Oğuk s avaş s onrasi

                                                                                              Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.

  169 

kurulmasına  dair  anlaşma  imzalanmıştır.  Böylece  Putin  BDT  örgütünden  bağımsız  bir 

şekilde,  Orta  Asya'yı  ekonomik  anlamda  Rusya'ya  kenetleyecek  olan  örgütün  temellerini 

atmıştır. 26 Mart 2001 yılında "Hazar boru hattı konsorsiyumu" resmen açılmıştır. Bu boru 

hattının devreye girmesi Rusya açısından büyük bir jeopolitik ile jeoekonomik başarıydı ve 

genel anlamda Rusya ile Orta Asya, özel anlamda Rusya ile Kazakistan arasındaki ekonomik 

ve enerji  ilişkilerinin gelişmeye başladığını simgeliyordu.   

 

2.4  2002-2012 Yılları: Güvenlik ve Ekonomik İlişkilerin Kurumsallaşması  

  Bu  döneme  Putin  ve  ekibinin  Rusya'yı  güçlü  bir  aktör  sıfatına  büründürecek 

eylemleri içeren dış politika anlayışı damgasını vurmuştur. Nitekim Putin'in yönetimindeki 

Rusya  yakın  çevre  alanında  varlığını  arttırmıştır  ve  Yeltsin  döneminde  başlatılan 

alabileceğin kadar özgürlük politikası sona erdirilmiştir.

42

  

Putin'in  Orta  Asya  politikasının  temelinde  kurumsallaştırmayı  öngören  iki 

sacayağının  olduğunu  gözlemlemekteyiz.  Bunlardan  biri  güvenlik,  diğeri  ise  ekonomik 

boyutu içermektedir. Nitekim, Putin'in iktidar döneminin ilk yıllarında, yani 7 Ekim 2002 

yılında  Kişinev'de  Rusya  önderliğinde  "Kolektif  güvenlik  anlaşması  örgütünün"  (KGAÖ) 

kurucu  ve  hukuki  statüsünü  içeren  anlaşma  imzalanmıştır. Böylece  15 Mayıs  1992 yılında 

Taşkent'te  imzalanan  "Kolektif  güvenlik  anlaşması"  örgüte  büründürülmüştür.  Kurucu 

anlaşmada örgütün hedefleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: 

  Dünya barışını, uluslararası ve bölgesel güvenlik ile istikrarı güçlendirmek.  

  Üye devletlerin bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüğünü korumak. 

  Üye devletlerin yasal olmayan uyuşturucu kaçakçılığı, uluslarüstü organizeli suçlar, 

terörizm, ayrılıkçılık ve dini aşırıcılığa karşı mücadele etmek, ortak hareket etmeyi 

sağlamak.

43

 

  Üye  ülkelerin  birine  yapılan  askeri  saldırı  diğerlerine  yapılmış  sayıldığından,  üye 

devletler askeri saldırıya uğrayan devlete yardımı esirgemeyeceklerdir.

44

 

KGAÖ  anlaşması  örgüte  üye  devletlerin  iç  yasal  prosedürlerinden  geçerek,  18  Eylül 

2003  tarihinde  yürürlüğe  girmiştir.  Örgütün  izleyeceği  siyasete  yönelik  bütün  kararlar  oy 

çokluğu sistemine göre Devlet başkanları düzeyinde toplanan Kolektif güvenlik kurulunda 

kabul edilmektedir. 20 Aralık 2011 tarihinde yapılan Kolektif güvenlik kurulu toplantısında 

tüm  üye  devletlerin  onayı  olmadan  ülke  sınırları  içinde  dış  devletlerin  askeri  üslerini 

                                                

42

 Ilyas Kamalov, Putin Dönemi Rus Dış Politikası: Moskova’nın Rovanşı, Yeditepe Yayınevi, 

İstanbul 2008, s. 117. 

43

  Ustav  Organizasiyi  Dogovora  O  Kollektivnoi  Dezopasnosti  (Kolektif  Güvenlik  Anlaşması 

Örgütünün 

Kurucu 

Anlaşması), 

07.10.2002, 

http://www.odkb-

csto.org/documents/detail.php?ELEMENT_ID=124, Son erişim 12.09.2013 

44

 Dogovor o kollektivnoi bezopasnosti ot 15 maya 1992 goda (15 Mayıs 1992 yılında imzalanan 

Kolektif 

güvenlik 

anlaşması), 

15.05.2013, 

http://www.odkb-

csto.org/documents/detail.php?ELEMENT_ID=126, (Son erişim 12.09.2013) 

---

MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK 

170 

konuşlandırmayacaklarına  karar  verildi.

45

  Böyle  bir  kararın  oy  çokluğuyla  alınması  bir 

taraftan Rusya'nın izni olmadan örgüte üye devletlerin sınırlarında başta ABD olmak üzere 

dış  ülkelerin  güdümündeki  askeri  üslerin  kurulamayacağını  ve  örgüt  bünyesinde  birçok 

kararları  veto  eden  Özbekistan'ın  pasifleştirilmesini  sağlamıştır.  Nitekim  28  Haziran  2012 

tarihinde  Özbekistan  örgütten  ayrılmayı  öngören  diplomatik  notayı  sunmuştur. 

