Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Antik dövrün astronomları”, “Şeyx Məhəmmədəli Babakuhi Bakuvi”, “Tanınmış alimlərin əsas elmi işləri”
- “Zic Elxani”
401
əlyazmasını oxuyarkən ilk növbədə müəllifin maraq dünyasının genişliyi diqqətimi cəlb etdi. Səhifələri çevirdikcə tarixə, coğrafiyaya, həndəsəyə, riyaziyyata, astronomiyaya və digər elmlərə aid məlumatlar verən faktlarla tanış olur, müəllifin çoxistiqamətli axtarışlardan aldığı nəticələrdən sevinirsən. Oxucu təkcə ona görə sevinmir ki, burada bir neçə elmin əlaqəli şərhi problemin məntiqini gücləndirir, oxucuya ətraflı dərk imkanı yaradır; həm də ona görə sevinir ki, dünyada elmin inkişafında şərqlilərin xidmətləri daha əzəlidir, ilkinlərdəndir. Müəllif Ramiz Dəniz (Qasımov) qeyd edir ki, bir mən dünya elmi, mədəniyyəti, incəsənəti, ədəbiyyatının sürətlə inkişaf etdirilməsində müsbət rol oynamış tarixi şəxsiyyət- lərin taleyi və elmi irsi heç də lazımi səviyyədə tədqiq edilməmiş və layiqincə qiymətləndirilməmişdir. Müəllif bu qənaətində çox haqlıdır. Azərbaycan xalqının dünya elminə kəşflər, ixtiralar bəxş etmiş, bir çox elmin əsasını qoymuş, ədəbiyyat və incəsənət sahəsində sənətin zirvəsinə yüksəl- miş xeyli görkəmli simaları vardır. Bunlar haqqında nəinki bədii-publisistik əsərlər, heç əməllibaşlı, fundamental elmi- tədqiqat əsərləri hazırlanmamışdır. Nədənsə, Azərbaycanda
402 elm və mədəniyyət tarixinin elmi-tədqiqi istiqaməti olaraq öyrənilməsinə diqqət yetirilmir. Ona görə də elmi nəticə- lərin təbliği və yayılması kütləviləşmir. R. Dənizin əsəri müəyyən əhəmiyyətə malikdir. Lakin fundamental mahiyyətli deyil. Burada xeyli mənbəyə istinad olunaraq tarixi-elmi məsələlər haqqında bir çox alimin mövqeyi, münasibəti açıqlanır. Müəllif müxtəlif əsər və tədqiqatlardan dəyərli elmi fikirləri bir yerə toplamaqla maraqlanan oxucunun işini xeyli asanlaşdırmış, onun əlinə faktlar toplusu vermişdir. Digər tərəfdən müəllif kəşflərin, elmi ideyalarının dinamikasını açır, ilkin elmi ideyanın elmi mənsubluğunu və onun yazılma və inkişaf anatomi- yasını, dəyişmə və yeniləmələrini müqayisələrlə üzə çıxa- rır. “Antik dövrün astronomları”, “Şeyx Məhəmmədəli
digər başlıqlı hissələr səciyyəvidir. Əsərdə Nəsirəddin Tusinin astronomiyaya aid əsərləri və xidmətlərindən geniş danışılır və bir çox elmi maraq doğuran faktların təhlili verilir. Xüsusilə X. Kolumbun Amerikanın kəşfi və onun istifadə etdiyi xəritənin kimlər tərəfindən hazırlanması faktı tədqiqata cəlb olunur və müəllif belə bir qənaətə gəlir ki, həmin xəritə Marağada hazırlanmış və onun əsas müəllifi Tusidir. Ramiz Dəniz
403 dəlillərlə xəritənin hazırlanması prossesini, onun sayını və variantlarını, xəritələrin əldən-ələ necə düşməsini, nəhayət Kolumbun ondan istifadəsini və digər cəhətləri əsaslı şəkildə meydana qoyur və özünün elmi qənaətlərini sübuta yetirir. R. Dəniz qeyd edir ki, Kolumb Tusinin məşhur xəritəsin- dən əlavə, onun “Zic Elxani” əsəri ilə də tanış olub. Müəllif N. Tusinin kəşfinin ciddi elmi mahiyyətini şərh edərkən həm də onların ilkinliini vurğulayır. O, qeyd edir ki, İ. Nyutonu və məşhur dünya astronomlarını 400 il qabaqlamış azəritürk alim sübut etmişdir ki, dənizlərdə və okeanlarda baş verən qabarma və çəkilmələr heç də təbiətin kor-koranə şıltaqlığı deyildir. Məhz Ayın çəpəki hərəkətin- dən və Yerin qütblərdəki batıqlığından irəli gələn vaxtaşırı, yəni il ərzində 24 dəfə özünü biruzə verən hadisədir. Göründüyü kimi, oxuculara təqdim olunan bu əsərdə maraqlı məqamlar çoxdur. Bunlar, müəllifin çox saylı alimlərdən gətirdiyi dəlillərə söykənməsinə baxmayaraq, hələ zaman-zaman müzakirə mövzusu tədqiqat obyekti ola bilər. Lakin bir həqiqət aydındır ki, tədqiqatçının zəhməti və vətənpərvər-vətəndaş niyyəti təqdirəlayiqdir. Əjdər Ağayev professor, pedaqogika elmləri doktoru
404
“Azərbaycan bir balaca diyar olsa da, həmişə öz alimləri, şairləri və mütəfəkkirləri ilə başqa ölkələrdən seçilmişdi. Bu ondan irəli gəlir ki, hələ erkən orta əsrlərdən elmə, mədəniyyətə, incəsənətə və ədəbiyyata xüsusi diqqət yetiri- lir və bu sahələrin inkişafı üçün güclü mütəxəssislər yetişdirmişdi. Bundan əlavə, Azərbaycan alimləri ölkənin sərhədləri ilə yaxın olan dövlətlərdə baş verən elmi proses- lərin necə cərəyan etdiyi ilə dərindən maraqlanır və onlar da elmi-tədqiqatlarını davam etdirirdilər”. Bu mübarək kəlamlarla öz oxucularına müraciət edən, peşə və sənət baxımından, hələlik yalnız öz zehninə və fitri istedadına güvənən gənc tədqiqatçı Ramiz Dəniz (Qası- mov) Nəsirəddin Tusi haqqında çox mötəbər məlumatları əldə edərək, ümumiləşdirmiş, sonra onun hər bir əsəri üzərində ayrıca dayanmış, onların şərhlərinə və elmi tutumuna dair mövcud məlumatlarla oxucuları tanış etmiş, elmi-nəzəri və ideya-mənəvi irsinin böyük bir qisminin saxlanıldığı ünvanları tanıtmışdır. Son illərdə Tusinin elmi- mənəvi irsi ilə bağlı məxəzlər silsiləsi ilə tanışlıq məsələləri ayrı-ayrı alim və tədqiqatçılar tərəfindən tədqiqata cəlb edilsə də, onun bütövlükdə din, təbiət, əxlaq tərbiyəsi, nücum, musiqişünaslıq, hüquq, siyasət elmi sahəsində
Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|