Quran elmleri dersliyi indd
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəslin əsas mətləbləri: 1.
- Üçüncü fəsil Mütəşabih ayələrin bəzi nümunələri 1
- Mütəşabih ayələrə qısa baxış a) Allahın sifətləri: Allahın taxtda əyləşməsi barədə olan ayələr: 1)
301 məsələlər, varlıqlar ilə ünsiyyətdə olubsa, deməli, hansısa bir məfhum və mənanı ona yalnız həmin məsələlər və varlıqlar vasitəsilə çatdırmaq mümkündür. Yaxud əgər bir fərd “külli mənalar”a nail olubsa, bu mənalara nail olduğu ölçüdə hansısa məna və məfhumu ona çatdırmaq mümkün olacaqdır. Digər tərəfdən dinin hidayəti insanların müəyyən bir dəstəsinə aid deyildir, əksinə bütün dəstələri və təbəqələri əhatə edir. Bir tərəfdən insanların düşünmə səviyyəsinin müxtəlifliyi, digər tərəfdən dini hidayətin hamıya aid olması bais olmuşdur ki, Quranın bəyanları misallar qəlibində olsun. Belə ki, insan zehninə tanış olan məfhum və mənalar seçilir və bu mənalar vasitəsilə onun bilmədikləri ona bəyan olunur.” 1 Başqa sözlə: “Quran kəlmələri haqq ilahi marif üçün bir növ misallardır. Ümumi insanların düşüncəsi hiss olunan məsələləri, varlıqları dərk etdiyindən və külli mənalara nail ola bilmədiklərindən, bu maarif misallar və maddi məsələlər qəlbində təqdim olunur. Bu təqdirdə əgər ilahi maarifin alınmasında insanın düşüncəsi həmin hiss mərhələsində donub qalarsa, Quranın bəyanları və misalları bu kimi fərdlər üçün həqiqət kimi görünəcək, “misal” “muməssəl” kimi nəzərə çarpacaqdır. Bu təqdirdədir ki, ayələrdə nəzərdə tutulan məna aradan gedəcəkdir. Əgər insanlar mənaları dərk etməkdə misallar üzərində donub qalmasalar, bəyan edilən misallardan hiss olunmayan və mücərrəd mənalara nail olsalar, bu təqdirdə də mücərrəd mənaları dərk etmək və misalların xüsusiyyətlərini onlardan ləğv etmək hamı üçün eyni olmadığına görə hiss olunan misallardan mücərrəd mənalara nail olmaqda təfavütlər yaranacaqdır.” 2 Bir sözlə, Quranın ali və mənəvi mənalarını insanlara çatdırmaq yalnız söz və ifadə vasitəsilə mümkün olduğundan, bu maddi sözlər həmin məna və məzmunu əhatə edə bilmir. Buna görə də “təşabuh” yaranır. Bəzi Quran tədqiqatçıları bu sualın: “Quran fəsahət və bəlağətin ən üstün nümunəsi olduğu bir halda nə üçün şübhə doğuran və gec anlaşılan mütəşabih ayələrə malikdir?”- cavabında deyirlər: Quran insanların təbii danışıq üslubu qəlibində nazil olmuşdur. İnsanın danışığında gündəlik işlənən sadə söz və ifadələrdən tutmuş bədii ifadələr, məcazi məna bildirən sözlər, kinayələr və s. ifadələr vardır. Məcazi məna bildirən sözlər olduğu yerdə “təşabuh”un olması labüddür. 3 Beləliklə, bir tərəfdən ən dəqiq mənəvi mənaların maddi kəlmələr qəlibində çatdırılması digər tərəfdən Quranın insanların işlətdiyi söz və ifadələrdən, 1 əl-Mizan, c.3, s.60-61. 2 əl-Mizan, c.3, s.62. 3 Quranpəjuhi, s.736-737. 302 məsələn, məcazi məna bildirən sözlərdən istifadə etməsi Quranda sayı iki yüzə çatan 1 mütəşabih ayələrin olmasını labüd və zəruri etmişdir. Əslində, bundan qeyri olsaydı, sual və tərəddüdə yer olardı. Fəslin əsas mətləbləri: 1. İbn Ruşd deyir: “Təşabuh” çox az sayda fərdlər üçün və yalnız qeybi və hiss ilə dərk edilməyən məsələlər, varlıqlardan bəhs edən bir sıra ayələrdə irəli gəlir. Bunun səbəbi isə, qeybi məsələlərin hissi məsələlər ilə ifadə edilməsidir. 