Oğuk s avaş s onrasi

                                                                                              Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014.

  163 

Nitekim  Aralık  2012'de  Hillary  Clinton'un  AGİT  toplantısı  sırasında  dile  getirdiği  gibi, 

önümüzdeki yıllarda ABD Rusya'nın post sovyet alanında Avrasya üst kimliğiyle başlattığı 

entegrasyon  hareketlerinin  gelişimini  önlemeye  dayalı  eylemlerine  daha  fazla  ağırlık 

verecektir

23

  ve  böyle  bir  durum  Rusya'nın  içindeki  Batıcılık  ile  Avrasyacılık  tezleri 

savunanlar arasında yeni bir  anlaşmazlıkları yol açacaktır. Ancak Brzezinski'nin deyimiyle 

Putin sonrası bir dönemde ise Rusya'nın Batı dünyasının bir parçası olmaya aday ülkelerden 

biri olacağını da gözardı edemeyiz.

24

  

 

2.  Rusya'nın Orta Asya Politikası: Aşamaları ve Başlıca Özellikleri  

Rusya  devleti  1991  yılına  kadar  Orta  Asya'yı  jeopolitik  ve  jeoekonomik  anlamda 

kontrolde  tutmuştur  ve  dünyadaki  diğer  güçlü  aktörlerin  bölgeye  yönelik  politikalarını 

Moskova  üzerinden  yürütmesini  sağlayabilmiştir.  Aynı  zamanda  Rusya  SSCB  döneminde 

bölge  devlet-  lerinin  yönetim  enstitülerini  kendi  anlayışı  ile  çıkar  ve  güvenliğine  dayalı 

olarak  şekillen-  dirmiştir.  Rusya  açısından  bu  durum,  günümüzde  bile  bölgeye  yönelik 

politikasında  elini  güçlendiren  önemli  bir  kozu  oluşturduğunu  vurgulamalıyız.  Ancak 

SSCB'nin dağılmasıyla birlikte, Rusya'nın Orta Asya üzerindeki monopolü kaybolmuştur ve 

Rusya  siyasal  eliti  günümüze  kadar  bu  monopolü  yeniden  tesis  etmeye  dayalı  politikalar 

yürütmüştür.  Fakat  bu  politikaların  belli  dönemlere  göre  farklılıklar  arz  ettiğini  ve  soğuk 

savaş  dönemi  sonrasından  bu  yana  Rusların  bölge  siyasetini  birbirinden  farklı  dört  temel 

aşama çerçevesinde inceleyebileceğimizi savunmaktayız.  

 

2.1  1991-1994 Yılları: Bölgeden Uzaklaşma ve Jeopolitik Boşluk  

1990'lı yılların başında Rusya Orta Asya'yı bir yük olarak algılamıştır ve bölgeden geri 

çekilme  ile  ekonomik  yardımları  asgari  düzeye  indirgemeyi  rasyonel  karar  olduğunu 

düşünerek,  bir  an  evvel  sadece  Rusya'nın  kalkınmasına  konsantre  olmaya  dayalı  siyaseti 

hayata uygulamaya koymuştur. Nitekim tezimizi destekleyici istatistik verilere göz attığımız 

zaman,      1991  yılında  Rusya'nın  bölge  ile  olan  ticaret  hacmi  59 milyar  226  milyon  dolar 

iken, 1994 yılında bu hacim 6 milyar 143 milyon dolara gerilediğine şahit oluruz.

25

 

1990'lı  yılların  başında  Rusya'nın  bölgeye  olan  ilgisinin  azalması  ve  ekonomik 

yardımların kesilmesi Orta Asya ülkelerinin gelişimini olumsuz etkilediğini vurgulamalıyız. 

Diğer  taraftan  bu  dönemde  bölgenin  petrol  ve  doğalgaz  gibi  yeraltı  kaynakları  dünya 

                                                

23

  Fedor  Lukyanov,  Hillary  Klinton  Protiv  Sovetizasiyi  Okolorossiskogo  Prostranstva  (Hillary 

Clinton 

Rusya'nın 

Yakın 

Çevresinin 

Sovyetleşmesine 

Karşıdır), 

10.12.2012,  

http://ria.ru/analytics/20121210/ 914133087.html (Son erişim 05.04.2013) 

24

  Mark  Galperin,  Bjezinski  Vidit  Rossiyu  Çastyu  Zapada  (Brzezinski  Rusya'yı  Batı'nın  bir 

parçası  olarak  görmektedir),  08.02.2012,  http://inotv.rt.com/2012-02-08/bzhezinskij-vidit-

rossiyu-chastyu-zapada, (Son erişim 03.09.2013) 

25

  Vladimir  Paramanov,  Aleksei  Strokov,  Etapı  Vneşnei  Politiki  Rossii  V  Sentralnoi  Aziyi 

(Rusya'nın Orta Asya'ya Yönelik Dış Politikasının Dönemleri), Sentralnaya Evraziya

, №08/21 

(R), İyun (Haziran) 2008, S. 4. 

---

MEHMET SEYFETTİN EROL-AİDARBEK AMİRBEK 

164 

pazarına sadece Rusya toprakları üzerinden döşenen boru hatlarıyla taşınıyordu.

