Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR

OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR) 

 

415 

 

a) Ağqoyunlu. Azərbaycanda yaşayırlar.................... 7.000-8.000 (nəfər) 

b) Qaraqoyunlu. Xoyda və İrəvanda da bunlara mənsub oymaqlar var. 

33. С ə l а у i r

1 

Xorasanda Kəlat yörəsində yaşayırlar, əhalısinin sayı bilinmir. 

34. X ə l ə с 

Qumda, Savədə və Azərbaycanda yaşayırlar ............ ............8.000 (nəfər) 

35. S ə ə d l ü

2

 

İranda Halbal yörəsində yaşayırlar.............................. ..........5.000 (nəfər) 

36.В u l v e r d i 

Farsda oturur............................................... əhalısi təqribən 5.000 (nəfər) 

37. Q a ş q a y

3

 

Qaşqay da Farsda oturur .........................................12.000-15.000 (nəfər) 

38. Q u r d 

Bunlar Fars, Mazandaran və İraqda yaşayırlar   ......... 3.000-4.000 (nəfər) 

39. А с ı r l u

4 

İsfahanın şimal qərbindəki Səravənd nahiyəsində...............6.000-ə qədər 

Bu  dili  (türkcəni)  danışan  başqa  oymaqlar  da  var.  Fəqət  onları  buraya 

daxil etmək üçün əldə kifayət qədər material yoxdur. Üstəlik, mənə Avropa-

da yazılan və bu oymaqlardan bəhs edən hər hansı bir əsər məlum deyil”

5

. 

 

2. Lady Shellin siyahısı  

(XIX əsrın ortası) 

 

 Lady  Shellin  siyahısından  da  göründüyü  kimi,  XIX  əsrın  ortalarında 

İrandaki türk oymaqlarının mühüm bir qismi torpağa bağlanaraq köçəri hə-

yata  vida  etmişdir.  Köçəri  həyat  tərzini  davam  etdirən  eldaşları  bunlara  tat 

və taxtaqapu(lu?) demişlər. Orxon kitabələrində rast gəldiyimiz tat sözünün 

yabançı mənasını ifadə etdiyi bilinir. Tat sözü daha sonralar oğuzlar tərəfin-

dən  iranlıları  ifadə  etmək  üçün  işlədilmişdir.  Səfəvi  dövründə  də  İrandakı 

yerli və oturaq ünsürlərin həmin söz ilə (yəni tat sözü ilə) ifadə edildiyi mə-

lumdur. XIX əsrdə torpağa bağlanmış türk ünsürlərinə də taxtaqapu ilə bir-

                                                           

1

 Əslində, çağatay  ulusuna  mənsub bir oymaq idi. Sonra Xorasandakı  türkmənlər arasında 

yer aldı. 

2

 Mətn: seidlu. Bu oymağın qaraqoyunludan səədlü oymağı olduğu görünür. 

3

 Ünlü qaşqaylar. Bu önəmli topluluq haqqında: F.Sümər. Qaşqay maddəsi, İE. 

4

 Səfəvilər dövründən qalma oymaqlardan biridir. Bu oymağın XVI  əsrdə Hələb türkmən-

ləri arasındakı acurlu oymağının bir qolu olduğunu sanırıq. 

5

 A.Dupre.  Voyage  en  Perse,  fait  dans  les  annees  1807,  1808  et  1809.  Paris,  1819,  s.455-

464.  Göründüyü  kimi,  Duprenin  siyahısı  onun  İranda  olduğu  1807-1809-ci  illərdə,  yəni 

XIX əsrın əvvəllərində bu ölkədə yaşayan oymaqların durumunu göstərir. Bizcə,  Duprenin 

siyahısı ən etibarlı siyahıdır. Duprenin türk oymaqları haqqında verdiyi siyahı ilə qarşımıza 

çıxan tablo digər qaynaqların da təsdiq etdiyi kimi, XVI əsrdəkindən xeyli fərqlidir. 

---

FARUQ SÜMƏR 

 

416 

 

likdə  tat  adının  verildiyi  müşahidə  olunur.  Ancaq  bu  sözün  oturaq  türklər 

haqqında  yayğın  bir deyim halına  gəlmədiyini söyləmək mümkündür. Tür-

kiyədə isə tat sözünün özəlliklə kəndlilər və oymaqlar arasında lal və  kəkə-

mə anlamlarında işlənməkdə olduğunu bilirik

1

. 

 

 

1. Azərbaycan oymaqları

2 

Oymağın adı

 

Həyat tərzi

 

Dili

 

Yaşadığı yer

 

Əhalısi

 

1. Şahsevən

 

 

Türk

 

Meşkin və Ərdəbil

 

1.000 çadır

 

2. Hacı əlilü

 

 

Türk

 

Qaradağ

 

800 çadır 

və ev

 

3. Bəydili

 

 

Türk

 

Qaradağ

 

200 çadır 

və ev

 

4. Şəklü

3 

 

Türk

 

Qaradağ

 

150 çadır 

və ev

 

5. Müqəddəm

 

Tat, yəni oturaq

 

Türk

 

Marağa

 

5.000 ev

 

6. Mahmudlu

 

Əksəriyyəti tat

 

Türk

 

Marağa yaxınında

 

2.500 ev

 

7. Baharlu

 

Əksəriyyəti tat

 

Türk

 

?

 

2.000 ev

 

8. Əfşar/avşar

 

Əksəriyyəti tat

 

Türk

 

Urmiyə

 

7.000 ev

 

9. Qarapapax

 

Tat

 

Türk

 

Suldus

 

1.500 ev

 

 

 

2. Mazandaran oymaqları 

Oymağın adı

 

Dili

 

Əhalısi

 

1. Qacar

 

Türk

 

2.000 ev

 

2. Canbəylü

 

Türk

 

50 ev

 

3. İmamlu

 

Türk

 

50 ev

 

4. Usanlu

  

Türk

 

50 ev

 

5. Əfşar 

Türk 

100 ev 

3.Tehran oymaqları 

Oymağın adı

 

Həyat 

tərzi

 

Dili

 

Yaşadığı yer

 

Əhalısi

 

1. Şahsevən

 

 

Türk

 

Qum-Tehran

 

9.000 çadır

 

                                                           

1

 Tat  sözünün  müxtəlif  zaman  və  məkanlarda  işlədilməsi  haqqında  bax:  V.  Minorsky.  Tat 

maddəsi, İA, cüz 120, s. 46-50. 

2

 Lady Shell siyahısında türkcə danışmayan oymaqlara da yer vermişdir. Mövzumuzun dı-

şında qaldıqları üçün bu oymaqlar siyahıya daxil edilməmişdir, Lady Shell türkcə danışma-

yan  oymaqların  çoxunu  lək  topluluğuna  mənsub  olaraq  göstərir,  ancaq  bunu  qəbul  etmək 

mümkün deyildir. Ləklər qələbəlik bir topluluq olmaqla bərabər bilxassə zənd xanədanını 

çıxarmaq  surətilə  XVIII  əsr  İran  tarixində  mühim  bir  rol  oynamışlar  (bax:  V.  Minorsky. 

Lək maddəsi, İA, VII. s. 29-31). Türkcə danışmayan bir çox oymaqların lək əsilli olaraq gö-

stərilməsi ləklərin oynadıqları bu mühüm siyasi roldan irəli gəlmişdir. 

3

 Mətn: shekloo. Əsli bəlkə də: şeyxlü. 

---