2. Əllamə Təbatəbainin əqidəsi budur ki, bir tərəfdən dinin hidayəti bütün insanlar üçün olduğuna görə, digər tərəfdən də insanların düşüncə səviyyələri müxtəlif olduğuna görə – belə ki, bəziləri yalnız hiss olunan varlıqları və fenomenləri dərk etməyə, bəziləri isə külli və mücərrəd mənaları da dərk etməyə qadirdir –, bundan əlavə, ilahi məfhumlar və Quranın ali maarifi maddi kəlmələr qəlibində bəyan olunduğundan təşabuh irəli gəlir. Bu məsələ qaçılmaz və labüddür. 3. Bəziləri Quranda təşabuhlərin olmasını bu cəhətdən təbii hesab edirlər ki, Quran öz maarifini bəyan etmək üçün bəşərin işlətdiyi sadə kəlmə və ifadələrdən tutmuş bədii ifadələrə qədər istifadə etmişdir. Məcazi məna bildirən söz və ifadələrin istifadəsi təşabuhun irəli gəlməsini labüd etmişdir. 4. Belə başa düşülür ki, yuxarıdakı fikir Əllamə Təbatəbainin fikrini tamamlayır və Quranda mütəşabihlərin olmasının səbəbi bu iki məsələdən biri ola bilər. Belə olduğu təqdirdə Quranda mütəşabihlərin olmasının nəinki iradı yoxdur, hətta belə ifadələrin işlədilməsi özü bir üstünlükdür. 1 ət-Təmhid, c.3, s.14. 303 Üçüncü fəsil Mütəşabih ayələrin bəzi nümunələri 1 Heç şübhəsiz, Quranda mütəşabih ayələrin ən bariz nümunələri Mütəal Allahın sifətlərinə və fellərinə aid olan bir sıra ayələrdir. Bu ayələrdən əlavə, insanın hidayət və zəlalətindən bəhs edən bir sıra ayələr, həmçinin vəhy və qeybi varlıqlardan bəhs edən ayələr bəziləri üçün təşabuh yaratmışdır. Demək olar ki, hicri-qəməri birinci əsrdən indiyədək bəziləri bu ayələrdən səhv nəticələr çıxarmış, bu da öz növbəsində azğın firqələrin meydana gəlməsinə gətirib çıxarmışdır. Burada həmin ayələrdən bir neçəsinə nəzər salacağıq. Eyni zamanda xatırlatmaq istərdik ki, azğın firqələr Quran ayələrindən nəticə çıxararkən iki məsələni unutmuşlar: Birincisi, müəyyən bir mövzuya aid ayə ilə rastlaşdıqda (məsələn, hidayət və zəlalət mövzusu) həmin mövzuya aid bütün ayələri nəzərə alıb nəticə çıxarmalıdırlar. İkincisi, müəyyən bir mövzuya aid bütün ayələri nəzərə almaqla yanaşı, bu kimi ayələri Quranın möhkəm ayələrinə istinad etdirmək və ana ayələr ilə tutuşdurmaq lazımdır. Azğın firqələrin, məsələn “mucəssəmə”, “cəbriyyə” və s. firqələrin meydana gəlməsinin səbəbi barədə başqa bir ehtimal da budur ki, onların havadarlarında əvvəlcədən mucəssəməliyə və cəbriliyə təmayül var imiş. Odur ki, Quran ayələri arasından da ilk baxışda Allahın cismaniliyinə, yaxud “məcburiyyət”ə dəlalət edən ayələri seçib götürmüş, bu ayələrin müqabilində olan ayələri isə məqsəddən uzaq bir mənada mənalandırmağa çalışmışlar. Mütəşabih ayələrə qısa baxış a) Allahın sifətləri: Allahın taxtda əyləşməsi barədə olan ayələr: 1) “Fussilət” surəsi 11-ci ayə: ... ٌﻥﺎَﺧُﺩ َﻰِﻫ َﻭ ِءﺎَﻤﱠﺴﻟﺍ ﻰَﻟِﺇ ٰﻯَﻮَﺘْﺳﺍ ﱠﻢُﺛ “Sonra səmanın (yaradılışına) başladı və o, bir tüstü idi.” 1 Müraciət edin: ət-Təmhid, c.3, s.83-dən başlayaraq. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|