26

 Rusya ise 

ilk  önce  kendi  ekonomik  sorunlarını  çözmek  ve  bütçesine  daha  fazla  gelir  kaynakları 

sağlamak  amacıyla  bölgeden  petrol  ve  doğalgaz  almayı  sınırlandırmıştır,  kendi  ülkesindeki 

petrol ve doğalgazını satmaya dayalı stratejiyi uygulamıştır. Ek gelir kaynağından mahrum 

kalan  Orta  Asya  devletleri  ciddi  ekonomik  sıkıntılarla  yüz  yüze  bırakılmışlardır.  Örneğin, 

1993  yılında  Özbekistan  ve  Türkmenistan'ın  ekonomisi  %20  ile  25  arasında  gerilemiştir, 

buna  karşın  Kazakistan  ile  Kırgızistan'ın  ekonomisinde  %35  ile  45  arasında  düşüş 

gözlenmiştir.  Tacikistan  ise  iktidar  ile  muhalif  kesim  arasında  meydana  gelen  iç  savaşla 

uğraşır iken, ekonomik alanın %50'si hasara uğramıştır.

27

 

1990'lı  yılların  başında  Rusya  Orta  Asya'ya  finansal  yardım  sağlamaktan  kaçındıysa 

da,  güvenliğini  sağlamaktan  geri  kalmamıştır.  Rusya'yı  güvenlik  açısından  güney  yakın 

çevresindeki iki temel konu tedirginliğe sürüklemiştir. Bunlardan biri Tacikistan'da yaşanan 

iç  savaş,  diğeri  ise  sürekli  artmaya  başlayan  radikal  dini  örgütlerin  mevcudiyetidir.  Rusya 

ulusal  güvenlik  endişesini  gidermek  için  üç  askeri  ve  siyasi  hedefi  uygulamıştır.  Bunlar 

sırasıyla barış gücünü oluşturma, BDT ülkeleriyle sınırı koruma girişimleri güçlendirme  ve 

Orta Asya'daki Rus askeri varlığının devamını sağlamadır.

28

  

Ayrıca,  Fergana  vadisinde  radikal  dini  grupların  faaliyetleri  güçlenmiştir  ki,  bu 

özellikle Özbekistan'ı rahatsız etmiştir.  Bu bağlamda Özbekistan'ın girişimleriyle 15 Mayıs 

1992  yılında  Taşkent'te  Rusya,  Ermenistan,  Kazakistan,  Kırgızistan,  Tacikistan  ve 

Özbekistan  tarafından  BDT  Kolektif  Güvenlik  Anlaşması

29

  imzalanmıştır.  Anlaşmanın 

imzalanmasıyla birlikte Rusya ve Orta Asya arasında askeri bağlar güçlenmiştir, Tacikistan iç 

savaşına  müdahalenin  yasal  zemini  oluşmuştur  ve  dini  radikal  grupların  Tacikistan'da 

iktidarı ele geçirerek bölgeye yayılabilme tehdidine karşı önlemler alınmıştır.  

23-24  Aralık  1993  yılında  yapılan  BDT  Zirvesi'nde  Tacikistan'da  istikrarı  sağlamak 

için  201'nci  Rus  askeri  üssünün  güçlendirilmesine  ve  Kolektif  barış  gücünün  kurulması 

kararlaştırılmıştır. Barış gücüne Kazakistan ve Kırgızistan’ın bir taburla katılacağı, Rusya ile 

Özbekistan'ın duruma göre askeri taburların artırabilecekleri karara bağlanmıştır.  

Diğer taraftan bu dönemde, Rusya güney yakın çevresindeki güvenliğini sağlamak için 

Kırgızistan  ve  Türkmenistan'la  daha  fazla  işbirliğine  gittiğine  tanık  olmaktayız.  Nitekim, 

Rusya  Kırgızistan'ın  Çin'le  olan  sınırını  korumayı  kendi  üzerine  alarak,  bunun  için  lazım 

                                                

26

 Utku Yapıcı, Küresel Süreçte Türk Dış Politikasının Yeni Açılımları: Orta Asya Ve Kafkasya, 

Otopsi Yayınları, İstanbul 2004, s. 100-107. 

27

  Mark  Hrustalev,  Sentralnaya  Azia  Vo  Vneşnei  Politike  Rossii  (Rusya'nın  Dış  Politikasında 

Orta Asya), MGİMO Yayınları, Moskova 1994, s. 38. 

28

  Vitali  Naumkin,  Politika  Rossi  V  Sentralnoi  Aziyi  (Rusya'nın  Orta  Asya  Politikası), 

20.01.1999, 

http://www.svoboda.org/content/transcript/24203487.html, 

(Son 

erişim 

21.09.2013) 

29

  Bazı  kaynaklarda  bu  anlaşma  "Taşkent  anlaşması"  olarak  geçmektedir.  Bu  şekilde  ifade 

etmenin  temel  nedeni,  anlaşmanın  Özbekistan'ın  ısrarı  üzerine  ve  Taşkent  şehrinde 

imzalanmış olmasındandır. Daha fazla bilgi için bkz. Murat Laumulin,  Sentralnaya Aziya v 

zarubejnoi  politologiyi  i  mirovoi  geopolitike:  Sentralnaya  Aziya  v  XXI  stoletiyi,  KİSİ 

yayınları, Almatı 2009, s. 226. 

---