Özbekistan'ın notası 19 Aralık 2012 yılında örgüte üye devletler tarafından onaylanmıştır ve 

ülke örgütten resmen çıkarılmıştır.

46

 Bu durum, bir anlamda örgüt için büyük bir kayıp iken, 

diğer  taraftan  örgüt  bünyesinde  güvenlik  anlamındaki  sırtını  Rusya'ya  dayamak  isteyen 

çekirdek ülkelerin kalmasına yol açmıştır.  

İfade edilenlere paralel olarak, önümüzdeki süreçte Rusya ve diğer örgüt üyelerini en 

çok  tedirgin  eden  konunun  Afganistan  olacağını  öngörebiliriz.  Nitekim  bu  konuda  KGAÖ 

Genel  sekreteri  Nikolay  Bordiyuja'nın  2  Nisan  2013  tarihinde  örgütün  tehdit  algılamasına 

yönelik  Kırgızistan'da  dile  getirdiği  konuşması  önem  arz  etmektedir.  Kendi  konuşmasında 

Orta  Asya'nın  istikrarı  ile  güvenliğini  tehdit  eden  konuları  şu  şekilde  sıralamıştır:  a) 

Afganistan'dan bölgeye yayılmakta olan terör, ayrılıkçı ve dini aşırıcılık hareketleri; b) Bazı 

güçlü  dış  aktörlerin  bölgede  istikrarsızlığı  yaratmak  adına  muhalif  grupları 

kışkırtmaktadırlar  ve  onlara  finansal,  örgütsel,  bilgi  paylaşımı  konusunda  yardımlarını 

esirgememektedirler.  Özellikle  bu  güçlü  aktörler  dini  faktörü  etkin  bir  dış  politika 

enstrümanı  olarak  kullanarak,  istikrarsız  yaratmada  radikal  dini  anlayışı  sadece  Orta  Asya 

kapsamında değil, aynı zamanda Rusya'nın Kafkasya bölgesinde de yaymakta olduğuna tanık 

olmaktayız  ki,  yakın  gelecekte  örgütün  temel  amacı  bu  ve  buna  benzer  olası  tehdit  ve 

tehlikeleri  ortadan  kaldırmak  için  üye  devletleri  askeri  açıdan  koordineli  hareket  etmesini 

                                                

45

  Sessiya  soveta  kollektivnoi  bezopasnosti  v  Moskve  –  Dekabr  2011  goda  (Moskova'daki 

Kolektif  güvenlik  konseyinin  toplantısı  –  Aralık  2011  yılı),  20.12.2011,  http://www.odkb-

csto.org/session/detail.php?ELEMENT_ ID=104, (Son erişim 22.01.2013) 

46

  Özbekistan'ın  dış  politikası  diğer  bölge  devletlerine  nazaran  anlaşılması  güç  ve  kararlı 

olmayan  zigzagları  içeren  bir  yönde  gelişmiştir.  Örneğin,  Özbekistan  kendi  ısrarıyla 

imzaladığı  1992  tarihli  BDT  Kolektif  Güvenlik  Anlaşmasını,  1999  yılında  uzatmaktan 

vazgeçmiştir  ve  Atlantikçi  bloğa  yakın  GUAM  örgütüne  üye  olmuştur.  2005  yılındaki 

Andican olaylarından sonra KGAÖ'ye geri dönmüştür ve Rusya yanlısı dış politika izlemeye 

başlamıştır.  28  Haziran  2012  yılında  KGAÖ'den  çıkma  kararı  almıştır  ve  tekrar  Atlantikçi 

bloğa,  yani  ABD'ye  yakın  dış  politikayı  tercih  etmiştir.  Gerçi  Özbekistan,  13  Ağustos  2012 

tarihinde  yabancı  askeri  üsleri  yerleştirmemeyi  ve  herhangi  bir  bloğa  kaymamayı  öngören 

Dış Politika Konsepti'ni kabul etmiştir ve Rusya'nın tedirginliğini yatıştırmayı hedeflemiştir. 

Fakat  Özbekistan'ın  bu  davranışı  Putin  ve  ekibini  tatmin  etmekten  uzak  kalmıştır  ve 

Özbekler'e  olan  güvensizlik  devam  etmiştir.  Bu  konuda  bkz.  Nikolay  Bordyuja,  Bez 

Uzbekistana  vıstraivat  maksimalno  effektivnuyu  sistemu  bezopasnosti  slojno  (Özbekistan 

olmadan  güçlü  bir  güvenlik  sistemine  dayalı  yapıyı  oluşturmak  mümkün  olmayacaktır), 

21.11.2012,    http://www.mn.ru/world_ussr/20121121/%20331138178.html,  (Son  erişim 

12.09.2013) 

---