jadallashtirishga asoslangan. Muammoli ta’lim texnologiyasining asosi – insonning
Muammoli ta’lim o’quvchilarning ijodiy tafakkuri va ijodiy qobiliyatlarini o’stirishda
masalalardan biri o’rganilayotgan mavzu bilan bog’liq muammoli vaziyat yaratishdan
vaziyatlar hosil qilishni va ularni yechish usullarini oldindan ko’zda tutishlari kerak.
28
- o’qituvchi o’quvchilarga dars mavzusi bilan bog’liq ziddiyatli holatni
tushuntiradi va uni yechish yo’lini topishni taklif qiladi;
- bir masalaga doir turli nuqtai-nazarlarni bayon qiladi;
- hal etish uchun yetarli bo’lmagan yoki ortiqcha ma’lumotlar bo’lgan yoki
savolning qo’yilishi noto’g’ri bo’lgan masalalarni yechishni taklif etadi va boshqalar.
Muammoli vaziyatni hal etish darajalari:
-o’qituvchi muammoni qo’yadi va o’zi yechadi;
-o’qituvchi muammoni qo’yadi va uning yechimini o’quvchilar bilan birgalikda
topadi;
-o’quvchilarning o’zlari muammoni qo’yadilar va uning yechimini topadilar.
Muammoli vaziyatni yechishda qo’llaniladigan usullar:
- muammoni turli nuqtai-nazardan o’rganish, tahlil qilish;
- solishtirish, umumlashtirish;
- faktlarni aniqlash va qiyoslash;
- vaziyatga bog’liq xulosalar chiqarish;
- o’quvchilarning o’zlari aniq savollar qo’yishi va boshqalar.
Muammoli ta’lim texnologiyasi juda qadim zamonlardan shakllanib kelmoqda.
Jumladan, qadimgi Grestiyada muammoli savol-javoblar, qadimgi Hindiston va
Xitoyda muammoli bahs-munozaralardan keng foydalanilgan. Muammoli ta’limni
amerikalik psixolog, faylasuf va pedagog Dj. Dyui 1894 yilda Chikagoda tashkil
etgan tajriba maktabida qo’llagan. XX asrning 60-yillarida bu yo’nalishda tadqiqotlar
olib borildi. 70-80-yillarga kelib, amaliyotga keng joriy etildi.
Muammoli ta’limning asosiy g’oyasi bilimlarni o’quvchilarga tayyor holda
berish emas, ular tomonidan dars mavzusiga tegishli muammolar bo’yicha o’quv-
tadqiqotlarini bajarish asosida o’zlashtirilishini ta’minlashdan iborat.
O’zbekistonda muammoli ta’limni qo’llash bo’yicha bir necha asrlar
davomida maktab va madrasalarda suqrotona savol-javob
usulidan keng foydalanish
asosida o’quvchilarda ziyraklik, hozirjavoblik sifatlari hamda go’zal nutq tarkib
toptirilgan.
Suqrotona savol-javob usuli hozirgacha eng samarali ta’lim usullaridan biri
sifatida qo’llaniladi. Bunda o’quvchi chuqur mantiqiy fikrlashga, ziyraklikka, aniq va
to’g’ri so’zlashga, nutqning mantiqiyligi va ravonligiga hamda tanqidiy, ijodiy
fikrlashga o’rgatilgan. Masalan, suqrotona suhbatlar deganda o’qituvchining
o’quvchini mustaqil va faol fikrlash jarayoniga olib kirishi hamda uning fikrlashidagi
noto’g’ri jihatlarni ziyraklik bilan aniqlagan holda ularni tuzatish yo’liga olib
chiqishdan iborat usullar nazarda tutiladi.Bunday suhbat bosqichlarini quyidagicha
soddalashtirib ifodalash mumkin;
29
1. Savol-javoblar orqali o’quvchining bilim darajasi va
fikrlash qobiliyatini
umumiy tarzda aniqlash.
2. O’rganilayotgan mavzuning mazmunini o’quvchi motivlariga
muvofiqlashtirish. Bu, asosan, o’quvchining qiziqish va qobiliyatlariga mos bo’lgan
misollar tanlash orqali amalga oshiriladi.
3. O’quvchini faol muloqotga olib kirish. Bunda asosan rag’batlantirish
usullaridan foydalaniladi.
4. O’qituvchi o’zini bilmaydigan odamdek, o’quvchidek tutib, savollar berib
boradi.
5. O’quvchining to’g’ri fikrlarini maqtash orqali uni yanada erkin va chuqurroq
fikrlashga, so’zlashga jalb qilish.
O’quvchining xato fikrlarini aniqlab borish.
7. O’quvchining xato fikrlariga nisbatan to’g’ri fikrni o’qituvchi tomonidan
yaqqol mantiqiy asoslangan shaklda bayon qilish yoki tushuntirish orqali o’quvchi
uchun muammoli vaziyat yaratiladi va o’quvchini o’z xatolarini o’zi tuzatishiga
yo’naltiriladi.
Bundan ko’rinib turibdiki, ushbu usul yuqori natija berishi shubhasiz bo’lib,
ammo buning jiddiy shartlari ham mavjud. Bular o’qituvchining keng bilimga va
ijodiy fikrlash qobiliyatiga, yuqori muloqot madaniyatiga, pedagogik mahoratga ega
bo’lishi kabilardan iborat.
Dostları ilə paylaş: