Oğuk s avaş s onrasi

                                                                                              Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.

  157 

kurumsallaşmaya  başladığını,  aktif  jeostratejik  oyuncu  olarak  kendisini  toparladığını,  Yeni 

Avrasyacılık  ekolünün  savunduğu  fikirleri  dış  politikaya  aksettirdiği  hipotezini  ileri 

sürebiliriz.  Kısacası  mevzuyu  12  Şubat  2013  tarihinde  Putin'in  onayladığı  "Dış  politika 

konsepti"  çerçevesinde  yorumlarsak,

2

  önümüzdeki  dönemde  Rus  siyasal  elitinin  Orta 

Asya'ya  yönelik  siyasetinin  süreklilik,  tutarlılık  ve  kararlılıkla  devam  edeceğini 

öngörebiliriz.  Böyle  bir  durum  Orta  Asya  devletlerinin  günümüze  kadar  izlediği  dengeye 

dayalı çok taraflı dış politikasını kıracağına ve belli bir güçlü aktörlerin lehine veya aleyhine 

tercih yapmasını beraberinde getireceğini tahmin etmekteyiz. 

 

1.  Yakın Çevre: Kavramsal ve Teorik Çerçeve 

1.1  Yakın Çevre Kavramı  

Yakın  çevre  kavramı  ilk  kez  iki  kutuplu  uluslararası  sistemin  ortadan  kalkmasıyla 

birlikte  Rus  siyasal  eliti  ve  entelektüel  zümresi  tarafından  dile  getirilmiştir.  Onlar  bu 

kavrama  jeopolitik  bir  anlam  yükleyerek,  eski  SSCB  cumhuriyetlerini  diğer  dünya 

devletlerinden  ayırt  etmek  için  kullanmışlardır.

3

  Aynı  anlamda  kullanılan  yakın  çevre 

kavramı, 23 Nisan 1993 yılında kabul edilen "Dış politika konseptinde" iki konuyla bağlantılı 

olarak  ele  alınmıştır.  Bunlardan  birincisi,  yakın  çevre  alanı  Rusya'nın  istikrarlı  ekonomik 

gelişimi  ile  güvenliği  açısından  hayati  öneme  haiz  olduğu  vurgulanmıştır.  İkincisi  ise 

ülkenin devletlerarası hiyerarşide bir üst kademeye yükselmesi için kontrolden çıkarmaması 

gerekli bir coğrafi alan olduğuna dikkat çekilmiştir.

4

  

12  Şubat  2013  tarihinde  onaylanan  yeni  dış  politika  konseptinde  yakın  çevre 

anlayışında  bir  değişiklik  olmadığını  gözlemlemekteyiz,  ancak  Rusya'nın  post  Sovyet  alanı 

üzerindeki  etkisini  XXI.  asra  uygun  dış  politika  enstrümanlarıyla  sağlaması  gerektiği  teyit 

edilmiştir.  Kısacası,  Rusya'nın  dış  politika  felsefesinde  yakın  çevre  kavramı,  bir  taraftan 

ülkenin  ekonomik  gelişimini  sağlamak  açısından  güvenlik  boyutu,  diğer  taraftan    dünya 

arenasında  güçlü  devlet  olarak  varlığını  sürdürmeyi  sağlayacak  büyük  bir  coğrafi  alanda 

nüfuzu  sağlama  manasında  kullanılmıştır  ki,  böyle  bir  durum  yakın  çevrenin  güvenlik  ve 

kimlik kavramlarıyla bağlantısını ortaya koymaktadır. 

Potansiyel  verileri  görece  üstün  olan  güçlü  aktörler  evvelâ  sınır  komşuları  oldukları 

yakın  çevre  alanında  istikrar  ile  güvenliği  sağlamaya  ve  nüfuzunu  artırmaya  çalışırlar. 

                                                

2

 Dış politika konseptinde özellikle yumuşak güç ile kamu diplomasinin yakın çevre alanında 

daha  faal  kullanılması  gerektiğine  dikkat  çekilmiştir.  Konseptin  Türkçe  özeti  için  bkz.: 

Aidarbek  Amirbek,  "Rusya'nın  Yeni  Dış  Politika  Konsepti:  Yakın  Çevre  Üzerinden 

Dünyadaki Konumunu ve Otoritesini Güçlendirmeye Dayalı Strateji", USGAM E-Bülten, Sayı 

35, Şubat 2013, s. 14. 

3

  İdil  Tuncer,  "Rusya  Federasyonu'nun  Yeni  Güvenlik  Doktrini:  Yakın  Çevre  ve  Türkiye", 

Gencer Özcan, Şule Kut (der.), En Uzun On Yıl: Türkiye'nin Ulusal Güvenlik ve Dış Politika 

Gündeminde Doksanlı Yıllar, Büke Yayınları, İstanbul 2000, s. 440. 

4

  Tatyana  Şakleina,  Vneşnaya  Politika  İ  Bezopasnost  Sovremennoi  Rossii  1991-2002: 

Hrestomatiya  (1991-2002  Yılları  Arasında  Rusya'nın  Dış  Politikası  ve  Güvenliği:  Sistematik 

Derleme), MGİMO Yayınları, Moskova 2002, s. 19. 

