Ozbekiston respublikasi oliy va

3.Avtopoliploidiya va allopoliploidiya. Bir turga oid genomning martaga ortishi hisobiga kelib chiqadigan poliploidiya avtopoliploidiya deb ataladi. Ulardan rivojlanadigan organizmlar avtopoliploid organizmlar deyiladi. Avtopoliploidlarning xromosomalar yig'indisi bir xil genomdan tashkil topganligi sababli xromosomalarining asosiy soni-gaploid (1x), diploid (2x), triploid (3x), tetraploid (4x) va hokazo sonlarga to'g'ri keladi. Avtopoliploidlar tabiiy sharoitda har xil yo'llar-jinsiy va jinssiz ko'payishi orqali hosil bo'ladilar. Avtopoliploidlar evolyusion jarayonda turli xildagi mutatsiya-lar va xromosomalarda ketadigan qayta tuzilishlar natijasida o'zgaradilar. Bu esa avtopoliploidlarning xilma- xillashishiga olib keladi.

Avtopoliploidlarda xromosomalar miqdori diploidlarga qaraganda ko'p bo'lganligi sababli meyoz jarayonining kechishi diploidlarnikidan farq qiladi. Diploid organizmlarda meyozning I profazasida bivalentlar normal ravishda hosil bo'lsa, avtopoliploidlarda esa bivalentlar bilan bir qatorda ularda barcha gomologik xromosomalar o'zaro kon'yugatsiyalanish imkoniyatiga ega bo'lgan trivalentlar, kvadrivalentlar, shuningdek, univa-lentlar hosil bo'ladi. Poliploidlik juda yuqori bo'lganda gomologik xromosomalarning kon'yugatsiyalanish imkoniyatining bo'lishligi poliva-lent va multivalentlarning hosil bo'lishiga olib keladi. Ma'lumki, diploid organizmlarda biror bir juft xromosoma qandaydir b ir gen bo'yicha geterozigota (Aa) bo'lsa, u holda meyozda 1A : 1a nisbatda ikki xil gametalar hosil bo'ladi. Geterozigotali diploiddan kelib chiqqan AAaa avtotetraploidning reduksion bo'linish davrida gomologik xromoso-malarining qutblarga tarqalishi 2:2, 3:1, 1:3, 4:0, 0:4 kabi nisbatlarda bo'lishi mumkin. AAa va a, Aaa va A, shuningdek O ko'rinishda 3 ta, bitta xromosomali yoki xromosomasiz gametalarning nosog'lom hosil bo'lish holatlari kuzatiladi. Bu esa zigotalarning hayotchanligini pasaytiradi, poliploidlarning pushtliligini kamaytiradi.Turlararo duragaylarda jamlangan har xil turlarga oid genomning martaga ortishi hisobiga hosil bo'ladigan poliploidiya allopoliploidiya deb ataladi. Har xil genomlarning qo'shilishidan hosil bo'lgan poliploidlarni 1927 yilda M.S.Navashin amfidiploid deb atashni taklif qildi. Masalan, A va V genomlarining qo'shilishidan hosil bo'lgan AAVV poliploidni amfidiploid deb atagan. Allopoliploidlarni duragay poliploidlar deb ham atashadi. Bunday poliploidlar har xil turlarni chatishtirishda hosil bo'ladi. Masalan, har xil genomli tur va turkumlar chatishtirilganda uzoq duragay hosil bo'ladi. Javdar bilan bug'doy chatishtirilganda javdar va bug'doyning gaploid genomlari yig'ilgan javdar- bug'doy duragayi hosil bo'ladi. Allopoliploidlarda faqat xromosomalar yig'indisi farqlanmay, balki ular genetik tarkib jihatdan ham farq qiladilar.