordu.
2.4 2002-2012 Yılları: Güvenlik ve Ekonomik İlişkilerin Kurumsallaşması
Bu döneme Putin ve ekibinin Rusya'yı güçlü bir aktör sıfatına büründürecek
eylemleri içeren dış politika anlayışı damgasını vurmuştur. Nitekim Putin'in yönetimindeki
Rusya yakın çevre alanında varlığını arttırmıştır ve Yeltsin döneminde başlatılan
alabileceğin kadar özgürlük politikası sona erdirilmiştir.
42
Putin'in Orta Asya politikasının temelinde kurumsallaştırmayı öngören iki
sacayağının olduğunu gözlemlemekteyiz. Bunlardan biri güvenlik, diğeri ise ekonomik
boyutu içermektedir. Nitekim, Putin'in iktidar döneminin ilk yıllarında, yani 7 Ekim 2002
yılında Kişinev'de Rusya önderliğinde "Kolektif güvenlik anlaşması örgütünün" (KGAÖ)
kurucu ve hukuki statüsünü içeren anlaşma imzalanmıştır. Böylece 15 Mayıs 1992 yılında
Taşkent'te imzalanan "Kolektif güvenlik anlaşması" örgüte büründürülmüştür. Kurucu
anlaşmada örgütün hedefleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:
Dünya barışını, uluslararası ve bölgesel güvenlik ile istikrarı güçlendirmek.
Üye devletlerin bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüğünü korumak.
Üye devletlerin yasal olmayan uyuşturucu kaçakçılığı, uluslarüstü organizeli suçlar,
terörizm, ayrılıkçılık ve dini aşırıcılığa karşı mücadele etmek, ortak hareket etmeyi
sağlamak.
43
Üye ülkelerin birine yapılan askeri saldırı diğerlerine yapılmış sayıldığından, üye
devletler askeri saldırıya uğrayan devlete yardımı esirgemeyeceklerdir.
44
KGAÖ anlaşması örgüte üye devletlerin iç yasal prosedürlerinden geçerek, 18 Eylül
2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Örgütün izleyeceği siyasete yönelik bütün kararlar oy
çokluğu sistemine göre Devlet başkanları düzeyinde toplanan Kolektif güvenlik kurulunda
kabul edilmektedir. 20 Aralık 2011 tarihinde yapılan Kolektif güvenlik kurulu toplantısında
tüm üye devletlerin onayı olmadan ülke sınırları içinde dış devletlerin askeri üslerini
42
Ilyas Kamalov, Putin Dönemi Rus Dış Politikası: Moskova’nın Rovanşı, Yeditepe Yayınevi,
İstanbul 2008, s. 117.
43
Ustav Organizasiyi Dogovora O Kollektivnoi Dezopasnosti (Kolektif Güvenlik Anlaşması
Örgütünün
Kurucu
Anlaşması),
07.10.2002,
http://www.odkb-
csto.org/documents/detail.php?ELEMENT_ID=124, Son erişim 12.09.2013
44
Dogovor o kollektivnoi bezopasnosti ot 15 maya 1992 goda (15 Mayıs 1992 yılında imzalanan
Kolektif
güvenlik
anlaşması),
15.05.2013,
http://www.odkb-
csto.org/documents/detail.php?ELEMENT_ID=126, (Son erişim 12.09.2013)
MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK
170
konuşlandırmayacaklarına karar verildi.
45
Böyle bir kararın oy çokluğuyla alınması bir
taraftan Rusya'nın izni olmadan örgüte üye devletlerin sınırlarında başta ABD olmak üzere
dış ülkelerin güdümündeki askeri üslerin kurulamayacağını ve örgüt bünyesinde birçok
kararları veto eden Özbekistan'ın pasifleştirilmesini sağlamıştır. Nitekim 28 Haziran 2012
tarihinde Özbekistan örgütten ayrılmayı öngören diplomatik notayı sunmuştur.