---

MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK 

158 

Bunun  temel  nedeni  ise  yakın çevre  alanında  meydana  gelebilecek  olası  istikrarsızlık  veya 

tehditlerin  artması,  kendi  toprak  bütünlüğü  ile  ekonomik  gelişimine  olumsuz 

yansıyabileceği  algısından  kaynaklanmaktadır.  Diğer  taraftan  küreselleşen  dünyada  büyük 

devlet olmanın yapı taşları sınır komşuları olan yakın çevre devletleri üzerindeki nüfuz ve 

etkiden geçmektedir. Nitekim  kendisini çevreleyen alanda bir etki ile nüfuz sağlayamayan 

bir  devletin,  dünyadaki  diğer  bölgelerde  ve  genel  anlamda  dünya  politikasında  ağırlığını 

arttırması mümkün değildir.

5

 Bu bağlamda Rus siyasal eliti, güney yakın çevre alanı olarak 

algıladığı  Orta  Asya'yı  bölgesel  güçten  büyük  devlet  gücüne  ulaşmayı  sağlayacak  ve  aynı 

zamanda  böyle  bir  güç  olmayı  engelleyebilecek  olası  tehdit  ile  tehlikelerin  barındığı  bir 

jeopolitik saha olduğunu vurgulamaktadırlar.

6

  

Rusya yöneticileri Orta Asya'yı bir tampon bölge olarak görmektedirler ve istikrarsız 

Afganistan'dan  gelebilecek  olası  tehdit  ile  tehlikeleri  Rus  sınırına  yaklaştırmadan,  güney 

yakın  çevre  alanında  bertaraf  etmeyi  tercih  etmektedirler.

7

  Günümüzde  Rusya  bu  hedefe 

KGAÖ'nün  askeri  yapısını  güçlendirmek  ve  Kırgızistan  ile  Tacikistan'daki  askeri  üslerinin 

süresini  uzatmak  suretiyle  ulaşmaya  çalışmaktadır.  Bunun  karşılığında  her  iki  Orta  Asya 

devletine finansal destek ile hidroelektrik santrallerin yapımı taahhüdünü vermektedir.  

Diğer  taraftan  Putin  ve  ekibi  Rusya'nın  Orta  Asya'daki  eski  nüfuzunu  yeniden  tesis 

etmek  için  Avrasyacılık  üst  kimliğine  dayalı  entegrasyon  sürecini  başlatmıştır.  Çünkü 

devletin canlı bir organizma gibi mekansal anlamda genişlik ve derinlik kazanabilmesi veya 

cihan imparatorluğu olabilmesi için bir üst kimlik yaratmak zorundadır. Putin konu ile ilgili 

kaleme aldığı makalesinde, Rusya'nın dünyadaki prestij ve otoritesini yeniden tesis etmek ve 

Rus Hinterland'ini kurmak için Avrasyacılık kimliğine dayalı entegrasyon projesini tavizsiz 

bir şekilde hayata uygulayacağını vurgular. Ayrıca, entegrasyon projesi 2015 yılında Avrasya 

ekonomik birliği adını alarak, çok kutuplu bir dünya düzeninde bağımsız bir merkezi temsil 

edeceğinin altını çizer.

8

  

 

1.2  Teorik Çerçeve  

Rusya'nın yakın çevresini inceleyen kuramları klâsik ve güncel olarak ikiye ayırarak 

inceleyebiliriz. Klâsik kuramların başında 1871 yılında Nikolay Danilevski tarafından ortaya 

atılan  "Rusya  ve  Avrupa"

 

adlı  tezi  gelmektedir.  Danilevski  bu  tezinde  kuramsal  anlamda 

                                                

5

  Ahmet  Davutoğlu,  Stratejik  Derinlik:  Türkiye'nin  Uluslararası  Konumu,  Küre  Yayınları, 

İstanbul, 2010, s. 74. 

6

  Apet  Haçaturov,  Politika  Rossiyi  V  Blijnem  Zarubeje:  Geopolitiçeskiye  Osnovı  İ  Praktika 

Realizasiyi (Rusya'nın Yakın Çevre Politikası: Jeopolitik Temelleri Ve Pratikte Uygulanması), 

Nauka Yayınları, Moskova 2004, s. 3-11. 

7

 Mehmet Seyfettin Erol, "Küresel Güç Mücadelesinde Avrasya Jeopolitiği Ve Türk Avrasyası", 

Mehmet  Seyfettin  Erol  (Der.),  Küresel  Güç  Mücadelesinde  Avrasya'nın  Değişen  Jeopolitiği: 

Yeni Büyük Oyun, Barış Yayınları, Ankara 2011, s. 25. 

8

  Vladimir  Putin,  "Novıi  İntegrasionnıi  Proekt  Dlia  Evrazii  –  Buduşee,  Kotoroe  Rojdaetsiya 

Segodniya" (Avrasya İçin Yeni Entegrasyon Projesi – Bugünden Doğmaya Başlayan Gelecek), 

İzvestiya, 03 Ekim 2012. 

---