Qafqazin strateji TƏDQİqatlari institutu oleq Kuznetsov Mərkəzi Qafqaz: sivilizasiyaların toqquşmasına retrospektiv baxış
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?»
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması»
- Oleq Kuznetsov
97 Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?» ara sında «parçalanma xət ti» daha dərindir, ona görə də da ha çətin keçiləndir və eyni vaxt da beş müstəvidə – döv lət- lərarası, millətlərarası, dinlərarası, mə dəniyyətlərarası və irq- lə rarası müstəvilərdə yerləşir. Məhz bu na görə də Dağlıq Qa- ra bağ münaqişəsi bəşəriyyətin tarixində əv vəl lər məlum olan müharibələrin heç birinə oxşamır. Münaqişənin əsas əlamətləri 1991–1994-cü illərin Qarabağ müharibəsi və onun ar- dınca gələn «közərmə fazası» dövlətlərarası müharibə de- yil di, çünki Dağlıq Qarabağda Azərbaycanın rəsmi silahlı bir ləşmələrinə və polis qüvvələrinə qarşı heç də Ermənistan Respublikasının si lah lı qüvvələri deyil, yerli separatçıların və beynəlxalq ter ror çu la rın mütəşəkkil toplusu, o cümlədən MDB-nin nizami Bir ləş miş silahlı qüvvələrinin erməni mil- lə tindən olan hərbi qul luq çu ları, Yaxın Şərq, Avropa ölkə lə- rindən və ABŞ-dan gələn hər bi muzdlular fəaliyyət gös tə rir- dilər. Mahiyyətinə görə Dağlıq Qa ra bağ da müharibə erməni İn ter nasionalının və ya Ay Datanın koa li si ya qüvvələrinin mü da xiləsi idi və bu müdaxilənin təş kil edi ci qüvvəsi ki mi müxtəlif təzahürlərə və inkarnasiyalara malik olan «Daş nak- sü tun» erməni inqilabi federasiyası çıxış edirdi. XX əsrin son rübündə bu reinkarnasiyaların ən çox məlum olanı «Er mə nis- ta nın azadlığı uğrunda erməni gizli ordusu» (ASALA və ya Ar menian Secret Army for the Liberation of Armenia) idi. Ermənilərin beynəlxalq qüvvələrinin Dağlıq Qarabağda Azər baycan xalqına qarşı təcavüzü klassik və ya müasir an- la mın da müstəmləkəçilik müharibəsi, yəni təbii ehtiyatlar və ya ya şa yış əraziləri uğrunda müharibə də deyildi. Bu mü ha- ribədə qə lə bə erməni tərəfi nə nə yeni xammal mənbələri, nə 98 Oleq Kuznetsov də yeni sa tış bazarları gətirdi, ticarət-iqtisadi münasibətlərin vek torunu və ya balansını dəyişmədi (xüsusən, Ermənistan və ya Dağlıq Qa ra ba ğım özü üçün – onların iqtisadiyyatında feo dal natural tə sər rü fa tın xüsusiyyətləri indiyədək üstünlük təş kil edir). Dağlıq Qa rabağı işğal etmək və son iyirmi il ər- zində onun hərbi və in zi ba ti-təsərrüfat infrastrukturunu cari sə viyyədə saxlamaq üçün er mə ni tərəfi nin xərclədiyi ümumi vəsait lərin əvəzi investorlara ödə nil məmişdir, onların mənfəət və ya heç olmasa, hər hansı mi ni mal dividend əldə etmək ümid lərinin həyata keçməsindən isə da nışmağa dəyməz. Dağlıq Qarabağda münaqişə vətəndaş müharibəsi və ya ənə nəvi anlamda öz müqəddəratını təyin etmək uğrunda mü- ha ri bə (müstəmləkəçilik əleyhinə müharibə) deyildir. Arsaxın er mə ni separatçıları nəinki nəzarət etdikləri – azad edilmiş və ya is ti la edilmiş ərazidə ayrıca yaşamağa