Oğuzlar (TÜrkməNLƏR) faruq süMƏR
Yüklə 5,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
OĞUZLAR (TÜRKMƏNLƏR) 95
etibarını zədələmiş, Sultan Məsudun zəif bir şəxsiyyət olduğunu bütün açıq- lığı ilə meydana qoymuşdu. Səlcuqluların bu zəfərdən sonra idarələri altındakı oğuz elatının müxtəlif yerlərdən gələn oymaqlar hesabına artdığı
şübhəsizdir. Hətta İraq oğuzla- rından bir bölüyün onlara qatıldığı məlumdur 1 . Bunun əvəzində, yağmurlu və qızıllı oğuzları ilə Balxan türkmənlərindən bir bölük səlcuqlulara tabe ol- mamaq fikrində inad və israr edərək köçüb İsfahan hakimi Kakuyə oğlu Əlaüddövlənin xidmətinə girdilər 2 , ancaq çox çəkmədən ondan ayrılaraq soydaşları İraq oğuzları ilə birləşdilər. Bu yolla maddi qüvvələri artan və səlcuqluların müvəffəqiyyətindən cəsarət alan İraq türkmənləri isə Rey böl- gəsinə hakim oldular ki, bu barədə sonra danışılacaqdır. Səlcuqluların Xo- rasana gəlişi və bəzi sərhəd bölgələrini işğal etmələri ilə Balxan və Ceyhun yolları açılmış, buradan Xorasana türkmənlər gəlməyə başlamışdılar 3 . Sülh bağlandıqdan üç-dörd ay sonra türkmənlər yenidən yağma hərəkət- lərinə başladılar. Yağmaya son verilmədiyi üçün sübaşının sərkərdəliyi al- tında 15 min nəfərlik bir ordu hazırlanıb onların üstünə göndərildi (rəbi ül- axır, 427- fevral, 1036). Bu ordunun vəzifəsi Xorasan vilayətini səlcuqlu hü- cumlarından qorumaq idi. Aradan 9 ay keçdi, ancaq mühüm bir hadisə baş vermədi. 428-ci ilin məhərrəm ayında (noyabr, 1036) səlcuqlular elçi göndə- rərək yeni bir tələbdə bulundular: Mərv, Səraxs və Bavərd şəhərlərinin onla- ra verilməsini istədilər. Onlar səbəb olaraq əvvəlcə verilmiş yerlərin darlığı- nı, idarələri altındakı adamlara kafi olmadığını irəli sürürdülər 4 . Bunun doğ- ruluğuna inanmaq olar, çünki arxadan gələn yeni oymaqlar hesabına səlcuq- lu elatı getdikcə böyüyürdü. Səlcuqlular bu istəklərinə müsbət cavab almadıqları üçün hücumlarını daha da şiddətlə davam etdirdilər. Sübaşı yalnız müdafiə olunur və bu məq- sədlə vilayət-vilayət dolaşırdı. Məsud səlcuqlu axınlarının qarşısını tamami- lə almaq üçün dövlət ərkanının tövsiyəsilə Xorasana getmək əvəzinə qaza- vat niyyətilə Hindistana yola düşdü (zilhiccə, 428 - oktyabr, 1037). Halbuki bu əsnada Reydə Xorasandakılardan daha mühüm bir hadisə cərəyan et- mişdi. Daha əvvəldə deyildiyi kimi, Sultan Mahmud tərəfindən qəznəvi dövləti xidmətinə qəbul edilən Arslan yabğunun oğuzlarının mühüm bir qis- mi Rey valisi təyin olunan Taş-Fərraş ilə birlikdə oraya göndərilmişdi. On- ları Reyə göndərməkdən başlıca məqsəd Rey bölgəsinin qorunmasında oğuzlardan istifadə etmək idi. Ancaq oğuzlara o qədər də etimad bəslənilmir, onlara ciddi göz qoyulurdu. Oğuzlar bir neçə dəfə itaətsizlik edib qarışıqlıq çıxarsalar da, bunlar çox böyümədən uzlaşma surətilə yatışdırılmışdı.
