Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
397 İspaniyanın monarxları Karib dənizi akvatoriyasında müstəqil şəkildə, admiraldan xəbərsiz ekspedisiyalar təşkil edə bilərdilər. Məhz bu səbəbdən ikinci ekspedisiya vaxtı Kolumb təkbaşına iri bir donanmaya başçılıq etmiş və çətinlik çəkmədən gedib Haiti adasına çıxmışdır. Yalnız sonrakı ekspedisiyalar vaxtı kəşf edilən coğrafi məntəqə- lərin coğrafi koordinatları düzgün verilir. Artıq Alonso de Oxeda, Pedro Alonso (Peralonso) Ninyo və Visente Yanyes Pinson müxtəlif ekspedisiyalara başçılıq edərək, admiralın köməyinə arxalanmadan müstəqil şəkildə, Karib dənizinin cənub sahilində yerləşən nəhəng torpağa (Cənubi Amerikanın şimal və şimal-şərq hissəsi) səyahətlərə yollanmış və orada tədqiqat işləri ilə məşğul olmuşdular. 23. Kolumb öz həyatını risqə qoyaraq, Köhnə Dünyada yaşayanların bir çoxu üçün müəmmalı sayılan bir sirri açır – Atlantik okeanının qərb hissəsində yerləşən nəhəng torpaq parçası Asiyanın şərq hissəsi deyil, Yer kürəsinin dördüncü qitəsidir. O, səyahətləri zamanı əyani sübut edir ki, Nəsirəddin Tusi hələ XIII əsrdə öz xəritəsində Atlantik okeanının o biri tayında gösərdiyi nəhəng torpaq parçası naməlum bir ərazidir. Deməli, azərbaycanlı alimin Marağa rəsədxanasında apardığı tədqiqatlar, əsl dünyavi kəşfə gətirib çıxarıbmış.
398 Köhnə Dünyadan gizlin saxlanılan dördüncü qitəni aşkarlamaq üçün genuyalı dənizçinin əlində demək olar ki, bütün lazım olan açarlar vardı; Yerin başlanğıc meridianının haradan başlanması (indiki Qrinveç meridianından 34 0 qərb istiqamətdə) və həmin meridianının Atlantikantın qərb hissəsində yerləşən Xaldat adalarının sahillərindən keçməsi. Xaldat adaları isə bir çox alimlərin Kanar, Yaşıl Burun və ya Azor adaları ilə səhv salması ilə yox, (onlar elə zənn edirdilər ki, Xaldat elə adları çəkilən adalardan biridir) məhz XV əsrin sonuna qədər naməlum qalan dördüncü qitənin varlığına bir işarə idi. Tusi həmin koordinatları tərtib etdiyi xəritəyə (naməlum səbəblərdən həmin xəritə Marağadan yoxa çıxmışdı) köçürmüş və aydın şəkildə, Kolumbun kəşf etdiyi qitənin konturlarını, II əsr əvvəl göstərməyə müvəffəq olmuşdu. Kolumb öz müvəffəqiyyətində yalnız Tusiyə minnətdar olmalı və çox güman ki, o, həmin istedadlı alimin xəritəsini ömrünün sonuna kimi saxlamışdır. Çünki məhz Tusi Azərbaycanda işləyə-işləyə, Atlantik okeanının o biri tayında iri bir torpağı koordinatları ilə birlikdə göstərmiş, okeanlarda və dənizlərdə baş verən qabarma və çəkilmələr Ayın çəpəki hərəkətində və Yerin qütblərdəki batıqlığın- dan sonuncu kimi özünü biruzə verdiyini, Yer kürəsinin
399 şərti olaraq 24 meridiana bölərək və birinci meridianın Atlantik okeanına yaxın bir yerdən keçdiyini göstərir, okean və dənizlərdə baş verən fırtınalar, qasırğalar və sunamilər heç də küləklərin, tufanların törəməsi yox, tam əksər hallarda Ay dövriyyəsinin fəsadları olduğunu göstər- mişdir. Həmin o tədqiqatlar və araşdırmalar hər hansı bir coğrafiyaşünas və naviqator üçün yaxşı vəsait sayılırdı. Məhz həmin elmi əsaslara görə Kolumb əvvəlcədən havanın nə dərəcədə dəyişəcəyini, yəni, sakit və ya küləkli keçəcəyini bilirdi. Elə 1498-ci ildə Espanyola adasına gələndə havanın sakit olmasına baxmayaraq, o, qətiyyətlə bildirirdi ki, Qəraib dənizinin bu hissəsində fırtına baş verəcəyindən, Ovando İspaniyaya yola salmaq istədiyi donanmanı bir neçə günlüyə adada saxlasın. Lakin inadkar qubernator məşhur dəniz səyyahının tərkibində olan gəmilərin əksəriyyəti gözlənilməz halda başlayan qasırğa- dan məhv edildi. 24. Kolumbun, zəmanəsinin ən təcrübəli, bacarıqlı dənizçi olmasına şübhə etməmək olar, ona görə ki, o, yola düşməmişdən əvvəl okeandakı cərəyanlardan və küləklər- dən necə istifadə etməsini bütün dənizçilərdən yaxşı bilirdi. Admiral ağır səyahətə yola düşməmişdən əvvəl, İngiltərə- yə, İrlandiyaya və Afrikanın Qvineya sahillərinə üzmüş və Atlantik okeanının şərq hissəsindən qərb istiqamətində
400 hərəkət edən cərəyanların və küləklərin əsmə istiqamətinə bələd olaraq, bu barədə hətta gündəlik də tutmuşdu. O, əvvəlcədən Kanar cərəyanı ilə Atlantik okeanının qərb hissəsinə üzməyi və oradan həm ekvatora yaxın, həm də ki, 30-cu, 40-cı paralellərdə Avropa istiqamətində hərəkət edən cərəyanlar ilə necə geriyə qayıtmağı da bilirdi. Əlbəttə, Kolumb birinci səyahət zamanı geriyə qayıt- maq üçün ekvator yaxınlıında fəaliyyət göstərən cərəyan- dan da istifadə edə bilərdi, lakin Roma papasının qoyduğu qanunlara intizamla riayət edən admiral Kolumb, Portu- qaliya ilə İspaniya arasında bağlanan Tordelyasdakı müqaviləni (1494) rəhbər tutaraq, şimaldakı cərəyandan istifadə etməli olur. Deməli, Kolumb hara getdiyini və oradan necə qayıdacağını əvvəlcədən bilirdi, lakin bu haqda heç kiminlə fikirlərini bölüşdürmək istəmirdi. Tusinin əsərlərində aydınca göstərilib ki, Atlantik okeanında təbii proses kimi həm qərb, həm də ki, şərq istiqamətində hərəkət edən bir neçə güclü cərəyan fəaliyyət göstərir. Belə bir lazımlı məlumatdan Kolumb peşəkar bir dənizçi kimi istifadə etmişdi.
Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|