13
Sintez rejasi
Ish rejasi to’rt qismga bo’linadi: 1) reaksiya
uchun kerakli reaktivlar
tayyorlash va asbob yig’ish; 2) reaksiyani o’tkazish; 3) hosil bo’lgan moddani
reaksiyada hosil bo’lgan boshqa birikmalardan ajratib olish: 4) moddani
tozalash.
Har qaysi qismda bajarilishi kerak bo’lgan operasiyalar batafsil yoziladi.
Ishning har bir bosqichida ishlatiladigan moddalarning miqdori ko’rsatiladi. Eng
muhimi xavfsizlik texnikasi qoidalariga (oson alangalanuvchi kuydiradigan,va
h.k moddalar bilan ishlash qoidalariga )ko’proq e’tibor beriladi.
Asboblar
rejada yozilmaydi, jurnalning chap betiga ularning sxemasi
chiziladi. Kolbalarning hajmi, qanday hammomdan
foydalanish kerakligi
sovitgich va boshqalarning xillari ko’rsatiladi.
Reja oxirida sintez qilinayotgan moddaning ko’rsatma bo’yicha
chiqadigan miqdori va konstantalari, albatta, ko’rsatilishi lozim.
Ish rejasi va sintezning hisobini albatta o’qituvchi tasdiqlashi kerak.
Hisobot
Hisobot ishni bajarish vaqtida tuzuladi, unda planda ko’rsatilganlarni
takrorlamasligi lozim. Hamma punktlarni bajarishda
nima kuzatilganini
hisobotda ko’rsatish lozim. Eksperimentator aralashmada sodir bo’layotgan
hamma o’zgarishlarni (qizish, sovush, loyqalanish, rangning o’zgarishi va
boshqalarni) kuzatish kerak. Moddalarni tozalashda tozalaniladigan moddaning
tashqi ko’rinishi va konstantalarining o’zgarishi qayd etiladi. Qattiq moddalarni
qayta krisstallantirishda uning krisstallga tushguniga
qadar va undan keyingi
og’irligi, erituvchining miqdori va kristallizatsiya usul, sharoit ko’rsatiladi.
Suyuq moddalarni tozalashda fraksiya usuli uning sanasi,
haydash
temperaturasini intervali, fraksiyalar massasi ko’rsatiladi.
Ayrim operatsiyalarning davom etish vaqtini, shuningdek reaksiya biror
operatsiyada to’xtalib keyin davom etirilsa o’sha
vaqtlarni ham hisobga olib
ko’rsatish kerak. Agar ekstperimentatr sintezni bajarayotgan vaqtida bironta
o’zgartirish kiritib ko’rsatmadan bir oz chetga chiqsa bulaning hammasini
hisobotda ko’rsatishi va bu o’zgartirish natijalarning xulosasini chiqarishi kerak.
Shuningdek, hisobotda reaksiya mexanizmlarini ko’rsatib
tushuntirib
yozish kerak, masalan berilgan ishda reaksiya muvozanatini teskari tomonga
siljitish uchun qanday usul qo’llanilgani ko’rsatiladi, etirefikasiya reaksiyalarida
reaksion aralashmaga mineral kislota nima uchun oz miqdorda katalizator
sifatida qo’shiladi? Nima uchun uning ortiqcha miqdori reaksiya natijasida hosil
bo’layotgan mahsulotni kamaytiradi? Nima
uchun reaksion aralashmani
ko’rsatmada ko’rsatilgan temperaturadan yuqori temperaturada qizdirib
bo’lmaydi?
Hisobot oxirida sintez qilingan moddaning miqdori va konstantalari
jadvali tuziladi (2-jadval).