can atmırlar, həm də Er mə ni stanın içərilərinə və yaxınlıqda yerləşən, er- mə ni dias po ru nun ənənəvi məskunlaşdığı ölkələrə (ilk növ- bə də Rusiyaya, Uk ray na ya, Abxaziyaya) siyasi və iqtisadi ek span siyanı fəal in ki şaf etdirilər. Ona görə də erməni tərəfi üçün Dağlıq Qarabağ mü na qi şə si təkcə Zaqafqaziyada və ya bütövlükdə Qafqazda de yil, həm də bütün Ön Asiyada er mə ni etnosunun geosiyasi hökm ran lı ğa və onunla qırılmaz su rət də bağlı olan iqtisadi ağalığa yi yə lən məsi uğrunda hərbi-tə sər rü- fat ekspansiyasının – bir növ «so yuq» müstəmləkəçilik mü ha- ri bə sinin tərkib hissəsidir. Dağlıq Qarabağda qələbə nə Ermənistana, nə də Arsaxa heç bir xarici siyasi, hərbi-strateji və ya iqtisadi fayda gə tir- mə miş dir. Üs təlik, BMT təsisatları simasında beynəlxalq bir- lik erməniləri tə cavüzkar, işğalçı və müdaxiləçi hesab edir. Bu isə erməni – azər baycanlı qarşıdurmasının döyüş əmə- liy yat ları xarakteri da şı dı ğı 20 il əvvəlki beynəlxalq mü na si- bətlər praktikasında möv cud olmamış müxtəlif sanksiyaların 99 Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: «sivilizasiyaların toqquşması?» indi və ya gələcəkdə Ar sax barəsində tətbiq edilməsi eh ti- ma lının mümkünlüyü de mək dir (söhbət Ermənistan və Ar- sax üzərində uçuşsuz zo na la rın müəy yən edilməsinin, ya xud ikiqat təyinatlı silah və ya tex no lo gi ya göndərilməsi üzə rin- də embarqo qoyulmasının mümkünlüyündən ge dir). İs tə ni- lən halda Qarabağ müharibəsi rasionalizm və ya «sağ lam düşüncə» baxımından Ermənistana və ermənilərə fay da dan çox zərər vermişdir, xeyli maliyyə itkiləri gətirir və gə ti rə cək- dir. Deməli, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi erməni tərəfi üçün hərbi-iqtisadi deyil, siyasi-ideoloji prioritetə malikdir, ona görə də bu münaqişəni Samyuel Fillips Hantinqtonun tək lif etdiyi terminologiyaya uyğun «eyniyyət müharibəsi» ki mi sə ciy yə ləndirmək olar. Başqa sözlə, münaqişə ermənilər tə rə- fi ndən er mə ni lərin mənafeyi üçün və ermənilərin milli eyniy- yə tinin qo ru nub saxlanılması üçün törədilmişdir. Erməni eyniyyəti Bu gün ermənilər az sayda olan o xalqlardan biridir ki, nü ma yəndələrinin əksəriyyəti öz siyasi-dövlət qurumunun hü dud la rın dan kənarda (biz Ermənistan Respublikasını nə- zərdə tu tu ruq) yaşayır. Başqa sözlə, «tarixi vətən» ad lan dır- dıq ları ölkə ilə çox vaxt vətəndaşlıq şəklində siyasi bağ lı lı ğı ol mayan erməni dias po ru üzvlərinin ümumi sayı həmin döv- lətin əhalisinin sa yın dan çoxdur. Buna baxmayaraq, et no qraf- lar ehtimal edirlər ki, er mə ni diasporunun dağınıq yerləşməsi sə bəbindən dünyadakı er mə nilərin dəqiq sayını hesablamaq olmaz, lakin yüz min nə fə rə dək dəqiqliklə müəyyənləşdirmək hər halda mümkündür. Zən nim cə, belə desəm, yanılmaram ki, bu gün dünyada ermənilərin sa yı təqribən 11 milyon ya rım nəfərdir. Bununla bərabər, ha zır da Ermənistanda üç mil yon- Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|