Özbekistan'ın notası 19 Aralık 2012 yılında örgüte üye devletler tarafından onaylanmıştır ve
ülke örgütten resmen çıkarılmıştır.
46
Bu durum, bir anlamda örgüt için büyük bir kayıp iken,
diğer taraftan örgüt bünyesinde güvenlik anlamındaki sırtını Rusya'ya dayamak isteyen
çekirdek ülkelerin kalmasına yol açmıştır.
İfade edilenlere paralel olarak, önümüzdeki süreçte Rusya ve diğer örgüt üyelerini en
çok tedirgin eden konunun Afganistan olacağını öngörebiliriz. Nitekim bu konuda KGAÖ
Genel sekreteri Nikolay Bordiyuja'nın 2 Nisan 2013 tarihinde örgütün tehdit algılamasına
yönelik Kırgızistan'da dile getirdiği konuşması önem arz etmektedir. Kendi konuşmasında
Orta Asya'nın istikrarı ile güvenliğini tehdit eden konuları şu şekilde sıralamıştır: a)
Afganistan'dan bölgeye yayılmakta olan terör, ayrılıkçı ve dini aşırıcılık hareketleri; b) Bazı
güçlü dış aktörlerin bölgede istikrarsızlığı yaratmak adına muhalif grupları
kışkırtmaktadırlar ve onlara finansal, örgütsel, bilgi paylaşımı konusunda yardımlarını
esirgememektedirler. Özellikle bu güçlü aktörler dini faktörü etkin bir dış politika
enstrümanı olarak kullanarak, istikrarsız yaratmada radikal dini anlayışı sadece Orta Asya
kapsamında değil, aynı zamanda Rusya'nın Kafkasya bölgesinde de yaymakta olduğuna tanık
olmaktayız ki, yakın gelecekte örgütün temel amacı bu ve buna benzer olası tehdit ve
tehlikeleri ortadan kaldırmak için üye devletleri askeri açıdan koordineli hareket etmesini
45
Sessiya soveta kollektivnoi bezopasnosti v Moskve – Dekabr 2011 goda (Moskova'daki
Kolektif güvenlik konseyinin toplantısı – Aralık 2011 yılı), 20.12.2011,
http://www.odkb-
csto.org/session/detail.php?ELEMENT_ ID=104, (Son erişim 22.01.2013)
46
Özbekistan'ın dış politikası diğer bölge devletlerine nazaran anlaşılması güç ve kararlı
olmayan zigzagları içeren bir yönde gelişmiştir. Örneğin, Özbekistan kendi ısrarıyla
imzaladığı 1992 tarihli BDT Kolektif Güvenlik Anlaşmasını, 1999 yılında uzatmaktan
vazgeçmiştir ve Atlantikçi bloğa yakın GUAM örgütüne üye olmuştur. 2005 yılındaki
Andican olaylarından sonra KGAÖ'ye geri dönmüştür ve Rusya yanlısı dış politika izlemeye
başlamıştır. 28 Haziran 2012 yılında KGAÖ'den çıkma kararı almıştır ve tekrar Atlantikçi
bloğa, yani ABD'ye yakın dış politikayı tercih etmiştir. Gerçi Özbekistan, 13 Ağustos 2012
tarihinde yabancı askeri üsleri yerleştirmemeyi ve herhangi bir bloğa kaymamayı öngören
Dış Politika Konsepti'ni kabul etmiştir ve Rusya'nın tedirginliğini yatıştırmayı hedeflemiştir.
Fakat Özbekistan'ın bu davranışı Putin ve ekibini tatmin etmekten uzak kalmıştır ve
Özbekler'e olan güvensizlik devam etmiştir. Bu konuda bkz. Nikolay Bordyuja, Bez
Uzbekistana vıstraivat maksimalno effektivnuyu sistemu bezopasnosti slojno (Özbekistan
olmadan güçlü bir güvenlik sistemine dayalı yapıyı oluşturmak mümkün olmayacaktır),
21.11.2012, http://www.mn.ru/world_ussr/20121121/%20331138178.html, (Son erişim
12.09.2013)