O`zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа’lim vаzirligi

 
Labaratoriya ishi № 4 
YUPQA QATLAMLI XROMOTOGRAFIYA 
Ajratilgan vaqt-6 soat 
Ishdan maqsad: Xromotografiya usili bilan moddalarni analiz qilish. 
Identiv o'quv maqsadi: 
1.Talaba yupqa qatlamli xromotografiya usulida organik moddalarni
tozalash haqida umumiy tushunchaga ega bo`ladilar. 
2. Organik moddalarni yupqa qatlamli xromotografiya usulida bemalol
tozalay oladi 
Kerakli asbob va reaktivlar: shisha plastinka, alyuminiy oksid, shisha valik, 
analiz qilinayotgan modda, shisha vazma, qalam, chizg`ich. 
Sorbentning yupqi qailamida «xromotografiyalash juda oz miqdordagi 
moddalarni ajratishda qo`llaniladi, Bunda aralashma qisqa vaqt ichida 
sorbentning yupqa qatlamida ajratiladi. Yupqa qatlamli sorbent tayyorlashning 
ikki xil usuli bor: yopishgan va yopishmagan qatlamlar xosil qilish. 
1-ish. Yopishmagan qatlam yordamida organik moddalani

xromotografik analiz qilish. 

---

29 
Ishni bajarish tartibi: 
Yopishmagan yupqa qatlam hosil qilish uchun 
alyuminiy oksiddan foydalaniladi, bunda alynminiy oksidni yupqa qilib, 
ya'ni qalinligi 0,25-2 mmli qilib (9-12) smli shisha plastinkaga yoyiladi. 
Uning uchun plustinkaning ustiga alyuminiy oksidni sepib ustidan 
maxsusvalik yurgiziladi va yupqa qatlam xosil qilinadi. Valik devorining 
qalinligi shunday bo`lishi kerakki u sorbent ustida yurgizilganda hosil 
bo`ladigan qatlamning qalinligi 1 mm bo`ladi. 
Keyin piastinkaning chetidan 1,5-2 sm ichkarida, plastinkaga 
ko`ndalaag qilib ip tortiladi. Ipdan hosil bo`lgan chiziq start chizig'i 
hisoblanadi huddi shunday qilib plastinkaning ikkinchi tomonidan ham 
chiziq tortiladi Bu chiziq finish chizig`idir. 
Start chizig'iga kapilyar yordamida eritmadan tomchilar tomiziladi va bu 
shisha plastinkani olib erituvchi solingan kyuvetaga (qiya qilib joylashtiramiz. 
Plastinkaning start qismi elyuentga tegib turmasligi kerak. Erituvchi plastinkaning 
deyarli teppasiga chiqqach , plastinka olib quritiladi. Qurib bo`gach, ya'ni 
erituvchi bug'lanib bo'lgach, yod ranglantiruvchi modda bo`lganligi uchun 
plastinkani tushiriladi. Xromotografiyalangandan keyin modda dog`ining 
joylashishini Rf (front nisbati) bilan belgilanadi. Bunda biz erituvchi sifatida 
demetilformamiddan foydalandik. Berilgan analiz qilinayotgan modda. 
Tekshirilayotgan komponentlarni xromotogrammada idensifikasiyalash uchun 
moddalarning qo'llanilgan erituvchilar sistemasidagi taqsinilanish koeffisenfi 
Rf dan foydalaniladi. Rf quyidagicha hisoblanadi. Buning uchun modda 
tomizilgan nuqta (start) dan dog` markazigacha bo`lgan masofa (a), start 
chizig`idan erituvchi front chizig'igacha bo'lgan masofa (b) ga bo`linadi
 
b
a
R
f


Aniqlangan Rf ning qiymati qaysi moddaga to'g'ri kelishi toza 

moddalar uchun tuzilgan jadvalga solinadi. Lekin Rf ning qiymati 
qo`llanilgan sistemaga, haroratga, sorbentning turiga va boshqa 
faktorlarga bog`liq.