Qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

“OG‘A-INI TIGINLAR QISSASI”DAN 
(Gabain 1950, 283–285) 
Matn transkripsiyasi
Tigin inčä tep ötünti: Luu xanlarïnta Čintamani erdäni bar-
kim, ülüglüg qutluğ kiši ol erdäni bulsar, qamağ tïnlïğlarqa asïğ 
tusu qïlur. Anï üčün taluyqa kirigsäyür-men, – tep ötünti. 
Ol ödün qaŋï xan yarlïğ yarlïqadï: Kim taluyqa barayïn 
tesär, kiriŋlär, oğlum tiginkä eš boluŋlar. Ne kergäkin barča 

---

341
bergäy-biz. Kim yerči suwčï, kemäči bar ersär, yemä kelzün. 
Tiginig asan tükäl kelürzünlär. 
Ötrü bu yarlïğ ešidip, biš yüz satïğči eränlär terilip, ičgärü 
ötüg berdilär: Qamağïn edgü ögli tiginkä qulluğ barïr-biz. 
Ölsär, birlä ölür-biz, kelsär, birlä kelir-biz, – tep ötüg berdilär. 
Ol ödün Baranas ulušta bir edgü alp yerči suwčï bar erti. 
Qač qata taluyqa kirip, bešär yüz erin barïp, asan tükäl kelmiš 
erti. Inčip sekiz on yašayur, qarï erti, yana iki közi körmäz erti. 
Ol beš yüz er qamağun ol körmäz yerčikä ötüntilär. Ol ödün 
tigin özi barïp, qolïn yetip, ičgärü qaŋï xan tapa kigürdi. Qaŋï 
xan inčä tep yarlïqadï: Bir-kiä amraq oğlumïn siziŋä tutuzur-
men, asan tükäl kelürüŋ, – tep yarlïqadï. Ötrü ol awïčğa ïğlayu 
xanqa inčä tep ötünti: Täŋrim, ne muŋ taq boltï-kim, antağ 
täŋri-teg, erdäni-teg ögüküŋüzni ölüm yeriŋä ïdur-siz? Ol taluy 
suwï ertiŋü qorqïnčïğ adalïğ-ol. Öküš tïnlïğlar barïp, ölüglär 
bar; barsar yarağay-mu? – tep ötünti. 
Uluš barča tigin üčün busanur. Yemä xan inčä tep 
yarlïqadï: Tïdu umadam, erkim tükämädi, erksiz ïdur-men. 
Amtï siz qatağlanïŋ, birlä barïŋ, yerčï boluŋ, – tep yarlïqadï. 
Awïčqa qamağ taplamïš üčün yerči boltï. 
Ol ödün qaŋï xan tiginkä säpti. Beš yüz eränniŋ ašï suwï 
kölüki taqï ne kergäkin alqu tükäti berip uzatïp üntürdi. 
Ol ödün ayïğ ögli tigin inisi inčä tep saqïntï: Ögüm qaŋïm 
ečim tiginkä sewär, meni aqlayur erti. Amtï ečim taluyqa barïp 
erdäni kelürsär, taqï ağïrlïğ bolğay. Men taqï učuz bolğay-men, 
– tep saqïntï. – Amtï birlä barayïn. – Ötrü qaŋï xanqa inčä tep 
ötünti: Ečim tigin ölüm yerkä barïr, negülüg qalïr-men. Täŋrim, 
men yemä barayïn. Edgü yawlaq bolsar, birlä bolalïm, – tep. 
Yemä qaŋï, oğul qïlïnčï yawlaq üčün, sewmäz erti. Ötrü: 
Barsar, barğïl, – tep yarlïqadï. 
Ol ödün qaŋï xan, uluš bodun ïğlayu sïqtayu edgü ögli 
tiginig uzatï üntürüp, taluyqa ïdtïlar. Qaltï taluy ögüzkä tegip, 
yeti kün turup kemi yaratï. Yeti temir son kemi solap turğurdï. 
Yetinč kün, taŋ taŋlayur erkän, edgü ögli tigin uluğ köwrüg 

---

342
toqïtïp, inčä tep yarlïqadï: Taluy ögüzkä kirür-sizlär, kim ölüm 
adaqa qorqsar, ašnuraq yorïŋlar. Men sizlärni küčäp elitmäz-
men. Küniŋä munčulayu köwrüg toqïp, yarlïğ yarlïqap, ötrü 
yarlïğïn ešidip, kim näŋ üntämäsär, yetinč kün temir son ačtï; 
temir asïğ yorïdï. 
Tigin qutï ülügi üčün, adasïz tudasïz qač kün ičintä 
erdänilig otruqqa tegdilär. Yeti kün anta tïntïlar. Yetinč kün teŋ 
adïnčïğ erdäni yinčü kemikä tükägüčä urup, tigin inčä tep 
yarlïqadï: … Amtï men bu erdäni birlä barsar, men qamağ 
tïnlïğlarqa artuq asïğ tusu qïlu umağay-men. Sizlär barïŋlar. 
Men bu muntuda yigräk Čintamani erdäni alğalï barayïn-kim, 
qayu tïnlïğlarqa tüzü tükäti asïğ tusu qïlu usar-men. Ötrü 
qadašï ayïğ ögli tiginig ötläp, kemi tutuzup yanturu ïdtï. 
Tigin yerči awïčqa birlä ikigü qaltïlar. Ol ödün edgü ögli 
tigin yerči awïčqa qolïn yätip, yeti kün belčä boğuzča suwda 
yorïp, kümüšlüg otruğqa tağqa tegdi. Yeri qumï alqu kümüš, 
ötrü tïnturğalï saqïntï. Inčip awïčqa aruqï yetti, küči alaŋatdï. 
Tebräyü yorïyu umadï. Ötrü tiginkä inčä tep ötünti: Oğlum, 
muntuda ïnaru öŋtün yïŋaq altun tağ bar, közünür-mu? Körüŋ,- 
tep tedi. Awïčqa inčä tep tedi: Ol altun tağqa tegsär siz, kök 
linxua körgäy-siz. Ol linxua sayu birär ağuluğ yïlan bar. Ağu 
tïnï ïraqtïn ančulayu közünür, qaltï linxua sayu tütün tütärčä ol 
ersär, ertiŋü alp ada titir. Ol linxua yoluğ yoğuru usar siz, ötrü 
luu xanï erdänilig balïqqa orduqa teggäy-siz. Ol balïq tegrä 
yemä yeti qat qaram ičintä alqu ağuluğ luular yïlanlar yatur. 
Anï yoğuru usar siz, ičgärü balïqqa kirgäy-siz. Luu xanïŋa 
közüngäy-siz, erdäni bulğay-siz. Men amtï ölür-men. Siz 
yalaŋuz-qia qalïr-siz, täŋrim. Qorqmaŋ, busanmaŋ. Asan tükäl 
teggäy-siz. İnčip qayu kün burxan qutïn bulsar, meni tïtmaŋ.