1 Beyhaki, s. 497. 2 Göstərilən əsər, s. 521. 3 Yenə orada, s. 505. 4 Yenə orada, s. 505. FARUQ SÜMƏR 96
Yuxarıda deyildiyi kimi, səlcuqluların Xorasanın bəzi vilayətlərinə gəlib orada yurd saldıqları üçün yağmurlu, qızıllı türkmənləri ilə Balxan türkmən- lərindən bir bölük səlcuqlulara tabe olmaq istəməyərək köçüb İsfahan və Həmədan hakimi deyləmi Kakuyə oğlu Əlaüddövlənin xidmətinə girmişdi 1 . Sonra bu oğuzlar Əlaüddövlədən ayrılıb Reydəki oğuzlarla birləşdilər. İraq oğuzlarının 5.000 atlı qoşunu vardı. Bunların əksəriyyətinin səlcuqlu Arslan yabğuya bağlı oğuz zümrəsi olduğunu burada bir daha xatırladaq. Onların başçıları arasında 4 köhnə başbuğdan üçü - Gök-Taş, Buka və Qızıl, Qız- oğlu, Mənsur, Dana və Anasıoğlu kimi bəylər də vardı. İraq oğuzları 428-ci ildə (1037), şübhəsiz, səlcuqluların Xorasanda qa- zandıqları müvəffəqiyyətlərdən cəsarət alaraq hərəkətə gəldilər. Onların əv- vəlcə Xorasan istiqamətinə yönəlib Damcan və Simnan şəhərlərini yağmala- dıqları ehtimal olunur. Bunun ardınca təkrar Reyə tərəf yönələn oğuzlar Xu- varı yağmaladıqdan sonra Reyə bağlı Müşkuyə ətrafını da taladılar. Onların bu hərəkətlərini görən Reydəki qəznəvi valisi Taş-Fərraş ilə ona kömək üçün göndərilmiş Əbu Səhl Həmdəvi oğuzlarla döyüşə hazırlaşdılar. Onlar vəziyyəti Sultan Məsuda və onun vassallarından Cürcan və Təbəristan ha- kimlərinə bildirib kömək istəmişdilər. Taş 3.000 atlı və fillərlə oğuzların qarşısına çıxdı. Onun ordusunda Sultan Məsudun əsgər kimi o qədər də qiy- mətləndirmədiyi xeyli kürd vardı. Oğuzlar isə 5.000 atlı idilər. Vuruşmada Taş ağır məğlubiyyətə uğradı. Şəxsən Taş və altındakı fil tələf edilmiş, Taş yerə salınmış, Məsudun əmrinə görə öldürdüyü Yağmurun və başqalarının qisasını almaq üçün parça-parça edilmişdi. Adından da göründüyü kimi, türk olduğu bilinən Məsudun Rey valisi Taşın aqibəti belə oldu. Bu döyüşdə bəzi sərkərdələr, xorasanlılardan çoxlu məmur ölmüş, sursat və fillər oğuzların əlinə keçmişdi. Oğuzlar Əbu Səhl Həmdəvini və reyliləri də məğlub edərək şəhərə girdilər, oranı heç nə qal- mayacaq dərəcədə yağmaladılar. Əbu Səhl bir bölük əsgərlə şəhərin yaxınlığındakı Tabərək qalasına sı- ğındı. O, vuruşların birində Yağmurun bacısı oğlunu və yüksək rütbəli sər- kərdələrindən birini də əsir almışdı. Oğuzlar həmin sərkərdənin buraxılacağı təqdirdə çox şey verəcəklərini vəd etsələr də, Əbu Səhl öz hökmdarı Sultan Məsudla məsləhətləşmədən heç nə edə bilməyəcəyini bildirmişdi. Bu əsnada Cürcan əsgərlərinin Əbu Səhlə köməyə gəldiyini eşidən oğuzlar Rey kəna- rında basqın edərək həmin ordunu tar-mar etdilər, sərkərdə də daxil olmaq
1 Beyhaki, s. 521, 530. İbn ül-Əsir yazır ki, Mahmud Qəznəvi Arslan yabğunun oğuzlarını öz ölkəsindən qovduqdan sonra İsfahan hakimi Kakuyə oğlu Əlaüddövlənin yanına 2.000 çadırlıq bir oğuz bölüyü getmişdir. Onlar yağmurlu, qızıllı və balxanlı oğuzları olmalıdırlar. Ancaq onlar Əlaüddövlənin xidmətinə ibn ül-Əsirin dediyi kimi Sultan Mahmud zamanında deyil, səlcuqluların Xorasana yerləşməsi nəticəsində girmişlər. Yüklə 5,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|